Ċekja

Repubblika Ċeka
*Česká republika*
Repubblika Ċeka Česká republika
	Mottu: "Pravda vítězí" (Ċek); Verità prevali
	Innu nazzjonali: "Kde domov můj?" (Ċek); Fejna d-dar tiegħi?; ;
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Praga; 50°05′N 14°28′E / 50.083°N 14.467°E
Lingwi uffiċjali	Ċek
Gvern	Repubblika Parlamentari
Formazzjoni
Sħubija fl-UE	1 ta' Mejju, 2004
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2013)	▲ 0.873 (għoli ħafna) (28)
Valuta	Koruna Ċeka (CZK)
Żona tal-ħin	CET (UTC 1)
Kodiċi telefoniku	420
TLD tal-internet	.cz1
1	Id-dominju .eu hija wkoll użata u maqsuma mal-istati membri oħrajn tal-Unjoni Ewropeja.

Ir-Repubblika Ċeka (biċ-Ċek: Česká republika), jew Ċekja hija pajjiż interkjuż fl-Ewropa Ċentrali. Il-pajjiż huwa mdawwar mill-Ġermanja lejn il-Punent, l-Awstrija fin-Nofsinhar, is-Slovakkja lejn il-Lvant u l-Polonja lejn it-Tramuntana. Il-belt kapitali u l-akbar belt, b'1.3 miljun abitant, hija Praga. Ir-Repubblika Ċeka tinkludi t-territorji storiċi tal-Boħemja u l-Moravja u parti żgħira ta' Silesja.

Ir-Repubblika Ċeka hija magħmula mit-territorji storiċi tal-Boemja u l-Moravja, kif ukoll minn parti żgħira tas-Sileżja. Huwa wieħed mis-sebgħa u għoxrin Stat sovran li jiffurmaw l-Unjoni Ewropea.

L-Stat Ċek, li qabel kien magħruf bħala l-Boemja, ġie ffurmat fis-seklu 9 bħala dukat żgħir madwar Praga fi ħdan l-Imperu Moravja l-Kbir ta' dak iż-żmien. Wara x-xoljiment tiegħu fl-907, iċ-ċentru tal-poter għadda mill-Moravja għall-Boemja taħt id-dinastija Premyslid u mill-1002 id-dukat ġie rikonoxxut formalment bħala parti mill-Imperu Ruman Imqaddes.1415 Fl-1212 id-dukat kiseb l-istatus ta' renju u matul il-gvern tar-rejiet u duki Premyslid u s-suċċessuri tagħhom, il-Lussemburgi, il-pajjiż laħaq l-akbar estensjoni territorjali tiegħu fis-sekli 13 u 14. Matul il-gwerer Hussiti r-renju kellu jbati embargoi ekonomiċi u l-wasla ta' kavallieri kruċjati minn madwar l-Ewropa kollha.

Wara l-Battalja ta' Mohács fl-1526, ir-Renju tal-Boemja gradwalment sar parti mid-dominji tal-Habsburg bħala wieħed mit-tliet dominji ewlenin tiegħu, flimkien mal-Arċidukat tal-Awstrija u r-Renju tal-Ungerija. It-telfa tal-Boemjani fil-Battalja tal-Muntanja l-Bajda, li fissret il-falliment tar-rewwixta tal-1618-1620, wasslet għall-Gwerra tat-Tletin Sena u aktar ċentralizzazzjoni tal-monarkija, kif ukoll l-impożizzjoni tal-fidi Kattolika u l-Ġermanizzazzjoni . Bix-xoljiment tal-Imperu Ruman Qaddis fl-1806, ir-Renju tal-Boemja ġie integrat fl-Imperu Awstrijak.16 Matul is-seklu 19, l-artijiet Ċeki żdiedu bħala ċ-ċentru industrijali tal-monarkija u aktar tard bħala n-nukleu tar-Repubblika Ċekoslovakka, li twaqqfet fl-1918, riżultat tal-kollass tal-Imperu Awstro-Ungeriż fl-Ewwel Gwerra Dinjija. Kien wieħed mill-ftit gvernijiet demokratiċi fl-Ewropa.

Wara l-Ftehim ta' Munich fl-1938, l-annessjoni Pollakka taż-żona ta' Zaolzie u l-okkupazzjoni Ġermaniża taċ-Ċekoslovakkja u d-diżappunt sussegwenti taċ-Ċeki mal-Punent, is-Sovjetiċi kisbu l-vantaġġ tagħhom billi ħelsu lill-pajjiż mill-madmad Nażista matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Il-Partit Komunista taċ-Ċekoslovakkja rebaħ l-elezzjonijiet parlamentari tal-1946 u wara l-kolp ta' stat ta' Praga tal-1948 iċ-Ċekoslovakkja saret stat soċjalista. Madankollu, in-nuqqas ta' sodisfazzjoni dejjem jikber tan-nies wassal għall-implimentazzjoni ta' diversi riformi liberali fl-1968, xi ħaġa li kienet se tiġi mrażżna bl-aħrax bl-invażjoni tal-forzi armati tal-Patt ta' Varsavja. Din tkun magħrufa bħala r-Rebbiegħa ta' Praga, il-forzi Sovjetiċi baqgħu fil-pajjiż sakemm ir-Rivoluzzjoni tal-Velvet tal-1989, meta waqa' r-reġim komunista. Fl-1 ta' Jannar, 1993, iċ-Ċekoslovakkja qasmet b'mod paċifiku fiż-żewġ stati kostitwenti tagħha, ir-Repubblika Ċeka u r-Repubblika Slovakka.

Fl-2006, ir-Repubblika Ċeka saret l-ewwel membru preċedenti tal-Comecon li kisbet status ta' pajjiż żviluppat sħiħ skont il-Bank Dinji.18 Barra minn hekk, il-pajjiż għandu l-ogħla indiċi tal-iżvilupp uman fl-Ewropa Ċentrali kollha1 u għalhekk huwa meqjus bħala Stat bi “ħafna”. żvilupp uman għoli." Huwa l-għaxar pajjiż l-aktar paċifiku fl-Ewropa, jokkupa l-31 post fl-indiċi tad-demokrazija, li huwa kklassifikat bħala "defiċjenti" fil-pajjiż, u huwa l-pajjiż li jirreġistra l-inqas mortalità tat-trabi fir-reġjun tiegħu. Ir-Repubblika Ċeka hija demokrazija rappreżentattiva parlamentari, membru tal-Unjoni Ewropea, tan-NATO, tal-OECD, tal-OSKE, tal-Kunsill tal-Ewropa u tal-Grupp ta' Visegrad.

Etimoloġija

L-isem Malti attwali fl-aħħar mill-aħħar ġej mill-kelma Ċeka Čech. L-isem ġej mit-tribù Slavi (Ċek: Češi, Čechové) etnonimu Ċek, isem ta 'wieħed mit-tribujiet Slavi li abitaw it-territorju attwali tal-pajjiż wara ż-żmien tal-migrazzjoni u li ddominaw iż-żona madwar 530. L-oriġini tat-Tribù isem mhux magħruf. Skont leġġenda, ġej mill-mexxej Praotec Čech ("missier Ċek").

Il-Ministeru tal-Affarijiet Barranin tar-Repubblika Ċeka jirrakkomanda l-isem "Repubblika Ċeka" (fiċ-Ċek Česko) għal kwalunkwe sitwazzjoni ħlief dokumenti uffiċjali u jrid li jiġi segwit l-istess mudell bħal fi Stati oħra u, skont il-leġġenda, il-mexxej tagħhom Čech, li ġabhom il- Boemja, biex joqgħodu fuq il- Muntanja Říp. L-etimoloġija tal-kelma Čech tista' tiġi rintraċċata lura għall-għerq Proto-Slavi *čel-, li tfisser "membru tal-poplu; qarib", u b'hekk tagħmilha kognata mal-kelma Ċeka člověk (persuna).

Il-pajjiż kien tradizzjonalment maqsum fi tliet artijiet, jiġifieri l-Boemja (Čechy) fil-punent, il-Moravja (Morava) fil-lvant, u s-Sileżja Ċeka (Slezsko; l-iżgħar, il-parti tax-Xlokk tas-Silesja storika, li l-biċċa l-kbira tagħha tinsab fi ħdan Polonja moderna) fil-grigal. Magħrufa bħala l-artijiet tal-Kuruna tal-Boemja sa mis-seklu 14, intużaw għadd ta' ismijiet oħra għall-pajjiż, inklużi l-artijiet Ċeki/Boemjani, il-Kuruna tal-Boemja, iċ-Ċekja, u l-artijiet tal-Kuruna ta' San Wenceslaus. Meta l-pajjiż reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu wara x-xoljiment tal-imperu Awstro-Ungeriż fl-1918, l-isem il-ġdid taċ-Ċekoslovakkja ġie maħluq biex jirrifletti l-għaqda tan-nazzjonijiet Ċeki u Slovakki f'pajjiż wieħed.

Wara li ċ-Ċekoslovakkja xolt fl-aħħar jum tal-1992, Česko ġie adottat bħala l-isem qasir Ċek għall-istat il-ġdid u l-Ministeru tal-Affarijiet Barranin tar-Repubblika Ċeka rrakkomanda ċ-Ċekja għall-ekwivalenti tal-Malti. Din il-forma ma kinitx adottata b'mod wiesa' dak iż-żmien, u dan wassal biex l-isem twil Repubblika Ċeka jintuża bl-Ingliż kważi fiċ-ċirkostanzi kollha. Il-gvern Ċek idderieġa l-użu taċ-Ċekja bħala l-isem qasir uffiċjali bl-Ingliż fl-2016. L-isem qasir ġie elenkat min-Nazzjonijiet Uniti u jintuża minn organizzazzjonijiet oħra bħall-Unjoni Ewropea, in-NATO, is-CIA, Google Maps, u l-Unjoni Ewropea tax-Xandir. . Fl-2022, l-American AP Stylebook iddikjara fid-dħul tiegħu dwar il-pajjiż li "kemm Iċ-Ċekja kif ukoll ir-Repubblika Ċeka huma aċċettabbli. L-isem iqsar Ċekja huwa preferut mill-gvern Ċek. Jekk tuża ċ-Ċekja, iċċara fl-istorja li l-pajjiż huwa magħrufa aktar fil-Malti bħala r-Repubblika Ċeka."

Storja

Preistorja

L-arkeoloġi sabu evidenza ta' insedjamenti umani preistoriċi fiż-żona, li jmorru lura għall-era Paleolitika.

Fl-era klassika, bħala riżultat tal-migrazzjonijiet Ċeltiċi tat-3 seklu QK, il-Boemja saret assoċjata mal-Boii. Il-Boii waqqfu oppidum ħdejn is-sit ta' Praga moderna. Aktar tard fl-1 seklu, it-tribujiet Ġermaniċi tal-Markomanni u l-Quaddi stabbilixxew hemmhekk.

Slavi mir-reġjun tal-Baħar l-Iswed–Karpazji stabbilixxew fiż-żona (il-migrazzjoni tagħhom kienet imbuttata minn invażjoni ta 'popli mis-Siberja u l-Ewropa tal-Lvant fiż-żona tagħhom: Huns, Avars, Bulgars u Magyars). Fis-sitt seklu, il-Huni kienu marru lejn il-punent lejn il-Boemja, il-Moravja, u xi wħud mill-Awstrija u l-Ġermanja tal-lum.

Matul is-seklu 7, in-negozjant Frankish Samo, li appoġġja lis-Slavi li kienu qed jiġġieldu kontra l-Avari stabbiliti fil-qrib, sar il-ħakkiem tal-ewwel stat Slav dokumentat fl-Ewropa Ċentrali, l-Imperu ta 'Samo. Il-prinċipalità tal-Moravja l-Kbira, ikkontrollata mid-dinastija Moymir, tfaċċat fis-seklu 8. Laħqet il-quċċata tagħha fid-9 (matul ir-renju ta' Svatopluk I tal-Moravja), li żamm l-influwenza tal-Franki. Il-Moravja l-Kbira ġiet Kristjanizzata, b'rwol li kellha l-missjoni Biżantina ta' Ċirillu u Metodju. Huma kkodifikaw il-lingwa Slava tal-Knisja l-Qadima, l-ewwel lingwa letterarja u liturġika tas-Slavi, u l-kitba Glagolitika.

Boemja

Id-Dukat tal-Boemja ħareġ fl-aħħar tad-9 seklu meta ġie unifikat mid-dinastija Přemyslid. Il-Boemja kienet mill-1002 sal-1806 Estate Imperjali tal-Imperu Ruman Qaddis.

Fl-1212, Přemysl Ottokar I estratt il-Bulla tad-Deheb ta' Sqallija mingħand l-imperatur, u kkonferma l-istatus rjali ta' Ottokar u d-dixxendenti tiegħu; id-Dukat tal-Boemja ġie mgħolli għal Renju. L-immigranti Ġermaniżi stabbilixxew fil-periferija tal-Boemja fis-seklu 13. Il-Mongols fl-invażjoni tal-Ewropa wettqu r-rejds tagħhom fil-Moravja iżda ġew megħluba difensivament f'Olomouc.

Wara sensiela ta' gwerer dinastiċi, id-Dar tal-Lussemburgu kisbet it-tron tal-Boemja.

L-sforzi għal riforma tal-knisja fil-Boemja bdew diġà fl-aħħar tas-seklu 14. Is-segwaċi ta' Jan Hus infirdu minn xi prattiċi tal-Knisja Rumana u fil-Gwerer Hussiti (1419–1434) għelbu ħames kruċjati organizzati kontrihom minn Siġimund. Matul is-sentejn li ġejjin, 90% tal-popolazzjoni fil-Boemja u l-Moravja kienu kkunsidrati Hussites. Il-ħassieb paċifista Petr Chelčický ispira l-moviment tal-Aħwa Moravjani (sa nofs is-seklu 15) li ssepara għal kollox mill-Knisja Kattolika Rumana.

Fil-21 ta' Diċembru, 1421, Jan Žižka, kmandant militari u merċenarju ta' suċċess, mexxa l-grupp ta' forzi tiegħu fil-Battalja ta' Kutná Hora, li rriżultat f'rebħa għall-Hussites. Huwa onorat dan il-jum bħala eroj nazzjonali.

Wara l-1526 il-Boemja daħlet dejjem aktar taħt il-kontroll tal-Habsburg hekk kif l-Habsburgi saru l-ewwel l-eletti u mbagħad fl-1627 il-ħakkiema ereditarji tal-Boemja. Bejn l-1583 u l-1611 Praga kienet is-sede uffiċjali tal-Imperatur Ruman Rudolf II u l-qorti tiegħu.

