Bahasa Ponosakan
| Ponosakan | |
|---|---|
| Asli kepada | Indonesia |
| Kawasan | Minahasa Tenggara, Sulawesi Utara |
| Etnik | Orang Ponosakan |
Penutur bahasa | 8 (2024) |
Austronesia
| |
| Kod bahasa | |
| ISO 639-3 | pns |
| Glottolog | pono1240 |
  Ponosakan  Ponosakan  Ponosakan | |
| Koordinat: 0°55′N 124°43′E / 0.917°N 124.717°E | |
Bahasa Ponosakan ialah bahasa hampir mati[1] Bahasa Austronesia yang dituturkan di sekitar bandar Belang, Sulawesi Utara, Indonesia. Bahasa ini hampir pupus, dengan hanya tinggal empat penutur fasih setakat November 2014.[2]
Pada sedekad kemudian pada November 2024, menurut BBC News Indonesia, hanya ada lapan penutur fasih Ponosakan, dengan kesemuanya merupakan warga tua. Dengan, kerajaan tempatan telah berusaha untuk mencegah kepupusannya dengan mengajarnya di sekolah rendah sejak 2024.[1]
Pengelasan
[sunting | sunting sumber]Penduduk tempatan di Sulawesi Utara sering tersalah anggap bahasa Ponosakan sebagai suatu bahasa Minahasa,[2] disebabkan oleh pengenalan diri etnik itu sebagai subkumpulan orang Minahasa.[3] Walau bagaimanapun, tidak ada keraguan di kalangan sarjana bahawa bahasa ini sebenarnya tergolong dalam subkumpulan Gorontalo–Mongondow.[4][5][6] Bahasa Gorontalo–Mongondow biasanya diklasifikasikan sebagai sebahagian daripada subkeluarga Filipina; Robert Blust secara khusus memasukkannya dalam bahasa Filipina Tengah Raya, bersama—antara lain—bahasa Tagalog dan Visayan.[7]
Berbanding dengan bahasa Gorontalo–Mongondow yang lain, bahasa Ponosakan agak konservatif daripada segi fonologi dan struktur.[2]
Demografi dan taburan
[sunting | sunting sumber]Ponosakan dituturkan di hujung timur pengedaran bahasa Gorontalo–Mongondow. Bahasa ini telah dituturkan oleh orang Ponosakan di Belang dan sekitarnya sejak sekurang-kurangnya abad ke-17.[2][2] Sebelum Perang Dunia II, Ponosakan merupakan bahasa yang paling banyak digunakan bukan sahaja di Belang, tetapi juga di beberapa penempatan lain di sekitarny. [2] Namun begitu, pada tahun 1920-an, bilangan pembesar suaranya sudah berkurangan.[2][9] Kemasukan migran dari kawasan lain turut mengubah demografi wilayah itu; apabila Perang Dunia II bermula, sudah separuh daripada penduduk Belang adalah pendatang baru yang tidak bercakap bahasa Ponosakan. Menjelang separuh kedua abad ke-20, "hampir tiada lagi etnik Ponosakan yang mempelajari bahasa itu".[2]
Pada November 2014, dilaporkan hanya empat orang warga emas yang masih fasih bertutur dalam bahasa Ponosakan.[2] Ponosakan mempunyai penutur paling sedikit dalam kalangan bahasa Gorontalo–Mongondow.[2]
Fonologi
[sunting | sunting sumber]Terdapat 16 konsonan dan 5 vokal dalam bahasa Ponosakan.[2] Selain itu, fonem /ʤ/ yang hanya terdapat dalam kata pinjaman juga wujud.[10]
| Bibir | Gusi / Lelangit |
Velar | Glotis | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Sengauan | m | n | ŋ | ||
| Hentian | tidak bersuara | p | t | k | ʔ |
| bersuara | b | d | ɡ | ||
| Geseran | s | h | |||
| Sisian | l | ||||
| Getaran | r | ||||
| Semivokal | w | j | |||
Dalam kedudukan akhir kata, /h/ dan /l/ diam dan tinggalkan pemanjangan imbuhan pada vokal.[2]
| Fokus ejen | mohanggel [mohaŋɡeː] |
mohisoh [mohisoː] |
|---|---|---|
| Fokus objek | anggelon [aŋɡelon] |
isohon [isohon] |
| Maknanya | "hiris (ikan)" | "bermain" |
| Depan | Pusat | Belakang | |
|---|---|---|---|
| Sempit | i | u | |
| Tengah | e | o | |
| Luas | a |
Tatabahasa
[sunting | sunting sumber]Kata ganti nama
[sunting | sunting sumber]Seperti bahasa Filipina yang lain, kata ganti nama dalam Ponosakan dibezakan mengikut kes (nominatif, genitif, dan oblik);[10] nombor (tunggal dan jamak); dan, bagi kata ganti nama majmuk orang pertama, klusiviti (inklusif dan eksklusif).[2] Selain daripada kontras antara bentuk tunggal dan jamak, bahasa Ponosakan juga mempamerkan "bentuk bilangan" untuk kata ganti nama diri kedua dan ketiga.[2] Bentuk-bentuk ini sentiasa diikuti dengan nombor, seperti dalam siyatolu "mereka bertiga" dan siya'opat "mereka berempat".[2] Sebaliknya, bentuk jamak tidak boleh diikuti dengan nombor. Kedua-dua bentuk kiraan dan jamak boleh digunakan untuk mewakili sebarang bilangan orang, walaupun terdapat keutamaan untuk menggunakan bentuk kiraan bagi bilangan yang lebih kecil.[2]
