Kerajaan Besut Darul Iman

Kerajaan Besut Darul Iman (Jawi‍: كراجأن بسوت دارالايمان) ialah Kerajaan Melayu bersejarah yang terletak di pantai timur laut Semenanjung Tanah Melayu, ianya meliputi Daerah Besut dan sebahagiaan Setiu. Kerajaan ini ditubuhkan pada tahun 1780 sebelum ianya disatukan dengan Kesultanan Terengganu pada tahun 1899.

Kerajaan Besut Darul Iman كراجأن بسوت دارالايمان
1780–1899
Bendera
Sebahagian dari timur laut Semenanjung Melayu pada tahun 1890, dengan lokasi Besut di Merah, Terengganu di Ungu dan kerajaan-kerajaan Melayu pesisir yang berdekatan dengan warna coklat muda.
Ibu negara	Kota Palembang (pertama) Kampung Raja (terakhir)
Bahasa yang umum digunakan	Melayu lama, Bahasa Melayu Kelantan-Pattani
Agama	Islam Sunni
Kerajaan	Monarki
Raja
• 1780–1835	Tengku Abdul Kadir bin al-Marhum Sultan Mansur Shah
• 1836–1874	Tengku Ali bin Tengku Abdul Kadir
• 1875–1881	Tengku Hitam bin Tengku Abdul Kadir
• 1881–1882	Tengku Chik Tepok bin Tengku Hitam
• 1882–1899	Tengku Ngah bin Tengku Hitam
Sejarah
• Penubuhan Besut Darul Iman	1780
• Penyatuan dengan Terengganu	1899
Didahului oleh Diganti oleh Kerajaan Patani Kesultanan Terengganu Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
Sekarang sebahagian dari	Malaysia

Sejarah

Asal usul

Berdasarkan riwayat Kisah Pelayaran Abdullah ke Kelantan dan Tuhfat al-Nafis , Besut diasaskan oleh sekumpulan jemaah haji Pattani dan Sumatera yang diketuai oleh Che Latif, seorang ketua orang Palembang . Setibanya mereka ditemui sekumpulan masyarakat Orang Asli asli yang sudah menetap di kawasan itu. Bagi menyelesaikan isu ini, Che Latif berunding untuk program penempatan semula untuk orang asli, beliau menawarkan peralatan memancing kepada masyarakat sebagai pampasan bagi pemindahan mereka. Orang Asli bersetuju untuk melepaskan hak mereka di wilayah itu dan berlepas ke Hulu Besut di mana mereka menubuhkan penempatan baru di kawasan pedalaman.

Selepas pemergian Orang Asli, Che Latiff dan jemaah haji kemudiannya membina penempatan di sekitar tebing sungai Besut. Tanah tersebut sesuai untuk penanaman padi yang digunakan oleh peneroka untuk pertanian. Jemaah haji juga membina dermaga untuk terlibat dengan rangkaian perdagangan serantau. Petempatan itu dinamakan Palembang, berasal dari tempat asal mereka.

Selepas kematian Che Latif, pentadbiran tempatan kemudiannya digantikan oleh anaknya, Che Kamat. Pada zamannya inilah Besut teruk dilanda kegiatan cetak rompak yang berasal dari pulau-pulau berhampiran. Dipercayai penyerang itu diketuai oleh Panglima Ebeh dan Panglima Garang. Pembesar tempatan itu kemudian memutuskan untuk meminta bantuan daripada Kesultanan Terengganu untuk memerangi penyamun laut. Permintaan itu dikabulkan oleh Mansur I Terengganu, dengan tentera dikerah masuk ke wilayah yang dipimpin oleh Tengku Kadir, seorang putera raja Terengganu.

Kempen ini terbukti berjaya dengan aktiviti cetak rompak hampir dibanteras sepenuhnya. Penyamun itu terpaksa berundur ke Pulau Perhentian berikutan kekalahan mereka. Sebagai ganjaran kerana melumpuhkan lalu lintas lanun, Tengku Kadir kemudiannya dianugerahkan mahkota Besut, dengan gaya Raja Palembang (Besut), manakala Che Kamat kemudiannya dipilih sebagai Orang Besar, tuan tempatan yang mempunyai kuasa pentadbiran di Pulau Rhu .

Ekoran penubuhan kerajaan itu, Raja kemudiannya memerintahkan pembinaan kubu-kubu di sepanjang Sungai Besut, dekat dengan Kota Palembang. Beliau kemudiannya memindahkan ibu kota ke Kampong Raja. Pemerintahannya menyaksikan tempoh yang relatif tenang dan stabil di wilayah itu.

Pemberontakan Besut

Tengku Ali menaiki takhta sebagai Raja Palembang kedua selepas kemangkatan Tengku Kadir pada tahun 1835. Pemerintahan Tengku Ali menyaksikan campur tangan yang semakin meningkat berkaitan dengan pentadbiran domestik Besut daripada kerajaan pusat Terengganu. Pada 22 November 1876, Raja Palembang kedua telah melancarkan pemberontakan untuk kemerdekaan menentang pemerintahan Terengganu. Konflik bersenjata yang dikenali sebagai Perang Besut (Perang Besut).

Pemberontakan itu bermula semasa ketiadaan Tengku Ali pada masa pertabalan Tengku Ahmad sebagai Yang Dipertuan Muda Terengganu. Ekoran ketiadaan pelik itu, Sultan Terengganu, Sultan Omar kemudiannya menggerakkan angkatan tenteranya ke Besut. Setibanya, mereka disambut oleh gerakan penentangan Besut yang diketuai oleh Tengku Ali, yang disokong oleh perhimpunan militia Kelantan yang bersedia untuk melancarkan serangan.