Id-Defenestrazzjoni ta' Praga u r-riwwixta sussegwenti kontra l-Habsburgi fl-1618 immarkaw il-bidu tal-Gwerra tat-Tletin Sena. Fl-1620, ir-ribelljoni fil-Boemja ġiet imfarrak fil-Battalja tal-Muntanja l-Bajda u r-rabtiet bejn il-Boemja u l-artijiet ereditarji tal-Habsburgs fl-Awstrija ġew imsaħħa. Il-mexxejja tar-Rivolta tal-Boemja ġew eżegwiti fl-1621. In-nobbli u l-Protestanti tal-klassi tan-nofs kellhom jew jikkonvertu għall-Kattoliċiżmu jew iħallu l-pajjiż.

L-era li ġejja mill-1620 sa l-aħħar tas-seklu 18 saret magħrufa bħala l-"Dark Age." Matul il-Gwerra tat-Tletin Sena, il-popolazzjoni tal-artijiet Ċeki naqset b'terz permezz tat-tkeċċija tal-Protestanti Ċeki kif ukoll minħabba l-gwerra, il-mard u l-ġuħ. L-Absburgi pprojbixxew il-konfessjonijiet Kristjani kollha minbarra l-Kattoliċiżmu. Il-fjoritura tal-kultura Barokka turi l-ambigwità ta' dan il-perjodu storiku. Torok u Tatari Ottomani invadew il-Moravja fl-1663. Fl-1679–1680 l-artijiet Ċeki ffaċċjaw il-Pesta l-Kbira ta' Vjenna u rewwixta ta' qaddejja.

Id-Defenestrazzjoni ta' Praga fl-1618 mmarkat il-bidu tar-Rivolta tal-Boemja kontra l-Habsburgs u għalhekk l-ewwel fażi tal-Gwerra tat-Tletin Sena.

Kien hemm rewwixti tal-bdiewa influwenzati mill-ġuħ. Is-servut tneħħa bejn l-1781 u l-1848. Diversi battalji tal-Gwerer Napoleoniċi seħħew fit-territorju attwali tar-Repubblika Ċeka.

It-tmiem tal-Imperu Ruman Imqaddes fl-1806 wassal għal degradazzjoni tal-istatus politiku tal-Boemja li tilfet il-pożizzjoni tagħha ta' elettorat tal-Imperu Ruman Imqaddes kif ukoll ir-rappreżentanza politika tagħha stess fid-Dieta Imperjali. L-artijiet tal-Boemja saru parti mill-Imperu Awstrijak. Matul is-seklu 18 u 19 il-Qawmien Nazzjonali Ċek beda tfaċċar, bl-iskop li terġa 'titqajjem il-lingwa, il-kultura, u l-identità nazzjonali Ċeka. Ir-Rivoluzzjoni tal-1848 fi Praga, li tistinka għal riformi liberali u awtonomija tal-Kuruna tal-Boemja fi ħdan l-Imperu Awstrijak, ġiet imrażżna.

Deher li se jsiru xi konċessjonijiet ukoll lill-Boemja, iżda fl-aħħar mill-aħħar, l-Imperatur Franz Joseph I affettwa kompromess mal-Ungerija biss. Il-Kompromess Awstro-Ungeriż tal-1867 u l-inkurunazzjoni qatt ma realizzata ta' Franz Joseph bħala Re tal-Boemja wasslu għal diżappunt ta' xi politiċi Ċeki. L-artijiet tal-Kuruna tal-Boemja saru parti mill-hekk imsejħa Cisleithania.

Il-politiċi Ċeki Soċjali Demokratiċi u progressivi bdew il-ġlieda għall-vot universali. L-ewwel elezzjonijiet taħt vot universali maskili saru fl-1907.

Ċekoslovakkja

Fl-1918, waqt il-kollass tal-monarkija tal-Habsburg fi tmiem l-Ewwel Gwerra Dinjija, inħolqot ir-repubblika indipendenti taċ-Ċekoslovakkja, li ngħaqdet mal-qawwiet Alleati rebbieħa, b'Tomáš Garrigue Masaryk fuq quddiem. Dan il-pajjiż il-ġdid inkorpora l-Kuruna tal-Boemja.

L-Ewwel Repubblika Ċekoslovakka kienet tinkludi biss 27 % tal-popolazzjoni ta' dik li qabel kienet l-Awstrija-Ungerija, iżda kważi 80 % tal-industrija, li ppermettietha tikkompeti mal-istati industrijali tal-Punent. Fl-1929 meta mqabbel mal-1913, il-prodott gross domestiku żdied bi 52% u l-produzzjoni industrijali b'41%. Fl-1938 iċ-Ċekoslovakkja kellha l-10 post fil-produzzjoni industrijali dinjija. Iċ-Ċekoslovakkja kienet l-uniku pajjiż fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant li baqgħet demokrazija liberali tul il-perjodu kollu ta' bejn il-gwerra. Għalkemm l-Ewwel Repubblika Ċekoslovakka kienet stat unitarju, ipprovdiet ċerti drittijiet lill-minoranzi tagħha, l-akbar kienu Ġermaniżi (23.6% fl-1921), Ungeriżi (5.6%) u Ukraini (3.5%).

Il-Punent taċ-Ċekoslovakkja kienet okkupata mill-Ġermanja Nażista, li poġġiet il-biċċa l-kbira tar-reġjun fil-Protettorat tal-Boemja u l-Moravja. Il-Protettorat kien ipproklamat parti mit-Tielet Reich, u l-president u l-prim ministru kienu subordinati għar-Reichsprotektor tal-Ġermanja Nażista. Kamp ta' konċentrament Nażista wieħed kien jinsab fit- territorju Ċek f'Terezín, fit- tramuntana ta' Praga. Il-maġġoranza kbira tal-Lhud tal-Protettorat inqatlu f'kampijiet ta' konċentrament immexxija min-Nażisti. In-Nazi Generalplan Ost sejjaħ għall-isterminazzjoni, tkeċċija, Ġermanizzazzjoni jew jasar tal-biċċa l-kbira taċ-Ċeki jew kollha bil-għan li jiġi pprovdut aktar spazju għall-għajxien għall-poplu Ġermaniż. Kien hemm reżistenza Ċekoslovakkja għall-okkupazzjoni Nażista kif ukoll ritalji kontra ċ-Ċekoslovaki għar-reżistenza tagħhom kontra n-Nażisti. L-okkupazzjoni Ġermaniża ntemmet fid-9 ta' Mejju, 1945, bil-wasla tal-armati Sovjetiċi u Amerikani u r-rewwixta ta' Praga. Ħafna mill-kelliema tal-Ġermaniż taċ-Ċekoslovakkja ġew imkeċċija bil-forza mill-pajjiż, l-ewwel bħala riżultat ta' atti ta' vjolenza lokali u mbagħad taħt il-patroċinju ta' “trasferiment organizzat” ikkonfermat mill-Unjoni Sovjetika, l-Istati Uniti, u l-Gran Brittanja fil-Konferenza ta' Potsdam.

Fl-elezzjonijiet tal-1946, il-Partit Komunista kiseb 38% tal-voti u sar l-akbar partit fil-parlament Ċekoslovakk, ifforma koalizzjoni ma' partiti oħra, u kkonsolida l-poter. Fl-1948 ġie kolp ta' stat u ġie ffurmat gvern b'partit wieħed. Għall-41 sena li ġejjin, l-istat Komunista Ċekoslovakk kien konformi mal-karatteristiċi ekonomiċi u politiċi tal-Blokk tal-Lvant. Il-liberalizzazzjoni politika tar-Rebbiegħa ta' Praga twaqqfet mill-invażjoni taċ-Ċekoslovakkja tal-Patt ta' Varsavja fl-1968. L-analisti jemmnu li l-invażjoni kkawżat il-qsim tal-moviment komunista, li fl-aħħar wassal għar-Rivoluzzjonijiet tal-1989.

Repubblika Ċeka

F'Novembru 1989, iċ-Ċekoslovakkja reġgħet saret demokrazija liberali permezz tar-Rivoluzzjoni tal-Velvet. Madankollu, l-aspirazzjonijiet nazzjonali Slovakki saħħew (Hyphen War) u fil-31 ta' Diċembru 1992, il-pajjiż inqasam b'mod paċifiku fil-pajjiżi indipendenti tar-Repubblika Ċeka u s-Slovakkja. Iż-żewġ pajjiżi għaddew minn riformi ekonomiċi u privatizzazzjonijiet, bil-ħsieb li joħolqu ekonomija tas-suq, kif ilhom jippruvaw jagħmlu mill-1990, meta ċ-Ċeki u s-Slovakkijiet għadhom jaqsmu l-istat komuni. Dan il-proċess kien fil-biċċa l-kbira ta’ suċċess; fl-2006 ir-Repubblika Ċeka ġiet rikonoxxuta mill-Bank Dinji bħala "pajjiż żviluppat", u fl-2009 l-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem ikklassifikaha bħala nazzjon ta' "Żvilupp Uman Għoli ħafna".

Mill-1991, ir-Repubblika Ċeka, oriġinarjament bħala parti miċ-Ċekoslovakkja u mill-1993 fiha nnifisha, kienet membru tal-Grupp Visegrád u mill-1995, l-OECD. Ir-Repubblika Ċeka ngħaqdet man-NATO fit-12 ta' Marzu 1999 u mal-Unjoni Ewropea fl-1 ta' Mejju 2004. Fil-21 ta' Diċembru, 2007 ir-Repubblika Ċeka ngħaqdet maż-Żona Schengen.

Sal-2017, jew il-Partit Soċjali Demokratiku Ċek taċ-ċentru-xellug jew il-Partit Ċiviku Demokratiku taċ-ċentru-lemin mexxa l-gvernijiet tar-Repubblika Ċeka. F'Ottubru 2017, il-moviment populista ANO 2011, immexxi mit-tieni l-aktar raġel sinjur tal-pajjiż, Andrej Babiš, rebaħ l-elezzjonijiet bi tliet darbiet aktar voti mill-eqreb rivali tiegħu, iċ-Demokratiċi Ċiviċi. F'Diċembru 2017, il-president Ċek Miloš Zeman ħatar lil Andrej Babiš bħala l-Prim Ministru l-ġdid.

Fl-elezzjonijiet tal-2021, ANO 2011 ġiet megħluba b'mod dejjaq u Petr Fiala sar il-Prim Ministru l-ġdid. Huwa fforma koalizzjoni tal-gvern tal-alleanza SPOLU (Partit Ċiviku Demokratiku, KDU-ČSL u TOP 09) u l-alleanza tal-Pirati u s-Sindki. F'Jannar 2023, il-ġeneral irtirat Petr Pavel rebaħ l-elezzjoni presidenzjali, u sar president Ċek ġdid biex jieħu post Miloš Zeman. Wara l-invażjoni Russa tal-Ukrajna fl-2022, il-pajjiż ħa nofs miljun refuġjat Ukrain, l-akbar numru per capita fid-dinja.

Ġeografija

Ir-Repubblika Ċeka tinsab l-aktar bejn latitudnijiet 48° u 51° N u lonġitudnijiet 12° u 19° E u għandu densità demografika ta' 131 abitant/km².

Il-Boemja, lejn il-punent, tikkonsisti f'baċir imsaffi mix-xmajjar Elbe (Ċek: Labe) u Vltava, imdawwar b'muntanji l-aktar baxxi, bħall-firxa Krkonoše tas-Sudetes. L-ogħla punt fil-pajjiż, Sněžka f'1,603 m (5,259 pied), jinsab hawn. Il-Moravja, il-parti tal-Lvant tal-pajjiż, hija wkoll bl-għoljiet. Tiskula l-aktar mix-Xmara Morava, iżda fiha wkoll is-sors tax-Xmara Oder (Ċek: Odra).

L-ilma mir-Repubblika Ċeka jgħaddi għal tliet ibħra differenti: il-Baħar tat-Tramuntana, il-Baħar Baltiku, u l-Baħar l-Iswed. Ir-Repubblika Ċeka tikri wkoll il-Moldauhafen, lott ta' 30,000 metru kwadru (7.4 acre) f’nofs il-Baċiri ta' Hamburg, li ngħata liċ-Ċekoslovakkja bl-Artikolu 363 tat-Trattat ta' Versailles, biex jippermetti lill-pajjiż mingħajr baħar post fejn merkanzija ttrasportata 'l isfel tax-xmara tista' tiġi ttrasferita għal vapuri tal-baħar. It-territorju jerġa’ lura għall-Ġermanja fl-2028.

Fitoġeografikament, ir-Repubblika Ċeka tappartjeni għall-provinċja tal-Ewropa Ċentrali tar-Reġjun Ċirkumboreal, fi ħdan ir-Renju Boreali. Skont il-Fond Dinji għan-Natura, it-territorju tar-Repubblika Ċeka jista 'jinqasam f'erba' ekoreġjuni: il-foresti tal-weraq wiesa' tal-Ewropa tal-Punent, il-foresti mħallta tal-Ewropa Ċentrali, il-foresti mħallta Pannonjani u l-foresti tal-koniferi montani tal-Karpazji.

Hemm erba' parks nazzjonali fir-Repubblika Ċeka. L-eqdem huwa l-Park Nazzjonali ta' Krkonoše (Riżerva tal-Bijosfera), u l-oħrajn huma l-Park Nazzjonali ta' Šumava (Riżerva tal-Bijosfera), il-Park Nazzjonali ta' Podyjí, u l-Isvizzera Boemja.

It-tliet artijiet storiċi tar-Repubblika Ċeka (li qabel kienu xi pajjiżi tal-Kuruna tal-Boemja) jikkorrispondu mal-baċiri tax-xmara tal-Elbe u l-baċin tal-Vltava għall-Boemja, dak Morava għall-Moravja, u l-baċin tax-xmara Oder għas-Sileżja Ċeka (f'termini ta' it-territorju Ċek).

Fl-intern tal-pajjiż, jidhru pjanuri u plateaus kemmxejn ondulati, filwaqt li tul il-fruntiera, bl-eċċezzjoni tax-Xlokk tal-pajjiż, jogħlew meded muntanjużi li storikament iffurmaw il-fruntiera naturali tal-hekk imsejħa Pajjiżi Ċeki. L-iktar punt baxx huwa l-iżbokk tax-Xmara Elbe mit-territorju Ċek, filwaqt li l-ogħla hija l-Muntanja Sněžka, b'altitudni ta' 1602 metru.2

Il-bijoma dominanti hija foresta ta' injam iebes moderat, għalkemm foresta ta' koniferi moderata hija wkoll preżenti fil-Karpazji. Il-WWF taqsam it-territorju tar-Repubblika Ċeka bejn erba' ekoreġjuni:

Foresti b'weraq wiesa' tal-Ewropa tal-Punent, fl-artijiet għolja tal-punent
Foresti mħallta Pannonian, fix-Xlokk
Foresti montani tal-Karpazji, fil-lvant imbiegħed
Foresti mħallta fl-Ewropa ċentrali, fil-bqija tal-pajjiż.