Penanda kes
[sunting | sunting sumber]Terdapat tiga kes di Ponosakan: nominatif, genitif, dan oblik. Setiap kes mempunyai penanda sendiri, walaupun penanda yang sama digunakan bagi kedua-dua kes nominatif dan genitif dalam kata nama am.[2][10]
| Nominatif | Genitif | Oblik | ||
|---|---|---|---|---|
| Biasa | in | in | kon | |
| Peribadi | tunggal | si | i | ki/kongki |
| jamak | say | nay | konay | |
Demonstratif
[sunting | sunting sumber]Terdapat tiga kata dasar demonstratif dalam bahasa Ponosakan: (1) na’a "berhampiran pembesar suara (sama ada atau tidak juga berhampiran penerima)", (2) niyon "berhampiran penerima (tetapi bukan penceramah)", dan (3) tain atau makota/takota "jauh daripada penceramah dan penerima".[2] Contoh penggunaan:[2]
Kata tanya
[sunting | sunting sumber]Terdapat sekurang-kurangnya 16 kata tanya dalam Ponosakan. Kebanyakannya mengandungi salah satu daripada tiga punca berikut: -onu , -onda , dan -ʔene.[2][10] Bentuk -onu dengan sendirinya bermaksud "apa", tetapi bentuk akar ini juga boleh didapati dalam mo’onu "bila", mongonu "kenapa", songonu "berapa", dan kosongonu "berapa kali". Bentuk -onda apabila digunakan secara berasingan bermaksud "di mana" (digunakan selepas kata kerja sahaja), tetapi asas ini juga boleh ditemui dalam ko’onda "di mana", na’onda "bagaimana (cara)", dan ta’onda "yang mana". Asas -ʔene diawali dengan penanda huruf besar bagi nama peribadi untuk membentuk soal siasat peribadi (lihat jadual 3): si’ene "siapa (nominatif)", i’ene "siapa (genitif)", dan ki’ene "kepada siapa (oblik)"; atau bagi bentuk jamak, say’ene , nay’ene , dan konay’ene. Satu-satunya kata tanya yang tidak menunjukkan mana-mana bentuk asas di atas ialah oyo "kenapa".[2]
Kata nafi
[sunting | sunting sumber]Penafian dalam bahasa Ponosakan terdapat dalam beberapa bentuk. perkataan deya' "tidak" menafikan kata kerja, kata sifat, kewujudan atau lokasi. Perkataan dika "jangan" digunakan dalam arahan. Perkataan di’iman "bukan" menafikan kata nama dan ayat persamaan. Ada juga doi’ yang bermaksud "tidak suka" dan ta’awe yang bermaksud "saya tidak tahu".[2]
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ a b "'Rasanya sedih dan menyesal kalau bahasa ini hilang' – Penutur terakhir bahasa Ponosakan yang hampir punah". bbc.com. Dicapai pada 2024-11-02.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Lobel 2015.
- ^ "Mengenal Suku Ponosakan Asal Sulawesi Utara". manadotopnews.com. Dicapai pada 2024-06-14.
- ^ Sneddon 1970.
- ^ Usup 1986.
- ^ Sneddon & Usup 1986.
- ^ Blust 1991.
- ^ Adriani, N. (1925). "De Minahasische talen" [The Minahasan language]. Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde (dalam bahasa Dutch). 81 (1): 135. doi:10.1163/22134379-95001541.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Het Ponosakansch, thans reeds aan 't verdwijnen... [Ponosakan, now already disappearing][8]
- ^ a b c d Lobel 2016.
Bibliografi
[sunting | sunting sumber]- Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73–129. doi:10.2307/3623084. JSTOR 3623084.
- Lobel, Jason William (2015). "Ponosakan: A Dying Language of Northeastern Sulawesi". Oceanic Linguistics. 54 (2): 396–435. doi:10.1353/ol.2015.0022. JSTOR 43897709. S2CID 146182992.
- Lobel, Jason William (2016). "Notes from the Field: Ponosakan: The Sounds of a Silently Dying Language of Indonesia, with Supporting Audio". Language Documentation & Conservation. 10: 394–423.
- Sneddon, James N. (1970). "The languages of Minahasa, North Celebes". Oceanic Linguistics. 9 (1): 11–36. doi:10.2307/3622930. JSTOR 3622930.
- Sneddon, James N.; Usup, Hunggu Tadjuddin (1986). "Shared sound changes in the Gorontalic language group: Implications for subgrouping". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 142 (4): 407–26. doi:10.1163/22134379-95003347. JSTOR 27863783.
- Usup, Hunggu Tadjuddin (1986). Rekonstruksi protobahasa Gorontalo–Mongondow [The reconstruction of the protolanguage of Gorontalo–Mongondow] (PhD Dissertation) (dalam bahasa Indonesian). Universitas Indonesia.CS1 maint: unrecognized language (link)