Fruntieri

Fruntieri tar-Repubblika Ċeka: total: 2,046 km, pajjiżi tal-fruntiera (4): Awstrija 402 km; Ġermanja 704 km; Polonja 699 km; Slovakkja 241 km.

Ġeomorfoloġija

Ir-Repubblika Ċeka hija mdawra b'meded ta' muntanji fuq it-truf tagħha. Fuq il-fruntiera tal-Lbiċ tar-Repubblika Ċeka hemm is-Šumava (1,000 sa 1,400 metru), fil-majjistral il-Krušné hory (1,244 metru) u fit-tramuntana l-Krkonoše u Hrubý Jeseník. Il-fruntiera tal-Lvant mas-Slovakkja hija ffurmata mill-Karpazji White u Beskydy u x-Xmara Morava. Il-fruntiera tan-Nofsinhar ma' l-Awstrija t'Isfel biss tgħaddi l-biċċa l-kbira tul xmara mimduda b'mod qawwi, il-Dyje.

L-istruttura ġeomorfoloġika tar-Repubblika Ċeka taqsam il-pajjiż f'żewġ sistemi bbażati fuq il-formazzjoni tal-muntanji. Il-Massif tal-Boemja, li jokkupa madwar tliet kwarti tal-pajjiż, huwa parti mill-Variċidji tal-Ewropa Ċentrali. Il-parti Ċeka tal-Karpazji, fix-Xlokk, tappartjeni għas-sistema muntanjuża Alpina. Is-subprovinċji huma komposti minn pajsaġġi tal-baċin imdawra u suddiviżi b'muntanji. Il-Bohemian-Moravian Highlands (bejn 600 u 800 metru) jifirdu l-Bohemian Basin mill-Baxxi tal-Moravja t'Isfel. Il-Karst tal-Moravja huwa għani fl-għerien tal-franka. Il-Moravja taqsam l-għoljiet tal-Karpazji fil-Lvant u l-Baċir ta 'Vjenna fin-Nofsinhar.

Idrografija

Il-konfini Ewropew ewlieni jimxi tul il-ħniek tal-Palatinat ta' Fuq u l-foresti tal-Boemja, l-artijiet għolja tal-Bohemja-Moravja, il-Beskids u l-Karpazji tal-Punent.

L-Elbe (Labe) ibattal parti kbira mir-Repubblika Ċeka fil-Baħar tat-Tramuntana. It-tributarju tagħha, il-Vltava, hija l-itwal xmara fit-territorju Ċek b'433 kilometru.

Fis-Sileżja, l-Oder (Odra) jitbattal mal-Opava fil-Baħar Baltiku.

Il-Morava tixxotta fin-nofsinhar permezz tad-Danubju fil-Baħar l-Iswed. L-akbar tributarju tiegħu huwa d-Dyje (Thaya).

Fir-Repubblika Ċeka hemm relattivament ftit lagi naturali, l-akbar huwa ċ-Černé jezero f'Šumava. Madankollu, it-trobbija tal-għadajjar ilha tiġi pprattikata mis-seklu 12. L-akbar sistema ta' għadajjar tal-ħut tinsab fi Třeboňsko fin-Nofsinhar tal-Boemja. Fis-seklu 20, il-kostruzzjoni tad-digi ħolqot bosta lagi artifiċjali għall-protezzjoni mill-għargħar, il-ġenerazzjoni tal-enerġija u r-rikreazzjoni. L-akbar ġibjuni jinsabu tul il-kaskata Vltava.

Klima

Ir-Repubblika Ċeka għandha klima moderata, li tinsab fiż-żona ta' tranżizzjoni bejn il-klima oċeanika u kontinentali, bi sjuf sħan u xtiewi kesħin, imsaħħab u silġ. Id-differenza fit-temperatura bejn is-sajf u x-xitwa hija dovuta għall-pożizzjoni ġeografika tagħha mingħajr aċċess għall-baħar.

It-temperaturi jvarjaw skond l-altitudni. B'mod ġenerali, f'altitudni ogħla, it-temperaturi jonqsu u l-preċipitazzjoni tiżdied. L-iktar żona mxarrba tar-Repubblika Ċeka hija madwar Bílý Potok fil-Muntanji Jizerské Lázně, u l-iktar reġjun niexef huwa d-distrett ta' Louny fil-majjistral ta' Praga. Fattur ieħor huwa d-distribuzzjoni tal-muntanji.

Fuq l-ogħla quċċata ta' Sněžka (1,603 m), it-temperatura medja hija -0.4 °C (31 °F), filwaqt li fl-artijiet baxxi tar-reġjun tan-Nofsinhar tal-Moravja, it-temperatura medja tilħaq 10 °C (50 °F). Il-kapitali tal-pajjiż, Praga, għandha temperatura medja simili, għalkemm hija influwenzata minn fatturi urbani.

L-aktar xahar kiesaħ huwa ġeneralment Jannar, segwit minn Frar u Diċembru. Matul dawn ix-xhur tagħmel il-borra fil-muntanji u kultant fil-bliet u fil-pjanura. Matul Marzu, April u Mejju, it-temperatura normalment tiżdied, speċjalment matul April meta t-temperatura u t-temp għandhom tendenza li jvarjaw matul il-ġurnata. Ir-rebbiegħa hija kkaratterizzata wkoll minn żieda fil-livelli tal-ilma fix-xmajjar, minħabba borra li tidwib, b'għargħar okkażjonali.

L-aktar xahar sħun tas-sena huwa Lulju, segwit minn Awwissu u Ġunju. Bħala medja, it-temperaturi tas-sajf huma 20 sa 30 °C (36 sa 54 °F) ogħla milli fix-xitwa. Is-sajf huwa kkaratterizzat ukoll minn xita u maltempati.

Il-ħarifa normalment tibda f'Settembru, meta t-temp ikun għadu sħun u niexef. Matul Ottubru, it-temperaturi ħafna drabi jinżlu taħt il-15°C (59°F) jew 10°C (50°F) u s-siġar li jwaqqgħu l-weraq jibdew jitilfu l-weraq tagħhom. Fl-aħħar ta' Novembru, it-temperaturi huma ġeneralment madwar l-iffriżar.

L-iktar temperatura kiesħa qatt imkejla kienet f'Litvínovice, ħdejn České Budějovice, fl-1929, f'-42.2 °C (-44.0 °F), u l-ogħla kienet f'Dobřichovice, fl-2012, f'40.4 °C (104.7°F).

Il-biċċa l-kbira tax-xita sseħħ matul is-sajf. Il-preċipitazzjoni hija sporadika matul is-sena kollha (fi Praga, in-numru medju ta' ġranet fix-xahar b’mill-inqas 0.1 mm (0.0039 in) ta' xita tvarja minn 12 f’Settembru u Ottubru sas-16 f'Novembru), iżda l-preċipitazzjoni Konċentrata (jiem b'aktar minn 10 mm (0.39 pulzieri) kuljum) huma aktar frekwenti fix-xhur minn Mejju sa Awwissu (medja ta' madwar jumejn bħal dawn fix-xahar). [84] Jseħħu maltempati qawwija bir-ragħad, li jipproduċu riħ dritti ta' ħsara, silġ, u tornadoes okkażjonali, speċjalment matul il-perjodu tas-sajf.

Flora u fawna

Il-flora u l-fawna tar-Repubblika Ċeka jixhdu l-intervin tad-direzzjonijiet ewlenin li matulhom il-flora u l-fawna jinfirxu fl-Ewropa. Il-foresti jkopru 33% tal-erja totali tal-art. Foresti mħallta tal-ballut, taż-żnuber u tal-prinjoli huma tipiċi tar-Repubblika Ċeka. Fil-kompożizzjoni tal-ispeċi, madankollu, il-koniferi jippredominaw (madwar żewġ terzi) meta mqabbla mas-siġar li jwaqqgħu l-weraq, għalkemm il-proporzjon naturali oriġinali ġie maqlub. Din il-bidla hija prinċipalment dovuta għat-tħawwil massiv ta' siġar taż-żnuber, li beda fit-territorju fis-seklu 18 Fil-foresti Ċeki hemm annimali tipiċi tal-bijoma tal-foresta mħallta taż-żona tal-klima moderata.

Madwar 3,5 elf speċi ta 'pjanti jikbru fir-Repubblika Ċeka, li minnhom aktar minn 2,5 elf huma indiġeni. 500 speċi ta' siġar l-aktar komuni u madwar 2000 taxa tas-siġar huma kkultivati. Fil-foresti u l-għelieqi jippredominaw il-faġan, il-perniċi, il-ħnieżer selvaġġi, iċ-ċriev, il-papri u l-wiżż. L-ajkli u l-herons huma aktar rari. Ilpup u orsijiet kannella jinstabu wkoll fil-Grigal tal-Moravja, għalkemm rari. In-numru totali ta' speċi ta' annimali fir-Repubblika Ċeka huwa stmat għal 40,000, li minnhom mill-inqas 28,124 speċi huma invertebrati.

Ambjent

Mill-2020, ir-Repubblika Ċeka tikklassifika bħala l-21 pajjiż l-aktar konxju għall-ambjent fid-dinja fl-Indiċi tal-Prestazzjoni Ambjentali. Kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2018 ta' 1.71/10, u kklassifikah fil-160 post globalment minn 172 pajjiż. Ir-Repubblika Ċeka għandha erba' parks nazzjonali (Park Nazzjonali ta' Šumava, Park Nazzjonali ta' Krkonoše, Park Nazzjonali ta' České Švýcarsko, Park Nazzjonali ta' Podyjí) u 25 żona ta' pajsaġġ protett.

Gvern

Stampa:Petr Pavel (14-02-2023) (cropped).jpg

President: Petr Pavel

Ir-Repubblika Ċeka hija demokrazija parlamentari rappreżentattiva pluralistika u b'ħafna partiti. Il-Parlament (Parlament České republiky) huwa bikamerali, bil-Kamra tad-Deputati (Ċek: Poslanecká sněmovna, 200 membru) u s-Senat (Ċek: Senát, 81 membru). Il-membri tal-Kamra tad-Deputati huma eletti għal terminu ta’ erba’ snin b’rappreżentanza proporzjonali, b'limitu elettorali ta' 5 %. Hemm 14-il distrett elettorali, identiċi għar-reġjuni amministrattivi tal-pajjiż. Il-Kamra tad-Deputati, is-suċċessur tal-Kunsill Nazzjonali Ċek, għandha s-setgħat u r-responsabbiltajiet tal-parlament federali ta' dik li qabel kienet iċ-Ċekoslovakkja, li issa spiċċat. Il-membri tas-Senat huma eletti f'distretti elettorali b'siġġu wieħed permezz ta' votazzjoni ta' run-off għal terminu ta' sitt snin, b'terz jiġi elett kull sena bin-numru fil-ħarifa. Din is-sistema hija mmudellata fuq is-Senat tal-Istati Uniti, iżda kull kostitwenza hija bejn wieħed u ieħor tal-istess daqs u s-sistema tal-votazzjoni użata hija runoff.

Il-president huwa kap ta' stat formali b'poteri limitati u speċifiċi, li jaħtar lill-prim ministru kif ukoll lill-membri l-oħra tal-kabinett fuq proposta tal-prim ministru. Mill-1993 sal-2012, il-President tar-Repubblika Ċeka ntgħażel minn sessjoni konġunta tal-parlament għal perjodu ta' ħames snin, b'mhux aktar minn żewġ mandati konsekuttivi (Václav Havel u Václav Klaus ġew eletti darbtejn). Mill-2013, il-president ġie elett direttament. Xi kummentaturi argumentaw li, bl-introduzzjoni tal-elezzjoni diretta tal-president, ir-Repubblika Ċeka tbiegħdet mis-sistema parlamentari u lejn waħda semi-presidenzjali. L-eżerċizzju tal-gvern tas-setgħa eżekuttiva huwa derivat mill-Kostituzzjoni. Il-membri tal-gvern huma l-prim ministru, deputati prim ministri u ministri oħra. Il-gvern huwa responsabbli lejn il-Kamra tad-Deputati. Il-prim ministru huwa l-kap tal-gvern u jeżerċita setgħat bħad-dritt li jistabbilixxi l-aġenda għall-biċċa l-kbira tal-politiki barranin u domestiċi u li jagħżel ministri tal-gvern.

Detenturi ta' kariga prinċipali

{ | President |Petr Pavel ||Indipendenti |9 ta' Marzu, 2023 |- |President tas-Senat |Miloš Vystrčil |ODS |19 ta' Frar, 2020 |- |President tal-Kamra tad-Deputati |Markéta Pekarová Adamová |TOP 09 |10 ta' Novembru, 2021 |- |Prim Ministru ||Petr Fiala |ODS |28 ta' Novembru, 2021 |}

Dritt

Ir-Repubblika Ċeka hija stat unitarju, b'sistema ta' liġi ċivili bbażata fuq it-tip kontinentali, b'għeruq fil-kultura legali Ġermanika. Il-bażi tas-sistema legali hija l-Kostituzzjoni tar-Repubblika Ċeka adottata fl-1993. Il-Kodiċi Kriminali ilu fis-seħħ mill-2010. Kodiċi Ċivili ġdid daħal fis-seħħ fl-2014. Is-sistema ġudizzjarja tinkludi qrati distrettwali, tal-kontea u qrati supremi u hija maqsuma fil-fergħat ċivili, kriminali u amministrattivi. Il-ġudikatura Ċeka għandha triumvirat ta' qrati supremi. Il-Qorti Kostituzzjonali tikkonsisti fi 15-il imħallef kostituzzjonali u tissorvelja l-ksur tal-Kostituzzjoni mil-leġiżlatura jew mill-gvern. Il-Qorti Suprema tikkonsisti minn 67 imħallef u hija l-ogħla qorti tal-appell għall-biċċa l-kbira tal-kawżi legali li jinstemgħu fir-Repubblika Ċeka. Il-Qorti Amministrattiva Suprema tiddeċiedi dwar kwistjonijiet ta' propjetà proċedurali u amministrattiva. Għandu wkoll ġurisdizzjoni fuq ċerti kwistjonijiet politiċi, bħall-formazzjoni u l-għeluq ta' partiti politiċi, konfini ġurisdizzjonali bejn entitajiet governattivi, u l-eliġibilità tan-nies biex jikkontestaw għal kariga pubblika. Kemm il-Qorti Suprema kif ukoll il-Qorti Amministrattiva Suprema huma bbażati fi Brno, kif ukoll l-Uffiċċju tal-Prosekutur Suprem.

Relazzjonijiet esterni

Ir-Repubblika Ċeka ġiet ikklassifikata bħala wieħed mill-aktar pajjiżi sikuri jew paċifiċi għal dawn l-aħħar deċennji. Huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti, l-Unjoni Ewropea, in-NATO, l-OECD, il-Kunsill tal-Ewropa u huwa osservatur tal-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani. L-ambaxxati tal-biċċa l-kbira tal-pajjiżi b’relazzjonijiet diplomatiċi mar-Repubblika Ċeka jinsabu fi Praga, filwaqt li l-konsulati jinsabu madwar il-pajjiż kollu.

Il-passaport Ċek huwa suġġett għal restrizzjonijiet tal-viża. Skont l-Indiċi tar-Restrizzjonijiet tal-Viża ta' Henley & Partners tal-2018, iċ-ċittadini Ċeki għandhom aċċess mingħajr viża għal 173 pajjiż, li jikklassifikahom fis-seba' post flimkien ma’ Malta u New Zealand. L-Organizzazzjoni Dinjija tat-Turiżmu tikklassifika l-passaport Ċek fl-24 post Il-Programm tal-Eżenzjoni tal-Viża tal-Istati Uniti japplika għaċ-ċittadini Ċeki.

Il-Prim Ministru u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin għandhom rwoli primarji fit-tfassil tal-politika barranija, għalkemm il-President għandu wkoll influwenza u jirrappreżenta lill-pajjiż barra minn Malta. Is-sħubija fl-Unjoni Ewropea u fin-NATO hija fundamentali għall-politika barranija tar-Repubblika Ċeka. L-Uffiċċju tal-Affarijiet Barranin u l-Informazzjoni (ÚZSI) jaġixxi bħala aġenzija tal-intelliġenza barranija responsabbli għall-ispjunaġġ u l-aġġornamenti tal-politika barranija, kif ukoll il-protezzjoni tal-ambaxxati Ċeki barra l-pajjiż.

Ir-Repubblika Ċeka għandha rabtiet mas-Slovakkja, il-Polonja u l-Ungerija bħala membru tal-Grupp Visegrád, kif ukoll il-Ġermanja, l-Iżrael, l-Istati Uniti u l-Unjoni Ewropea u l-membri tagħha. Wara l-2020, ir-relazzjonijiet ma’ stati demokratiċi Asjatiċi bħat-Tajwan qed jissaħħu. Għall-kuntrarju, ir-Repubblika Ċeka ilha relazzjonijiet ħżiena mar-Russja, u mill-2021 ir-Repubblika Ċeka tidher fuq il-lista uffiċjali tal-pajjiżi li huma għedewwa tar-Russja. Ir-Repubblika Ċeka għandha wkoll relazzjonijiet mnikkta maċ-Ċina.

Uffiċjali Ċeki appoġġaw lid-dissidenti fil-Belarus, il-Moldova, il-Myanmar u Kuba.

Diplomatiċi Ċeki famużi tal-passat jinkludu Jaroslav Lev ta' Rožmitál, Humprecht Jan Czernin, il-Konti Philip Kinsky ta' Wchinitz u Tettau, Wenzel Anton, il-Prinċep ta' Kaunitz-Rietberg, il-Prinċep Karl Philipp Schwarzenberg, Alois Lexa von Aehrenthal, Ottokar Czernin, Edvard Beneš, Masaryk, Jiří Hájek, Jiří Dienstbier, Michael Žantovský, Petr Kolář, Alexandr Vondra, il-Prinċep Karel Schwarzenberg u Petr Pavel.

Militari

Il-forzi armati Ċeki jikkonsistu mill-Forzi tal-Art Ċeka, il-Forzi tal-Ajru Ċeka u unitajiet ta' appoġġ speċjalizzati. Il-forzi armati huma ġestiti mill-Ministeru tad-Difiża. Il-president tar-Repubblika Ċeka huwa l-kap kmandant tal-forzi armati. Fl-2004, l-armata ġiet mibdula f'organizzazzjoni għal kollox professjonali u r-reskrizzjoni ġiet abolita. Il-pajjiż ilu membru tan-NATO mit-12 ta 'Marzu, 1999. L-infiq tad-difiża huwa bejn wieħed u ieħor 1.28% tal-PGD (2021). Il-forzi armati huma inkarigati li jipproteġu r-Repubblika Ċeka u l-alleati tagħha, jippromwovu l-interessi tas-sigurtà globali u jikkontribwixxu għan-NATO.

Bħalissa, bħala membru tan-NATO, l-Armata Ċeka tipparteċipa fl-Operazzjonijiet Resolute Support u KFOR u għandha suldati fl-Afganistan, il-Mali, il-Bosnja u Ħerzegovina, il-Kosovo, l-Eġittu, l-Iżrael u s-Somalja. Il-Forza tal-Ajru Ċeka serviet ukoll fl-istati Baltiċi u fl-Islanda. It-tagħmir ewlieni tal-Armata Ċeka jinkludi ġellieda multirole JAS 39 Gripen, ajruplani tal-ġlied Aero L-159 Alca, ħelikopters tal-attakk Mi-35, vetturi armati (Pandur II, OT-64, OT-90, BVP-2) u tankijiet ( T -72 u T-72M4CZ).

Is-sistema politika

Iċ-Ċekja hija repubblika parlamentari b'kap tal-gvern - il-prim ministru - u kap tal-istat - il-president. Il-pajjiż kien iffurmat fl-1993 wara li ċ-Ċekoslovakkja nqasmetfiċ-Ċekja u s-Slovakkja. Il-pajjiż issa huwa maqsum f'14-il reġjun, inkluża l-belt kapitali, Praga.

Iċ-Ċekja fl-UE

Hemm 21 membru tal-Parlament Ewropew miċ-Ċekja.^[5]

Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti mill-gvern taċ-Ċekja, skont il-qasam ta' politika li jkun qed jiġi indirizzat.^[5]

Il-Kunsill tal-UE m'għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur.^[5]

Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta' dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f'kull qasam ta' politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma' istituzzjonijiet oħra tal-UE. Dati tal-Presidenzi taċ-Ċekja: Jan-Ġun 2009^[5]

Il-Kummissarju nominat miċ-Ċekja għall-Kummissjoni Ewropea hi Vĕra JourováFittex it-traduzzjonijiet disponibbli tal-link preċedentiEN•••, il-Viċi President għall-Valuri u t-Trasparenza. Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f'kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.^[5]

Iċ-Ċekja għandha 12-il rappreżentant fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta' interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.^[5]

Iċ-Ċekja għandha 12-il rappreżentant fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tar-rappreżentanti reġjonali u lokali tal-UE. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.^[5]

Iċ-Ċekja tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE premezz tar-rappreżentanza permanenti fi Brussell. Bħala l-"ambaxxata tal-UE" tar-Repubblika Ċeka, il-kompitu ewlieni tagħha hu li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti bl-aktar mod effettiv possibbli fl-UE.^[5]

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b'mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa. L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b'mod ġenerali. Ċifri tal-2018 għaċ-Ċekja:

Nefqa totali tal-UE fiċ-Ċekja – € 4.123 biljun (ekwivalenti għal 2.10% tal-ekonomija Ċeka)
Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 1.720 biljun (ekwivalenti għal 0.88% tal-ekonomija Ċeka)^[5]

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE miċ-Ċekja jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE - bħall-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.^[5]

Organizzazzjoni territorjali tar-Repubblika Ċeka

Ir-Repubblika Ċeka tikkonsisti minn 14-il reġjun (kraje fiċ-Ċek) u belt kapitali waħda (hlavní město)

Mill-2000, ir-Repubblika Ċeka ġiet maqsuma fi tlettax-il reġjun (Ċek: kraje, singular: kraj) u l-kapitali, Praga. Kull reġjun għandu l-assemblea reġjonali eletta tiegħu u gvernatur reġjonali. Fi Praga, is-setgħat tal-assemblea u l-president huma eżerċitati mill-kunsill tal-belt u s-sindku.

Is-sitta u sebgħin distrett l-eqdem (okresy, singular okres), inklużi tliet "bliet statutorji" (mingħajr Praga, li kellhom status speċjali), tilfu l-biċċa l-kbira tal-importanza tagħhom fl-1999, minħabba riforma amministrattiva; Huma jkomplu jkunu diviżjonijiet territorjali u kwartieri ġenerali ta 'diversi fergħat tal-amministrazzjoni tal-stat.

L-iżgħar unitajiet amministrattivi huma l-obce (muniċipalitajiet). Mill-2021, ir-Repubblika Ċeka hija maqsuma f'6,254 muniċipalità. L-ibliet huma wkoll muniċipalitajiet. Il-kapitali, Praga, hija reġjun u muniċipalità fl-istess ħin.

Għal skopijiet ta' statistika, ibbażati fuq regolamenti Ewropej u stabbiliti mill-Eurostat, huma l-unitajiet NUTS fis-seħħ fl-Unjoni Ewropea. L-14-il reġjun huma kklassifikati fil-livelli NUTS-3. Xi reġjuni jiffurmaw NUTS-2, oħrajn NUTS-2 jikkonsistu minn żewġ jew tliet reġjuni.

Pajjiżi storiċi

Ir-Repubblika Ċeka hija magħmula minn tliet pajjiżi storiċi: il-Boemja, il-Moravja u s-Silesja Ċeka (il-parti tan-Nofsinhar tas-Sileżja).

Ekonomija

Ir-Repubblika Ċeka għandha ekonomija tas-suq soċjali bi dħul għoli, orjentata lejn l-esportazzjoni bbażata fuq is-servizzi, il-manifattura u l-innovazzjoni, li żżomm stat soċjali u l-mudell soċjali Ewropew. Ir-Repubblika Ċeka tipparteċipa fis-Suq Uniku Ewropew bħala membru tal-Unjoni Ewropea u għalhekk hija parti mill-ekonomija tal-Unjoni Ewropea, iżda tuża l-munita tagħha stess, il-kuruna Ċeka, minflok l-euro. Għandha rata tal-PGD per capita li hija 91% tal-medja tal-UE u hija membru tal-OECD. Il-politika monetarja titwettaq mill-Bank Nazzjonali Ċek, li l-indipendenza tiegħu hija garantita mill-Kostituzzjoni. Ir-Repubblika Ċeka hija kklassifikata fit-12-il post fl-iżvilupp uman aġġustat għall-inugwaljanza min-Nazzjonijiet Uniti u fl-24 post fl-Indiċi tal-Kapital Uman tal-Bank Dinji. The Guardian iddeskrivieha bħala "waħda mill-aktar ekonomiji li jiffjorixxu fl-Ewropa."

Ir-Repubblika Ċeka hija parti mis-Suq Uniku Ewropew u ż-Żona Schengen (blu skur u ċar fuq il-mappa hawn fuq), iżda tuża l-munita tagħha stess, il-kuruna Ċeka.

Mill-2023, il-PGD tal-pajjiż per capita fil-parità tas-saħħa tal-akkwist huwa ta' $ 51,329 u $ 29,856 f'valur nominali. Skont Allianz AG, fl-2018 il-pajjiż kien MWC (pajjiż ta' ġid medju), li kklassifika fis-26 post fl-assi finanzjarji netti. Il-pajjiż esperjenza tkabbir tal-PGD ta' 4.5% fl-2017. Ir-rata tal-qgħad tal-2016 kienet l-aktar baxxa fl-UE bi 2.4%, u r-rata tal-faqar tal-2016 kienet it-tieni l-inqas fost il-membri tal-OECD. Ir-Repubblika Ċeka hija kklassifikata fis-27 post fl-Indiċi tal-Libertà Ekonomika tal-2021, fil-31 fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali tal-2023, 'l isfel mill-24 fl-Indiċi tal-2016, id-29 fir-Rapport dwar il-Kompetittività Globali, u l-25 fir-Rapport tal-Faċilitazzjoni tal-Kummerċ Globali tal-2016. Ir-Repubblika Ċeka għandha ekonomija diversa li tikklassifika s-seba' fl-Indiċi tal-Kumplessità Ekonomika tal-2016 Is-settur industrijali jirrappreżenta 37.5% tal-ekonomija, filwaqt li s-servizzi jirrappreżentaw 60% u l-agrikoltura 2.5%. L-akbar sieħeb kummerċjali kemm għall-esportazzjoni kif ukoll għall-importazzjoni huwa l-Ġermanja u l-UE b'mod ġenerali. Dividendi li jiswew CZK 270 biljun tħallsu lil sidien barranin ta' kumpaniji Ċeki fl-2017, li saret kwistjoni politika. Il-pajjiż ilu membru taż-Żona Schengen mill-1 ta' Mejju, 2004, wara li abolixxa l-kontrolli fuq il-fruntieri u fetaħ għal kollox il-fruntieri tiegħu mal-ġirien kollha tiegħu fil-21 ta' Diċembru, 2007.

Il-kummerċ u l-ekonomija

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tar-Repubblika Ċeka fl-2018 kienu l-industrija (30.2%), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (19.2%), l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xogħol soċjali (15.5%).

Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 84% tal-esportazzjonijiet tar-Repubblika Ċeka (il-Ġermanja 32%, is-Slovakkja 8% u l-Polonja 6%), filwaqt li barra mill-UE 2% jmorru fl-Istati Uniti u fir-Russja.

F'termini ta' importazzjonijiet, 76% jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Ġermanja 29%, il-Polonja 9% u s-Slovakkja 6%), filwaqt li barra mill-UE 8% jiġu miċ-Ċina u 2% mill-Istati Uniti.

Industrija

Fl-2018, l-akbar kumpaniji skont id-dħul fir-Repubblika Ċeka kienu: il-manifattur tal-karozzi Škoda Auto, il-kumpanija tal-utilità ČEZ Group, il-konglomerat Agrofert, il-kumpanija tal-kummerċ tal-enerġija EPH, il-kumpanija tal-ipproċessar taż-żejt Unipetrol, il-manifattur tal-elettronika Foxconn CZ u l-produttur tal-azzar Moravia Steel. Kumpaniji oħra tat-trasport Ċeki jinkludu: Škoda Transportation (trammijiet, trolleybuses, metro), Tatra (trakkijiet tqal, it-tieni l-eqdem manifattur tal-karozzi fid-dinja), Avia (trakkijiet medji), Karosa u SOR Libchavy (xarabanks), Aero Vodochody (ajruplani militari). ), Ħalli Kunovice (ajruplani ċivili), Zetor (tratturi), Jawa Moto (muturi) u Čezeta (skuters elettriċi).

Škoda Transportation hija r-raba' l-akbar produttur tat-tramm fid-dinja; Kważi terz tat-tramms kollha fid-dinja ġejjin minn fabbriki Ċeki. Ir-Repubblika Ċeka hija wkoll l-akbar manifattur fid-dinja ta' rekords tal-vinil, b'GZ Media tipproduċi madwar 6 miljun biċċa fis-sena f'Loděnice. Česká zbrojovka hija fost l-akbar għaxar produtturi tal-armi tan-nar fid-dinja u ħamsa li jipproduċu armi awtomatiċi.

Fis-settur tal-ikel, il-kumpaniji Ċeki huma Agrofert, Kofola u Hamé.

Enerġija

Il-produzzjoni tal-elettriku Ċeka taqbeż il-konsum b'madwar 10 TWh fis-sena, u s-surplus jiġi esportat. Bħalissa, l-enerġija nukleari tipprovdi madwar 30 fil-mija tal-ħtiġijiet totali tal-enerġija, u s-sehem tagħha huwa mistenni li jiżdied għal 40 fil-mija. Fl-2005, 65.4 fil-mija tal-elettriku kien prodott f'impjanti tal-enerġija tal-fwar u tal-kombustjoni (prinċipalment il-faħam); 30 fil-mija fl-impjanti nukleari; u 4.6 fil-mija ġew minn sorsi rinnovabbli, inkluż l-idroenerġija. L-akbar sors ta' enerġija Ċeka hija l-impjant nukleari ta' Temelín, b'impjant nukleari ieħor f'Dukovany.

Ir-Repubblika Ċeka qed tnaqqas id-dipendenza tagħha fuq il-faħam kannella, materjal li jniġġes ħafna u ta' kwalità baxxa, bħala sors ta' enerġija. Il-gass naturali jinxtara minn kumpaniji Norveġiżi u l-gass likwifikat (LNG) mill-Olanda u l-Belġju. Fil-passat, tliet kwarti tal-provvisti tal-gass ġew mir-Russja, iżda wara li faqqgħet il-gwerra fl-Ukrajna, il-gvern gradwalment waqqaf dawn il-provvisti. Il-konsum tal-gass (madwar 100 TWh fl-2003-2005) huwa kważi d-doppju tal-konsum tal-elettriku. Il-Moravja t'Isfel għandha żoni żgħar taż-żejt u tal-gass.

Infrastruttura tat-trasport

Mill-2020, in-netwerk tat-toroq tar-Repubblika Ċeka għandu tul ta '55,768.3 kilometri (34,652.82 mi), li minnhom 1,276.4 km (793.1 mi) huma awtostradi. [140] Il-limitu tal-veloċità huwa 50 km/h (31 mph) fi ħdan l-ibliet, 90 km/h (56 mph) barra l-ibliet, u 130 km/h (81 mph) fuq l-awtostradi.

Ir-Repubblika Ċeka għandha wieħed mill-aktar netwerks ferrovjarji densi fid-dinja. Fl-2020, il-pajjiż kellu 9,542 kilometru (5,929 mi) ta' linji. Minn dik iċ-ċifra, 3,236 km (2,011 mi) kienu elettrifikati, 7,503 km (4,662 mi) kienu binarji b'linja waħda, u 2,040 km (1,270 mi) kienu binarji b'linji doppji u multipli. It-tul tal-binarji huwa 15,360 km (9,540 mi), li minnhom 6,917 km (4,298 mi) kienu elettrifikati.

České dráhy (Ferroviji Ċeki) huwa l-operatur ewlieni tal-ferrovija tal-pajjiż, li jittrasporta madwar 180 miljun passiġġier fis-sena. Il-veloċità massima hija limitata għal 160 km/h (99 mph).

L-ajruport ta' Václav Havel fi Praga huwa l-ajruport internazzjonali ewlieni tal-pajjiż. Fl-2019, serva 17.8 miljun passiġġier. B’kollox, ir-Repubblika Ċeka għandha 91 ajruport, li sitta minnhom jipprovdu servizzi internazzjonali tal-ajru. L-ajruporti internazzjonali pubbliċi jinsabu fi Brno, Karlovy Vary, Mnichovo Hradiště, Mošnov (ħdejn Ostrava), Pardubice u Praga. Ajruporti internazzjonali mhux pubbliċi li kapaċi jimmaniġġjaw inġenji tal-ajru tal-passiġġieri jinsabu f'Kunovice u Vodochody.

Ir-Russja, permezz ta' pajpijiet tal-gass mill-Ukrajna, u sa ċertu punt in-Norveġja, permezz ta' pajpijiet tal-gass mill-Ġermanja, forniet lir-Repubblika Ċeka b'gass likwidu u naturali.

Komunikazzjonijiet u IT

Ir-Repubblika Ċeka hija fost l-10 pajjiżi fid-dinja bl-iktar veloċità medja tal-Internet mgħaġġla. Fil-bidu tal-2008, kien hemm aktar minn 800 WISP, l-aktar lokali, b'madwar 350,000 abbonat fl-2007. It-tliet operaturi mobbli (T-Mobile, O2, Vodafone) u l-fornitur tal-Internet U:fon joffru pjanijiet ibbażati fuq GPRS, XIFER, UMTS jew CDMA2000. Il-kumpanija tal-istat Český Telecom naqqset il-penetrazzjoni tal-broadband. Fil-bidu tal-2004, bdiet is-separazzjoni tal-linja lokali u operaturi alternattivi bdew joffru ADSL kif ukoll SDSL. Dan u l-privatizzazzjoni sussegwenti ta' Český Telecom għenu biex jitnaqqsu l-prezzijiet.

Fl-1 ta' Lulju, 2006, Český Telecom ġiet akkwistata mill-grupp Telefónica, kumpanija globalizzata (proprjetà Spanjola), u adottat l-isem il-ġdid Telefónica O2 Czech Republic. Mill-2017, varjanti VDSL u ADSL2 huma offruti b'veloċitajiet ta' tniżżil sa 50 Mbit/s u veloċitajiet ta' upload sa 5 Mbit/s. Cable Internet qed jikseb aktar popolarità bil-veloċitajiet ta 'tniżżil ogħla tiegħu, li jvarjaw minn 50 Mbit/s sa 1 Gbit/s.

Żewġ kumpaniji tas-sigurtà tal-kompjuter, Avast u AVG, twaqqfu fir-Repubblika Ċeka. Fl-2016, Avast, immexxi minn Pavel Baudiš, xtara AVG rivali għal $1.3 biljun. F'dak iż-żmien, flimkien, dawn il-kumpaniji kellhom bażi ta' utenti ta' madwar 400 miljun ruħ u 40% tas-suq tal-konsumatur barra miċ-Ċina. Avast huwa l-fornitur ewlieni ta' softwer antivirus, b'sehem tas-suq ta' 20.5%.

Turiżmu

Praga hija l-ħames l-aktar belt li jżuruha nies fl-Ewropa wara Londra, Pariġi, Istanbul u Ruma. Fl-2001, id-dħul totali tat-turiżmu laħaq CZK 118 biljun, li jammonta għal 5.5% tal-PGN tal-pajjiż u 9% tal-qligħ totali tal-esportazzjoni tiegħu. L-industrija timpjega aktar minn 110,000 ruħ, aktar minn 1% tal-popolazzjoni. Il-kotba ta' gwida u t-turisti li jirrappurtaw ħlasijiet żejda tax-xufiera tat-taxis u problemi ta' pickpocket jitkellmu prinċipalment dwar Praga, għalkemm is-sitwazzjoni tjiebet dan l-aħħar Mill-2005, is-Sindku ta' Praga Pavel Bém ħadem biex itejjeb din ir-reputazzjoni billi ħa miżuri ta' ripressjoni fuq il-kriminalità żgħira. Praga hija belt "sikura". Id-Dipartiment tal-Istat tal-Istati Uniti jiddeskrivi r-rata tal-kriminalità tar-Repubblika Ċeka bħala "baxxa."

Ir-Repubblika Ċeka għandha 17-il sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, 3 minnhom transnazzjonali. Mill-2024, 13-il sit ieħor huma fuq il-lista proviżorja.

Il-wirt arkitettoniku huwa oġġett ta' interess għall-viżitaturi: jinkludi kastelli u palazzi minn epoki storiċi differenti, b'mod partikolari l-Kastell ta' Karlštejn, Český Krumlov u l-pajsaġġ kulturali Lednice-Valtice. Hemm 12-il katidral u 15-il knisja elevati għall-grad ta' bażiliki mill-Papa, kif ukoll bosta monasteri.

Bogħod mill-ibliet, żoni bħall-Ġenna Ċeka, il-Foresti Ċeka u l-Muntanji Ġganti jattiraw viżitaturi li jfittxu attivitajiet fil-beraħ.

Il-pajjiż huwa magħruf ukoll għad-diversi mużewijiet tiegħu, wirjiet tal-pupazzi u marionettes li jsiru fi ħdan festivals tal-pupazzi akbar u festivals tal-birra. Aquapalace Prague f'Čestlice huwa l-akbar park tal-ilma fil-pajjiż.

Xjenza

L-artijiet Ċeki għandhom storja twila u dokumentata sew ta' innovazzjoni xjentifika. Illum, ir-Repubblika Ċeka għandha komunità xjentifika sofistikata ħafna, żviluppata, ta' prestazzjoni għolja u orjentata lejn l-innovazzjoni, appoġġjata mill-gvern, l-industrija u universitajiet ewlenin. Ix-xjentisti Ċeki huma membri integrati tal-komunità xjentifika globali. Huma jikkontribwixxu kull sena għal bosta ġurnali akkademiċi internazzjonali u jikkollaboraw ma’ kollegi bejn il-fruntieri u l-oqsma. Ir-Repubblika Ċeka kklassifikat fl-24 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2020 u l-2021, sa mis-26 post fl-2019.

Storikament, l-artijiet Ċeki, speċjalment Praga, kienu dar għal skoperti xjentifiċi li jmorru lura għall-bidu taż-żminijiet moderni, inklużi Tycho Brahe, Nicholas Copernicus, u Johannes Kepler. Fl-1784, il-komunità xjentifika ġiet organizzata formalment għall-ewwel darba taħt il-karta tas-Soċjetà Rjali Ċeka tax-Xjenzi. Bħalissa, din l-organizzazzjoni hija magħrufa bħala l-Akkademja tax-Xjenzi Ċeka. Bl-istess mod, l-artijiet Ċeki għandhom storja stabbilita sew ta' xjenzati, inklużi l-bijokimisti rebbieħa Nobel Gerty u Carl Ferdinand Cori, il-kimiċi Jaroslav Heyrovský u Otto Wichterle, il-fiżiċi Ernst Mach u Peter Grünberg, il-fiżjologu Jan Evangelista Purkyně, u l- kimiku Antonín Holý. Sigmund Freud, il-fundatur tal-psikoanaliżi, twieled fi Příbor, Gregor Mendel, il-fundatur tal-ġenetika, twieled f'Hynčice u qatta' l-biċċa l-kbira ta' ħajtu fi Brno, il-loġiku u matematiku Kurt Gödel twieled fi Brno.

Storikament, il-biċċa l-kbira tar-riċerka xjentifika kienet irreġistrata bil-Latin, iżda mis-seklu 18 'il quddiem saret dejjem aktar bil-Ġermaniż u aktar tard bil-Ċek, arkivjata f'libreriji appoġġjati u amministrati minn gruppi reliġjużi u denominazzjonijiet oħra, kif jixhdu postijiet siti storiċi ta' fama u wirt internazzjonali. , bħall-Monasteru ta’ Strahov u l-Clementnum fi Praga. Iktar aktar, xjenzati Ċeki qed jippubblikaw ix-xogħol u l-istorja tagħhom bl-Ingliż.

Fost l-istituzzjonijiet xjentifiċi l-aktar importanti li jeżistu bħalissa hemm l-Akkademja tax-Xjenzi tar-Repubblika Ċeka diġà msemmija, l-Istitut CEITEC fi Brno jew iċ-ċentri HiLASE u Eli Beamlines bl-aktar laser b'saħħtu fid-dinja f’Dolní Břežany. Praga hija l-kwartieri ġenerali taċ-ċentru amministrattiv tal-Aġenzija GSA, li tmexxi s-sistema ta' navigazzjoni Ewropea Galileo, u tal-Aġenzija tal-Unjoni Ewropea għall-Programm Spazjali.

Demografija

Ir-rata totali tal-fertilità (TFR) fl-2020 kienet stmata għal 1.71 tifel/tifla għal kull mara, li hija taħt ir-rata ta' sostituzzjoni ta' 2.1. Il-popolazzjoni tar-Repubblika Ċeka għandha età medja ta' 43.3 snin. L-istennija tal-ħajja fl-2021 kienet stmata għal 79.5 snin (76.55 snin għall-irġiel, 82.61 snin għan-nisa). Madwar 77,000 ruħ jemigraw lejn ir-Repubblika Ċeka kull sena. L-immigranti Vjetnamiżi bdew jistabbilixxu ruħhom fil-pajjiż matul il-perjodu komunista, meta ġew mistiedna bħala ħaddiema mistiedna mill-gvern Ċekoslovak. Fl-2009, kien hemm madwar 70,000 Vjetnamiż fir-Repubblika Ċeka. Il-maġġoranza tiddeċiedi li tibqa' fil-pajjiż b'mod permanenti.

Skont ir-riżultati taċ-ċensiment tal-2021, il-maġġoranza tal-abitanti tar-Repubblika Ċeka huma Ċeki (57.3%), segwiti minn Moravjani (3.4%), Slovakki (0.9%), Ukraini (0.7%), Vjetnamiżi (0.3%). , Pollakki (0.3%), Russi (0.2%), Silesjani (0.1%) u Ġermaniżi (0.1%). 4.0% oħra ddikjaraw taħlita ta' żewġ nazzjonalitajiet (3.6% kombinazzjoni ta' nazzjonalità Ċeka u oħra). Peress li "nazzjonalità" kienet oġġett fakultattiv, bosta nies ħallew dan il-qasam vojt (31.6%). Skont xi stimi, hemm madwar 250,000 Roma fir-Repubblika Ċeka. Il-minoranza Pollakka tgħix prinċipalment fir-reġjun Trans-Olza.

Skont l-Uffiċċju tal-Istatistika Ċek, fl-2021, 658,564 barrani kienu joqogħdu fil-pajjiż, l-akbar gruppi kienu Ukraini (22%), Slovakki (22%), Vjetnamiżi (12%), Russi (7%) u Ġermaniżi (4%)). Il-maġġoranza tal-popolazzjoni barranija tgħix fi Praga (37.3%) u fir-reġjun tal-Boemja Ċentrali (13.2%).

Il-popolazzjoni Lhudija tal-Boemja u l-Moravja, 118,000 skont iċ-ċensiment tal-1930, kienet kważi annihilata mill-Ġermaniżi Nażisti matul l-Olokawst. Kien hemm madwar 3,900 Lhudi fir-Repubblika Ċeka mill-2021. L-ex Prim Ministru Ċek, Jan Fischer, huwa ta 'fidi Lhudija.

Nazzjonalità tar-residenti li wieġbu l-mistoqsija fiċ-Ċensiment tal-2021:

Ċek 83.76%
Moravja 4.99%
Ċek u Moravjan 2.50%
Slovakk 1.33%
Ukrain 1.08%
Ċek u Slovakk 0.82%
Vjetnamiż 0.44%
Pollakk 0.37%
Russu 0.35%
4.36% oħra

Reliġjon

Bejn 75 % u 79 % tar-residenti tar-Repubblika Ċeka ma jirrappurtawx li għandhom xi reliġjon jew fidi fl-istħarriġ, u l-proporzjon ta' atei konvinti (30 %) huwa t-tielet l-ogħla fid-dinja wara dawk fiċ-Ċina (47 %) u l-Ġappun (31%). Il-poplu Ċek storikament ġie kkaratterizzat bħala "tolleranti u saħansitra indifferenti lejn ir-reliġjon." L-identità reliġjuża tal-pajjiż inbidlet b'mod drammatiku mill-ewwel nofs tas-seklu 20, meta aktar minn 90% taċ-Ċeki kienu Kristjani.

Il-Kristjanizzazzjoni fis-sekli 9 u 10 introduċiet il-Kattoliċiżmu. Wara r-Riforma tal-Boemja, il-biċċa l-kbira taċ-Ċeki saru segwaċi ta' Jan Hus, Petr Chelčický u riformaturi Protestanti reġjonali oħra. It-Taboriti u l-Utraquisti kienu gruppi Hussiti. Lejn l-aħħar tal-Gwerer Hussiti, l-Utrakwisti bidlu naħat u alleaw ruħhom mal-Knisja Kattolika. Wara r-rebħa konġunta Utraquist-Kattolika, l-Utraquistism ġie aċċettat bħala forma distinta ta' Kristjaneżmu li għandha tiġi pprattikata fil-Boemja mill-Knisja Kattolika, filwaqt li l-gruppi Hussiti kollha li kien fadal ġew ipprojbiti. Wara r-Riforma, xi Boemjani segwew it-tagħlim ta' Martin Luteru, speċjalment il-Ġermaniżi tas-Sudeten. Fid-dawl tar-Riforma, l-Utraquist Hussites adottaw pożizzjoni mġedda, dejjem aktar anti-Kattolika, filwaqt li xi wħud mill-fazzjonijiet Hussiti megħluba reġgħu qajmu. Wara li l-Habsburg reġgħu ħadu l-kontroll tal-Boemja, il-popolazzjoni kollha ġiet ikkonvertita bil-forza għall-Kattoliċiżmu, inklużi l-Utraquist Hussites. Minn issa 'l quddiem, iċ-Ċeki saru aktar kawti u pessimisti dwar ir-reliġjon bħala tali. Segwa storja ta' reżistenza għall-Knisja Kattolika. Hija sofriet schiżma mal-Knisja Hussita Ċekoslovakka Neo-Hussite fl-1920, tilfet il-biċċa l-kbira tas-segwaċi tagħha matul l-era komunista, u tkompli titlef fis-sekularizzazzjoni moderna u li għaddejja. Il-Protestantiżmu qatt ma rkupra wara li l-Habsburgs Awstrijaċi introduċew il-Kontro-Riforma fl-1620. Qabel l-Olokawst, ir-Repubblika Ċeka kellha komunità Lhudija mdaqqsa ta' madwar 100,000 ruħ. Hemm ħafna sinagogi storikament importanti u kulturalment rilevanti fir-Repubblika Ċeka, bħall-eqdem sinagoga attiva fl-Ewropa, is-Sinagoga l-Antika l-Ġdida, u t-tieni l-akbar sinagoga fl-Ewropa, is-Sinagoga l-Kbira (Plzeň). L-Olokawst iddeċimat il-komunità Lhudija Ċeka u, mill-2021, il-popolazzjoni Lhudija hija 3,900 ruħ.

Skont iċ-ċensiment tal-2011, 34% tal-popolazzjoni ddikjaraw li ma kellhomx reliġjon, 10.3% kienu Kattoliċi, 0.8% kienu Protestanti (0.5% Aħwa Ċeki u 0.4% Hussiti), u 9% segwew forom oħra ta' reliġjon, kemm denominazzjonali kif ukoll mhux. -denominazzjonali (li minnhom 863 persuna wieġbu li huma pagani). 45% tal-popolazzjoni ma weġbitx għall-mistoqsija dwar ir-reliġjon. Mill-1991 sal-2001 u aktar tard sal-2011, l-adeżjoni mal-Kattoliċiżmu naqset minn 39% għal 27% u mbagħad għal 10%; Il-protestantiżmu bl-istess mod naqas minn 3.7% għal 2% u mbagħad għal 0.8%. Il-popolazzjoni Musulmana hija stmata li hija 20,000 ruħ, li tirrappreżenta 0.2% tal-popolazzjoni.

Il-proporzjon ta' twemmin reliġjużi jvarja b'mod sinifikanti madwar il-pajjiż, minn 55% fir-Reġjun ta' Zlín għal 16% fir-Reġjun ta' Ústí nad Labem.

Ir-reliġjon fir-Repubblika Ċeka (2011)

Mhux iddikjarat-44.7%
Irreliġjon -34.5%
Kattoliċiżmu-10.5%
Dawk li jemmnu, mhux membri ta’ reliġjonijiet oħra-6.8%
Knejjes Kristjani oħra-1.1%
Protestantiżmu-1%
Dawk li jemmnu, membri ta’ reliġjonijiet oħra-0.7%
Reliġjonijiet oħra / * Mhux magħruf-0.7%

Edukazzjoni u kura tas-saħħa

L-edukazzjoni fir-Repubblika Ċeka hija obbligatorja għal disa' snin u ċ-ċittadini għandhom aċċess għal edukazzjoni universitarja b'xejn, filwaqt li n-numru medju ta' snin ta' edukazzjoni huwa 13.1. Barra minn hekk, ir-Repubblika Ċeka għandha sistema edukattiva "relattivament ugwalitarja" meta mqabbla ma' pajjiżi oħra fl-Ewropa. Imwaqqfa fl-1348, l-Università Charles kienet l-ewwel università fl-Ewropa Ċentrali. Universitajiet ewlenin oħra fil-pajjiż huma l-Università ta' Masaryk, l-Università Teknika Ċeka, l-Università Palacký, l-Akkademja tal-Arti tal-Ispettaklu u l-Università tal-Ekonomija.

Il-Programm għall-Valutazzjoni Internazzjonali tal-Istudenti, ikkoordinat mill-OECD, bħalissa jikklassifika s-sistema edukattiva Ċeka bħala l-15-il post bl-aktar suċċess fid-dinja, ogħla mill-medja tal-OECD. L-Indiċi tal-Edukazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti jikklassifika lir-Repubblika Ċeka fl-10 post mill-2013 (ikklassifikat wara d-Danimarka u qabel il-Korea t'Isfel).

Il-kura tas-saħħa fir-Repubblika Ċeka hija simili fil-kwalità għal nazzjonijiet żviluppati oħra. Is-sistema tal-kura tas-saħħa universali Ċeka hija bbażata fuq mudell ta' assigurazzjoni obbligatorja, b’kura bi ħlas għal servizz iffinanzjat minn pjanijiet ta' assigurazzjoni obbligatorja relatati mal-impjiegi. Skont l-Indiċi tal-Konsumatur tas-Saħħa tal-Euro 2016, paragun tal-kura tas-saħħa fl-Ewropa, il-kura tas-saħħa Ċeka hija kklassifikata fit-13-il post, wara l-Isvezja u żewġ pożizzjonijiet qabel ir-Renju Unit.

Kultura

Praga hija belt fejn il-kultura u l-arti jiddi b'intensità speċjali. Il-linja ta' attivitajiet kulturali hija rikka u varjata. Min iħobb l-arti jistgħu jsibu ġenna kulturali f’din il-belt. Is-siġġijiet għall-avvenimenti varji normalment jinbiegħu malajr, għalhekk huwa rakkomandabbli li jiġu rriservati minn qabel sew (permezz ta' aġenziji tal-ivvjaġġar u fl-uffiċċji tal-biljetti tal-post fejn ikun qed isir l-avveniment).

Il-kultura ta' din ir-repubblika hija rikka u varjata. Tnax mill-monumenti storiċi tagħha huma mniżżla fil-lista tal-Wirt Dinji tal-UNESCO.

Arti

Il-Venere ta' Dolní Věstonice hija eżempju importanti ta' arti preistorika skoperta fir-Repubblika Ċeka. Theodoric ta' Praga kien pittur tal-perjodu Gotiku li żejjen il-Kastell ta' Karlštejn. Fl-era Barokka, il-kastell kien miżbugħ minn Wenceslas Hollar, Jan Kupecký, Karel Škréta, Anton Raphael Mengs u Petr Brandl u l-iskulturi Matthias Braun u Ferdinand Brokoff.

Fl-ewwel nofs tas-seklu 19, Josef Mánes ingħaqad mal-moviment romantiku. Fit-tieni nofs, l-hekk imsejħa "ġenerazzjoni nazzjonali tat-teatru" żdiedet għall-prominenza: l-iskultur Josef Václav Myslbek u l-pitturi Mikoláš Aleš, Václav Brožík, Vojtěch Hynais u Julius Mařák. Fl-aħħar tas-seklu daħal l-Art Nouveau, b'Alfons Mucha sar ir-rappreżentant ewlieni tiegħu. Huwa magħruf għall-posters Art Nouveau tiegħu u ċiklu ta' 20 tila kbira msejħa Slavic Epic, li juru l-istorja taċ-Ċeki u Slavi oħra. Mill-2012, jista' jidher fil-Palazz Veletržní tal-Gallerija Nazzjonali fi Praga, li jamministra l-akbar kollezzjoni tal-arti fir-Repubblika Ċeka. Max Švabinský kien pittur Art Nouveau ieħor.

Is-seklu 20 ġab miegħu rivoluzzjoni tal-avantgarde, rappreżentata fl-artijiet Ċeki prinċipalment minn espressjonisti u kubisti: Josef Čapek, Emil Filla, Bohumil Kubišta jew Jan Zrzavý. Is-surrealiżmu ħareġ b’mod partikolari permezz tax-xogħol ta' Toyen, Josef Šíma u Karel Teige. Fid-dinja, madankollu, l-artist tal-avantgarde Ċek l-aktar magħruf jista' jkun František Kupka, pijunier tal-pittura astratta. Illustraturi u karikaturisti li kisbu fama fl-ewwel nofs tas-seklu 20 jinkludu Josef Lada, Zdeněk Burian jew Emil Orlík. Il-fotografija tal-arti saret qasam ġdid rappreżentat minn František Drtikol, Josef Sudek, aktar tard Jan Saudek u Josef Koudelka.

Ir-Repubblika Ċeka hija magħrufa wkoll għall-ħġieġ Boemjan maħdum individwalment, minfuħ u imżejjen.

Rebbiegħa, Sajf, Ħarifa u Xitwa (1896) mill-artist Art Nouveau Alphonse Mucha

Rebbiegħa
Sajf
Ħarifa
Xitwa

Arkitettura

L-eqdem bini tal-ġebel li baqgħu ħajjin fil-Boemja u l-Moravja jmorru minn żmien il-Kristjanizzazzjoni, fis-sekli 9 u 10 Mill-Medju Evu, l-artijiet Ċeki użaw l-istess stili arkitettoniċi bħall-biċċa l-kbira tal-Ewropa tal-Punent u ċentrali. L-eqdem knejjes li baqgħu ħajjin inbnew fl-istil Ruman. Matul is-seklu 13, dan l-istil ġie sostitwit mill-Gotiku. Fis-seklu 14, l-Imperatur Karlu IV stieden lill-periti minn Franza u l-Ġermanja, Matthias of Arras u Peter Parler, fil-qorti tiegħu fi Praga. Matul il-Medju Evu, ir-re u l-aristokrazija bnew xi kastelli fortifikati, kif ukoll xi monasteri.

L-istil Rinaxximentali ippenetra l-Kuruna tal-Boemja fl-aħħar tas-seklu 15, meta l-istil Gotiku antik beda jitħallat ma' elementi tar-Rinaxximent. Eżempju ta' arkitettura pura tar-Rinaxximent fil-Boemja huwa l-Palazz tas-Sajf tar-Reġina Anna, li kien jinsab fil-ġnien tal-Kastell ta' Praga. Evidenza tar-riċeviment ġenerali tar-Rinaxximent fil-Boemja, li involva influss ta 'periti Taljani, tista' tinstab fil-kastelli spazjużi b'btieħi b'arkati u ġonna rranġati ġeometrikament. Kien hemm enfasi fuq il-kumdità, u deher ukoll bini li nbena għal skopijiet ta' divertiment.

Fis-seklu 17, l-istil barokk infirex mal-Kuruna tal-Boemja.

Fis-seklu 18, il-Boemja pproduċiet partikolarità arkitettonika: l-istil Barokk Gotiku, sinteżi tal-istili Gotiku u Barokk.

Is-seklu 19 ra l-istili arkitettoniċi tar-Rinaxximent. Xi knejjes ġew restawrati għad-dehra medjevali tagħhom u nbnew bini fl-istili neo-Rumaniku, neo-Gotiku u neo-Rinaxximentali. Fl-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20, fl-artijiet Ċeki deher stil artistiku ġdid: Art Nouveau.

Il-Boemja kkontribwiet stil mhux tas-soltu għall-wirt arkitettoniku tad-dinja meta l-periti Ċeki ppruvaw jittrasponu l-kubiżmu mill-pittura u l-iskultura għall-arkitettura.

Bejn l-Ewwel u t-Tieni Gwerra Dinjija, il-funzjonaliżmu, bil-forom sobri u progressivi tiegħu, sar l-istil arkitettoniku ewlieni.

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija u l-kolp ta' stat komunista tal-1948, l-arti Ċekoslovakka ġiet influwenzata mill-Unjoni Sovjetika. Il-moviment tal-arti tal-avantgarde taċ-Ċekoslovakkja, magħruf bħala l-istil Brussell, ħareġ madwar iż-żmien tal-liberalizzazzjoni politika taċ-Ċekoslovakkja fis-sittinijiet iddominaw il-brutaliżmu fis-snin sebgħin u tmenin.

Ir-Repubblika Ċeka ma tiddejjaqx mill-aktar tendenzi moderni fl-arkitettura internazzjonali, kif muri mid-Dar Dancing (Tančící dům) fi Praga, id-Golden Angel fi Praga jew iċ-Ċentru tal-Kungress ta' Zlín.

Letteratura

Il-letteratura miż-żona tar-Repubblika Ċeka tal-lum kienet miktuba prinċipalment biċ-Ċek, iżda wkoll bil-Latin, bil-Ġermaniż jew saħansitra bil-Vantik Slavoniku tal-Knisja. Franz Kafka, għalkemm utent tas-sengħa taċ-Ċek, kiteb bil-lingwa nattiva tiegħu, il-Ġermaniż. Ix-xogħlijiet tiegħu jinkludu The Trial u The Castle.

Fit-tieni nofs tas-seklu 13, il-qorti rjali fi Praga saret wieħed miċ-ċentri tal-minnesang Ġermaniż u l-letteratura tal-qorti. Il-letteratura Ċeka bil-lingwa Ġermaniża tista' tidher fl-ewwel nofs tas-seklu 20.

It-traduzzjonijiet tal-Bibbja kellhom rwol fl-iżvilupp tal-letteratura Ċeka. L-eqdem traduzzjoni Ċeka tas-Salmi tmur lura lejn l-aħħar tas-seklu 13 u l-ewwel traduzzjoni sħiħa tal-Bibbja għaċ-Ċek tlestiet madwar l-1360. L-ewwel Bibbja kompleta Ċeka stampata ġiet ippubblikata fl-1488. L-ewwel traduzzjoni sħiħa tal-Bibbja Ċeka mill- lingwi oriġinali ġiet ippubblikata bejn 1579 u 1593. Il-Codex Gigas tas-seklu 12 huwa l-akbar manuskritt medjevali li baqa' fid-dinja.

Il-letteratura fiċ-Ċek tista 'tinqasam f'diversi perjodi: il-Medju Evu, il-perjodu Hussit, l-umaniżmu tar-Rinaxximent, il-perjodu Barokk, il-Illuminiżmu u l-Qawmien Ċek fl-ewwel nofs tas-seklu 19, il-letteratura moderna fit-tieni nofs tas-seklu XIX , l-avantgarde tal-perjodu ta' bejn il-gwerra, is-snin taħt il-komuniżmu u r-Repubblika Ċeka.

Il-kummiedja kontra l-gwerra Is-Suldat it-Tajjeb Švejk hija l-aktar ktieb Ċek tradott fl-istorja.

Il-premju letterarju internazzjonali Franz Kafka Prize jingħata fir-Repubblika Ċeka.

Ir-Repubblika Ċeka għandha l-aktar netwerk dens tal-libreriji fl-Ewropa.

Il-letteratura u l-kultura Ċeka kellhom rwol importanti f'mill-inqas żewġ okkażjonijiet meta ċ-Ċeki għexu taħt oppressjoni u l-attività politika tagħhom ġiet ripressa. Fiż-żewġ okkażjonijiet, fil-bidu tas-seklu 19 u għal darb'oħra fis-sittinijiet, iċ-Ċeki użaw l-isforzi kulturali u letterarji tagħhom biex jiġġieldu għal-libertà politika u jistabbilixxu nazzjon sigur u politikament konxju.

Mużika

It-tradizzjoni mużikali tal-artijiet Ċeki ħarġet mill-ewwel innijiet ekkleżjastiċi, li l-ewwel testimonjanzi tagħhom imorru lura għall-aħħar tas-seklu 10 u l-bidu tas-seklu 11. Xi siltiet tal-mużika Ċeka jinkludu żewġ korijiet li servew bħala innijiet fi żmienhom: “Mulej, ħniena minna” u l-innu “San Wenceslas” jew “Kor San Wenceslas”. L-awtur tal-innu “Mulej, ħniena minna” huwa attribwit minn xi storiċi lil Sant Adalbert ta' Praga (sv. Vojtěch), isqof ta' Praga, li għex bejn l-956 u l-997.

Ir-rikkezza tal-kultura mużikali tinsab fit-tradizzjoni tal-mużika klassika tal-perjodi storiċi kollha, speċjalment fil-Barokk, il-Klassiciżmu, ir-Romantiċiżmu, il-mużika klassika moderna u fil-mużika folkloristika tradizzjonali tal-Boemja, il-Moravja u s-Sileżja. Sa mill-bidu tal-mużika artifiċjali, il-mużiċisti u l-kompożituri Ċeki ġew influwenzati mill-mużika u ż-żfin folkloristiċi tar-reġjun.

Il-mużika Ċeka tista' titqies bħala "benefiċjarja" kemm f'kuntesti Ewropej kif ukoll globali, u f'diversi okkażjonijiet kodeterminat jew saħansitra ddeterminat era ġdida fl-arti mużikali, l-aktar l-era klassika, kif ukoll minn attitudnijiet oriġinali fil-mużika klassika barokka. romantic u modern. Xi xogħlijiet mużikali Ċeki huma The Sold Bride, New World Symphony, Sinfonietta u Jenůfa.

L-akbar festival tal-mużika tal-pajjiż huwa l-Festival Internazzjonali tal-Mużika tar-Rebbiegħa ta' Praga, vetrina permanenti għall-artisti dinjija, orkestri sinfoniċi u ensembles tal-mużika chamber.

Teatru

L-għeruq tat-teatru Ċek jinsabu fil-Medju Evu, speċjalment fil-ħajja kulturali tal-perjodu Gotiku. Fis-seklu 19, it-teatru kellu rwol fil-moviment tal-qawmien nazzjonali u aktar tard, fis-seklu 20, sar parti mill-arti teatrali Ewropea moderna. Il-fenomenu kulturali oriġinali Ċek tfaċċa fl-aħħar tas-snin ħamsin Dan il-proġett imsejjaħ Laterna magika, li rriżulta fi produzzjonijiet li jgħaqqdu t-teatru, iż-żfin u l-films b'mod poetiku, huwa meqjus bħala l-ewwel proġett tal-arti multimedjali f’kuntest internazzjonali.

Eżempju ta' dan huwa x-xogħol RUR ta' Karel Čapek, li fih ġiet introdotta l-kelma "robot".

Il-pajjiż għandu tradizzjoni kbira fit-teatru tal-pupazzi. Fl-2016, it-teatru tal-pupazzi Ċek u Slovakk ġie inkluż fil-Lista tal-UNESCO tal-Wirt Kulturali Intanġibbli.

Film

It-tradizzjoni tal-films Ċeki bdiet fit-tieni nofs tas-snin 1890 Il-punti ewlenin tal-produzzjoni tal-films fl-era siekta jinkludu d-drama storika The Temple Builder u d-drama soċjali u erotika Erotikon, immexxi minn Gustav Machatý. L-ewwel era taċ-ċinema tal-ħoss Ċek kienet produttiva, speċjalment f'ġeneri konvenzjonali, bil-kummiedji ta' Martin Frič jew Karel Lamač. Kien hemm films drammatiċi mitluba internazzjonalment.

Hermína Týrlová kienet animatur prominenti, kittieba tal-iskrins u direttur tal-films Ċeka. Ħafna drabi ġiet imsejħa l-omm tal-animazzjoni Ċeka. Tul il-karriera tiegħu, huwa pproduċa aktar minn 60 film qasir animat għat-tfal bl-użu tal-pupazzi u t-teknika tal-animazzjoni stop motion.

Qabel l-okkupazzjoni Ġermaniża, fl-1933, il-filmmaker u animatur Irena Dodalová waqqfet l-ewwel studio ta' animazzjoni Ċek "IRE Film" ma' żewġha Karel Dodal.

Wara l-perjodu tal-okkupazzjoni Nazista u d-dramaturġija komunista uffiċjali bikrija tar-realiżmu soċjalista fil-films fl-aħħar tas-snin erbgħin u l-ħamsinijiet, b’inqas eċċezzjonijiet bħal Krakatit jew Men Without Wings (għoti tal-Palma tad-Deheb fl-1946), era taċ-ċinema Ċeka b'films animati, rappreżentati f'pajjiżi li jitkellmu bl-Ingliż taħt l-isem "The Fabulous World of Jules Verne" mill-1958, li għaqqad id-drama reġistrata mal-animazzjoni, u Jiří Trnka, il-fundatur taċ-ċinema moderna tal-pupazzi. Dan beda tradizzjoni ta 'films animati (Mole, eċċ).

Fis-snin sittin, il-karatteristika tal-films Ċekoslovakki New Wave kienu djalogi improvizzati, umoriżmu iswed u assurd, u l-impjieg ta 'atturi mhux professjonali. Id-diretturi ppruvaw jippreservaw l-atmosfera naturali mingħajr irfinar u arranġamenti artifiċjali ta' xeni. Personalità mis-sittinijiet u l-bidu tas-sebgħinijiet b'manuskritt oriġinali u impatt psikoloġiku hija František Vláčil. Awtur internazzjonali ieħor huwa Jan Švankmajer, produttur tal-films u artist li x-xogħol tiegħu jinfirex fuq diversi mezzi. Huwa surrealista awtoproklamat magħruf għall-animazzjonijiet u l-films tal-karatteristika tiegħu.

Barrandov Studios fi Praga huma l-akbar studios tal-films fil-pajjiż b’lokalitajiet tal-iffilmjar. Il-produtturi tal-films ġew Praga biex jiġbdu postijiet li ma għadhomx jinsabu f’Berlin, Pariġi u Vjenna. Il-belt ta' Karlovy Vary intużat bħala post għall-film ta' James Bond Casino Royale tal-2006.

L-Iljun Ċek huwa l-ogħla premju tal-film Ċek. Il-Karlovy Vary International Film Festival huwa wieħed mill-festivals tal-films li kisbu status ta' kompetizzjoni tal-FIAPF. Festivals oħra tal-films li jsiru fil-pajjiż jinkludu Febiofest, Jihlava International Documentary Film Festival, One World Film Festival, Zlín Film Festival u Fresh Film Festival.

Midja

Il-ġurnalisti u l-mezzi tal-midja Ċeki jgawdu ċertu grad ta' libertà. Hemm restrizzjonijiet kontra kitbiet li jappoġġjaw in-Nażiżmu, ir-razziżmu jew li jiksru l-liġi Ċeka. L-istampa Ċeka ġiet ikklassifikata fl-40 stampa ħielsa fl-Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa ta' Reporters Without Borders fl-2021. Radio Free Europe/Radio Liberty hija bbażata fi Praga.

It-Televiżjoni Ċeka hija x-xandir televiżiv pubbliku nazzjonali tal-pajjiż. Topera diversi kanali, inklużi ČT1, ČT2 u l-istazzjon tal-aħbarijiet ČT24 24 siegħa, kif ukoll il-websajt tal-aħbarijiet ct24.cz. Mill-2020, huwa l-aktar stazzjon segwit, segwit mit-TV privata Nova u Prima TV. Madankollu, TV Nova jippreżenta l-programm tal-aħbarijiet prinċipali u l-aktar programm fil-ħin tal-primjum li jarahom. Servizzi oħra tal-midja pubblika jinkludu r-Radju Ċek u l-Aġenzija tal-Aħbarijiet Ċeka.

L-aħjar gazzetti nazzjonali li jinbiegħu fl-2020/21 huma Blesk (medja ta' 703,000 qarrej kuljum), Mladá fronta DNES (medja ta' 461,000 qarrej kuljum), Právo (medja ta' 182,000 qarrej kuljum), Lidové noviny (medja ta' 163,000). qarrejja kuljum) u Hospodářské noviny (medja ta' 162,000 qarrej ta' kuljum).

Il-biċċa l-kbira taċ-Ċeki (87%) jaqraw l-aħbarijiet tagħhom onlajn, b'Seznam.cz, iDNES.cz, Novinky.cz, iPrima.cz u Seznam Zprávy.cz huma l-aktar li jżuruha nies fl-2021.

Kċina

Il-kċina Ċeka hija kkaratterizzata minn enfasi fuq platti tal-laħam, bħal majjal, ċanga u tiġieġ. Wiżż, papra, fenek u vena huma servuti. Il-ħut huwa inqas komuni, bl-eċċezzjoni okkażjonali tat-trota u l-karpjun friski, li huma servuti fil-Milied. Dixx popolari fuq il-menu Ċek huwa smažený vepřový řízek (flett tal-majjal moqli u panzat), servut ma' patata mgħollija.

Hemm varjetà wiesgħa ta' zalzett lokali, wurst, patès u laħam affumikat u mqadded. Id-deżerti Ċeki jinkludu varjetà ta' krema bit-tarjola, ċikkulata u pasti u tarts tal-frott, crepes, deżerti tal-krema u ġobon, pasti mimlija biż-żerriegħa tal-peprin, u tipi oħra ta' pasti tradizzjonali bħal buchty, koláče, u štrúdl.

Is-soppa (polévka, colloquially polívka) għandha rwol importanti fil-kċina Ċeka. L-aktar sopop komuni fir-ristoranti Ċeki huma ċanga, tiġieġ jew brodu tal-ħxejjex bit-taljarini, li jistgħu jiġu servuti ma 'għaġina tal-fwied jew tan-noċemuskata; soppa tat-tewm (česnečka) bil-croutons, li tista 'tiġi servuta bi zalzett imqatta', bajd nej jew ġobon; u soppa tal-kaboċċi (zelňačka) magħmula bis-sauerkraut, xi drabi servuta biz-zalzett ikkapuljat. Kyselica hija varjetà Walloon u fiha krema qarsa, bacon, patata, bajd u zalzett.

Il-birra Ċeka għandha storja li tmur lura għal aktar minn millennju; L-ewwel birrerija magħrufa kienet teżisti fis-sena 993. Illum, ir-Repubblika Ċeka għandha l-ogħla konsum ta' birra per capita fid-dinja. Il-birra stil Pilsner (pils) oriġinat fi Plzeň, fejn għadha tiġi prodotta l-ewwel birra blonda fid-dinja, Pilsner Urquell. Ispira aktar minn żewġ terzi tal-birra prodotta fid-dinja llum. Il-belt ta' České Budějovice silfet isimha wkoll lill-birra tagħha, magħrufa bħala Budweiser Budvar.

Ir-reġjun tan-Nofsinhar tal-Moravja ilu jipproduċi l-inbid sa mill-Medju Evu; Madwar 94% tad-dwieli fir-Repubblika Ċeka huma Moravjani. Minbarra l-birra, is-slivovitz u l-inbid, ir-Repubblika Ċeka tipproduċi wkoll żewġ likuri: Fernet Stock u Becherovka. Kofola hija xarba domestika mhux alkoħolika tal-cola li tikkompeti mal-Coca-Cola u Pepsi.

Xorb

L-storja tal-birra Ċeka tmur lura għal aktar minn millennju; L-ewwel birrerija rreġistrata tmur lura għas-sena 993. Bħalissa, ir-Repubblika Ċeka hija l-pajjiż bl-ogħla konsum ta' birra per capita fid-dinja.157 Birra stil Pilsner (pils158) oriġinat fi Plzeň, fejn l-ewwel birra lager ċara fid-dinja, Pilsner Urquell, għadu prodott. Din serviet bħala ispirazzjoni għal aktar minn żewġ terzi tal-birra prodotta fid-dinja llum. Il-belt ta' České Budějovice silfet isimha wkoll lill-birra tagħha, magħrufa bħala Budweiser Budvar.

Ir-reġjun tan-Nofsinhar tal-Moravja ilu jipproduċi l-inbid sa mill-Medju Evu; Madwar 94% tad-dwieli fir-Repubblika Ċeka huma mill-Moravja. Minbarra l-birra, is-slivovitz u l-inbid, ir-Repubblika Ċeka tipproduċi wkoll żewġ likuri, Fernet Stock u Becherovka. Kofola hija xarba kola mhux alkoħolika nazzjonali li tikkompeti mal-Coca-Cola u Pepsi barranin.

Festivals u wirjiet

L-avvenimenti kulturali u soċjali jilqgħu regolarment f'diversi festivals u wirjiet. Fost l-akbar festivals tal-mużika klassika jispikkaw ir-Rebbiegħa ta’ Praga, Litomyšl fi Smetana u Hukvaldy f’Janáček. Fil-qasam tal-jazz, il-punti ewlenin jinkludu Jazz Goes to Town f'Hradec Králové, il-Bohemia JazzFest li sar f'diversi bliet simultanjament, u l-Prague Proms.

L-akbar festival taż-żfin huwa Tanec Praha. Fl-arti viżiva, hija l-Biennale ta' Praga. Tradizzjoni kbira hija l-Festival tax-Xenografija ta' Praga ta' kull kwartjenza. Avveniment artistiku speċjali ħafna huwa s-Signal Light Festival.

Wieħed mill-avvenimenti ewlenin tat-teatru huwa l-festival tradizzjonali tat-teatru tad-dilettanti Jirásek Hronov. Il-festival tal-pupazzi Chrudim huwa l-eqdem festival tal-pupazzi fid-dinja. Il-pupazzi huwa wkoll il-fokus ta' Skupova Plzeň, filwaqt li l-pupazzi Ċeki ġew inklużi fil-wirt intanġibbli tal-UNESCO mill-2016. Iċ-ċirku moderni u l-akrobatiċi huma ċ-ċentru ta' Letní Letná. Il-festival fl-isptar psikjatriku Mezi ploty f'Bohnice jgħaqqad it-teatru u l-mużika mal-karità. L-akbar avvenimenti tal-kotba huma d-Dinja tal-Ktieb u l-Festival tal-Kittieba ta' Praga.

Fil-qasam tal-mużika rock u pop, l-akbar festivals huma Rock for People, Colors of Ostrava, Trutnov Open Air Festival, Benátská noc, Hrady CZ, Votvírák, United Islands of Praga, Sázavafest, Rock for Churchill, Footfest, Keltská noc u Macháč. Fil-qasam tar-rap u l-hip hop, l-akbar avveniment huwa Hip Hop Kemp ħdejn Hradec Králové, l-akbar festivals tal-metall huma Masters of Rock f'Vizovice u Brutal Assault f'Josefov, fil-qasam tal-mużika dance Beats for Love fuq Vítkovice, Let It Roll u Ħsejjes Mighty.

O2 Arena fi Praga waqt avveniment tal-muturi

L-akbar u l-aktar festival tradizzjonali tal-films huwa l-Karlovy Vary International Film Festival. Il-Febiofest jipprova jikkompeti magħha minħabba l-wisa' tiegħu. Festivals oħra jiffokaw fuq ġeneri aktar dojoq: iż-Zlín Film Festival jiffoka fuq films għat-tfal, AniFest fuq films tal-kartuns u pupazzi, One World u Jihlava fuq films dokumentarji, u Finale Plzeň juri esklussivament films Ċek. Il-Festival Internazzjonali tat-Televiżjoni Zlatá Praha għandu tradizzjoni twila.

Fieri industrijali tradizzjonali huma l-Fiera tal-Inġinerija f'Brno u l-wirja agrikola Země živitelka f'České Budějovice.

L-avvenimenti soċjali u kulturali jinkludu wkoll il-preżentazzjoni ta’ diversi premjijiet. L-aktar prestiġjużi huma l-Premju tal-Iljun Ċek għall-produtturi tal-films, il-Premjijiet Thalia għall-artisti tat-teatru, il-Premjijiet Anděl għall-mużiċisti, il-Premju Sportiv tas-Sena u l-Premju tal-Kap Ċek għax-xjenzati.

Sports

L-aktar sports popolari huma l-hockey fuq is-silġ (li fih iċ-Ċeki saru ċampjins tad-dinja u Olimpiċi f'diversi okkażjonijiet) u l-futbol (b'żewġ titli mondjali u runner-up Ewropew fl-1996). Iċ-Ċekoslovakkja li llum spiċċat rebħet titlu Olimpiku (Moska 1980) u kampjonat Ewropew fl-1976.

L-aktar avvenimenti sportivi segwiti huma ice hockey fil-Logħob Olimpiku u l-Kampjonati Dinji tal-Ice Hockey. Sports popolari oħrajn jinkludu tennis, volleyball, floorball, golf, ball hockey, atletika, basketball u skiing.

Il-pajjiż rebaħ 15-il midalja tad-deheb fl-Olimpjadi tas-Sajf u disgħa fil-Logħob tax-Xitwa. (Ara l-Istorja Olimpika). It-tim Ċek tal-hockey fuq is-silġ rebaħ il-midalja tad-deheb fl-Olimpjadi tax-Xitwa tal-1998 u rebaħ tnax-il midalja tad-deheb fil-Kampjonati tad-Dinja, fosthom tlieta wara xulxin bejn l-1999 u l-2001.

Fit-tennis, il-pajjiż ipproduċa ħafna plejers ta' klassi dinjija, bħal Ivan Lendl (Amerikan naturalizzat matul l-aħħar medda tal-karriera tiegħu), Karel Nováček, Petr Korda, Radek Štěpánek jew Tomáš Berdych, li rebħu t-Tazza Davis kemm bħala Ċekoslovakkja kif ukoll diġà. Barra minn hekk, tennisti mwielda f’pajjiżi oħra bħal Richard Krajicek jew Vasek Pospisil għandhom oriġini Ċeka. Martina Navrátilová, Amerikana naturalizzata iżda li bdiet il-karriera tagħha tikkompeti bħala Ċekoslovakka, Hana Mandlíková, Helena Suková, Jana Novotná, Petra Kvitová u Karolína Plíšková huma l-aktar tennisti pendenti li pproduċa l-pajjiż.

Hemm ukoll ħafna atleti Ċeki li jispikkaw fit-tfigħ tal-ġavellin, bħad-detenturi tar-rekords mondjali Jan Železný u Barbora Špotáková u throwers oħra b'karriera mmarkata bħal Jakub Vadlejch, Petr Frydrych jew Vítězslav Veselý.

Ir-Repubblika Ċeka kważi monopolizzat id-decathlon fl-aħħar Olimpjadi, b'Roman Šebrle bħala d-detentur tar-rekord dinji.

Jispikka wkoll fi sports oħra, bħal basketball tan-nisa jew handball.

Škoda Motorsport ilha involuta fit-tlielaq kompetittivi mill-1901 u rebħet bosta titli b'diversi vetturi madwar id-dinja. Il-kumpanija tal-karozzi MTX qabel kienet iddedikata għall-manifattura ta' karozzi tat-tlielaq u formula mill-1969.

Il-mixi huwa sport popolari ħafna. Il-kelma turist fiċ-Ċek tfisser ukoll "mixja" jew "mixja." Għall-mixjiet, grazzi għal tradizzjoni ta' ktar minn 120 sena, hemm is-Sistema Ċeka ta' Immarkar tal-Mixi, li ġiet adottata minn pajjiżi madwar id-dinja. Hemm netwerk ta' madwar 40,000 km ta' trails immarkati fuq distanzi qosra u twal li jaqsmu l-pajjiż kollu u l-muntanji Ċeki kollha.

Soccer

Iċ-Ċekoslovakkja, u aktar tard ir-Repubblika Ċeka, it-tim nazzjonali tal-futbol rebaħ żewġ midalji tal-fidda tat-Tazza tad-Dinja, fl-1934 u fl-1962. Fl-1976, iċ-Ċekoslovakkja rebħet il-Kampjonat Ewropew tal-Futbol tal-1976 fil-Jugoslavja, iżda sebgħa biss mit-22 plejer fil-lista kienu Ċeki. It-tim nazzjonali rebaħ il-fidda f'dan it-tournament fl-1996, u l-bronż fl-1960, 1980 u 2004. Fl-1980, it-tim Olimpiku Ċekoslovakk rebaħ il-midalja tad-deheb fl-Olimpjadi tas-Sajf ta' Moska.

Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, AC Sparta Prague u SK Slavia Prague kienu fost l-aqwa klabbs fl-Ewropa. Sparta rebħu t-Tazza tal-Ewropa Ċentrali darbtejn (1927, 1935), l-aktar kompetizzjoni prestiġjuża ta' klabbs ta' dak iż-żmien, filwaqt li Slavia rebħuha darba (1938). Wara l-ħolqien tat-Tazzi Ewropej, organizzati mis-snin ħamsin 'il quddiem, Sparta rebħu t-Tazza Ewropea fis-snin ħamsin Dukla Prague (semi-finali PMEZ 1966/1967, semi-finali PVP 1985/1986), Sparta (semi-finali PMEZ 1991). /92, PVP semi-finali 1972/1973), Baník Ostrava (PVP semi-finali 1978/1979), Bohemians Prague (UEFA semi-finali 1982/1983) u Slavia (UEFA semi-finali 1995/ dsatax sitta u disgħin). Il-kwarti tal-finali intlagħbu minn SK Hradec Králové, Zbrojovka Brno, TJ Vítkovice, Sigma Olomouc u Slovan Liberec.

Bliet Dehru

Praga (Praha)
Praga (Praha)
Brno/Brünn
Liberec/Reichenberg
Olomouc/Olmütz/Ołomuniec
Ostrava/Uostrawa/Ostrawa/Mährisch-Ostrau
Karviná/Karwina/Karwin
Plzeň/Pilsen
Ceske Budejovice/Budweis
Hradec Králové/Königgrätz
Moravské Budějovice
Znojmo
Moravský Krumlov
Stařeč
Světlá nad Sázavou
Světlá nad Sázavou, Světlá nad Sázavou, knisja:: il-knisja ta’ San Venceslas.
Světlá nad Sázavou, Závidkovice, il-kappella.
Bystřice nad Pernštejnem
Nové Město na Moravě
Chotěboř/Chotieborsch
Humpolec
Havlíčkův Brod
Pelhřimov
Pelhřimov, veduta tat-triq: Palackého/ve to the Palackého street
Žďár nad Sázavou
Jihlava/Iglau
Náměšť nad Oslavou
Telč, din hija l-pjazza ewlenija bi djar tas-seklu 16./this is the main square with 16th century houses.
Veduta ta' Telč, /View/Vista
Velké Meziříčí
Jaroměřice nad Rokytnou
Třebíč
Třebíč
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Ústí nad Labem
Děčín
Děčín
Děčín
Děčín
Děčín
Děčín
Děčín
Kunin
Hazlov
Kraslice
Lidice
Kraslice
Hraničná
Cheb
Karlovy Vary.
Františkovy Lázně
Mariánské Lázně

Skoda marka tal-karozzi Ċeka/Skoda a Czech car brand.

L-xmara Ohře
Ix xmara Louny

Snezka

Veduta mill-ajru: Sněžka
Sněžka Veduta minn Karpacze
Vista veduta panoramika tal-quċċata ta 'Sněžka
Sněžka
Sněžka
Panoramika minn fuq

Referenzi

^ "Lingwa Ċeka" (bl-Ingliż). Ministeru għall-Affarijiet Barranin (Ċekja). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-11-06. Miġbur 2011-11-14.
^ "Popolazzjoni". Czech Statistical Office. 2012-10-19. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-03-31. Miġbur 2012-12-19.
^ ^a ^b ^ċ ^d "Repubblika Ċeka" (bl-Ingliż). Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2013-04-17.
^ "Human Development Report 2013" (PDF) (bl-Ingliż). Nazzjonijiet Uniti. 2013. Miġbur 2013-03-14.
^ ^a ^b ^ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h europa.eu

[1] "Lingwa Ċeka" (bl-Ingliż). Ministeru għall-Affarijiet Barranin (Ċekja). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-11-06. Miġbur 2011-11-14.

[2] "Popolazzjoni". Czech Statistical Office. 2012-10-19. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-03-31. Miġbur 2012-12-19.

[imf2-3] ċ ^d "Repubblika Ċeka" (bl-Ingliż). Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2013-04-17.

[HDI-4] "Human Development Report 2013" (PDF) (bl-Ingliż). Nazzjonijiet Uniti. 2013. Miġbur 2013-03-14.

[EU-5] ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h europa.eu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

a • d • m Pajjiżi fl-Ewropa
Stati sovrani	Albanija · Andorra · Armenja · Awstrija · Ażerbajġan · Belġju · Belarussja · Bożnija-Ħerzegovina · Bulgarija · Ċekja · Ċipru · Danimarka · Estonja · Finlandja · Franza · Georgia · Ġermanja · Greċja · Irlanda · Italja · Iżlanda · Każakistan · Kroazja · Latvja · Liechtenstein · Litwanja · Lussemburgu · Maċedonja ta' Fuq · Malta · Moldova · Monaco · Montenegro · Norveġja · Pajjiżi l-Baxxi · Polonja · Portugall · Renju Unit · Rumanija · Russja · San Marino · Serbja · Slovakkja · Slovenja · Spanja · Turkija · Ukrajna · Ungerija · Vatikan · Żvezja · Żvizzera
Stati b'rikonoxximent limitat	Abkażja · Kosovo · Nagorno-Karabakh · Ossezja t'Isfel · Repubblika Torka tat-Tramuntana ta' Ċipru · Transnistrija