Sultan Omar kemudiannya memohon surat bantahannya kepada Raja Siam dan Gabenor Singgora , baginda juga memberi amaran kepada kerajaan Kelantan supaya tidak mengganggu tanggungan baginda . Beliau kemudiannya melancarkan tentera 8,000 orang yang diperintah oleh Jeneral Panglima Besar Orang Kaya Megat Seri Mahkota Raja (Wan Ab. Rahman bin Ali) ke Besut. Jeneral dibantu oleh Tengku Yusof Panglima Kedai Payang, Tengku Long bin Mustaffa (Tengku Long Pendekar) dan Tengku Nik, manakala panglima terdiri daripada Encik Musa, Datuk Bandar Jaafar, Tok Kaya Mahkota Haji Abdul Rahman dan Tun Setia Wan Ismail Kampung Gedung.

Kawalan taktikal itu dirancang oleh Engku Saiyed Seri Perdana (Engku Saiyed Zain bin Muhammad), yang memegang jawatan setaraf sebagai perdana menteri Terengganu. Dia merangka rancangan untuk pengeboman meriam teruk yang dilancarkan ke pantai. Pertempuran itu berjaya menyebabkan Tengku Ali berundur ke utara ke Kelantan di mana beliau tinggal dalam buangan di negeri itu sehingga kematiannya. Selepas pemberontakan itu, Besut kemudiannya diperintah oleh Tengku Ngah, dilantik oleh Sultan Terengganu.

Krisis Penggantian Besut

Perlantikan Tengku Ngah sebagai Raja Besut dibantah oleh Tengku Muda. Di tengah-tengah kekacauan yang dipastikan, Tengku Ngah melepaskan jawatannya dan memilih abangnya, Tengku Chik Haji sebagai pengganti. Krisis itu memuncak kepada perpecahan Besut, dengan Tengku Muda memerintah Kampung Lampu, manakala Tengku Chik Haji mempunyai bidang kuasa di Kampong Raja. Keterukan krisis itu menyebabkan Sultan Terengganu tiba di Besut bagi mendamaikan perkara itu.

Untuk menyelesaikan konflik, sultan mengambil kira lokasi geografi pemerintah masing-masing. Keputusannya memihak kepada Tengku Chik Haji sebagai Raja Besut, kerana kedudukan geografinya yang berfaedah di Kampung Raja, berbanding Kampung Lampu di sebelah barat.

Pemulihan dan Pertumbuhan selepas Perang

Pengesahan Tengku Chik Haji sebagai pemerintah Besut membawa kepada zaman keamanan dan kestabilan di kawasan itu. Dia telah dianugerahkan kuasa autonomi yang sama dengan penguasa tempatan untuk mempengerusikan perbicaraan jenayah. Beliau juga menerima hak cukai ke atas tanah tersebut. Semasa pemerintahannya juga, Besut menyaksikan peranan Islam terus berkembang di kawasan itu dengan penubuhan institusi agama, pelbagai wakaf , balai polis dan lain-lain. Kediaman istana, yang dibina semasa pemerintahannya pada tahun 1878 masih berdiri sehingga kini.

Raja terakhir di Istana Palembang ialah Tengku Ngah. Beliau terkenal sebagai seorang yang pendiam, tetapi seorang pemimpin yang prihatin terhadap rakyatnya di Palembang dan Kampung Raja. Beliau berjaya meneruskan projek pembangunan di Besut selari dengan pemerintahan Tengku Chik Haji. Dirakamkan, Pesuruhjaya Diraja Terengganu sering berkunjung ke pekan itu untuk mendapatkan bahan-bahan untuk perarakan ufti Bunga Mas ke Bangkok. Beliau memerintah Besut selama 19 tahun sehingga kematiannya pada tahun 1899.

Penyatuan Semula

Kemangkatan Tengku Ngah menandakan berakhirnya institusi diraja di Besut. Sejak Tengku Ngah meninggal dunia tanpa melantik waris, pentadbiran tempatan kemudiannya diwarisi kepada Tengku Long (Tengku Seri Indera Segera) pada tahun 1899, seorang ahli Dinasti Palembang-Besut. Beliau memperolehi jawatan sebagai Pesuruhjaya Diraja Terengganu, bukannya gelaran Raja terdahulu seperti pendahulunya. Berikutan kemangkatan Tengku Long, Besut diperintah secara langsung dari Terengganu dengan Pesuruhjaya Diraja berikutnya bukan dari keturunan Palembang.

Raja-raja di Palembang-Besut, 1780-1899

Sepanjang sejarahnya, Besut diperintah oleh keturunan Tengku Abdul Kadir, leluhur Rumah Palembang (Besut).

Raja (Raja) Palembang-Besut	Dalam jawatan
Tengku Abdul Kadir ibni Sultan Mansur Riayat Syah	1780-1835
Tengku Ali bin Tengku Abdul Kadir	1836-1874
Tengku Hitam bin Tengku Abdul Kadir	1875-1881
Tengku Cik Tepok bin Tengku Abdul Kadir	1881-1882
Tengku Ngah bin Tengku Hitam	1882-1899

Bibliografi

• Pulau Perhentian (2017), Sejarah Daerah Besut, Anjung
• Manirah Othman (2009), Istana Masa Kecil, Kosmo, diarkibkan daripada yang asal pada 2017-11-07, dicapai pada 2019-09-21
• Kuala Terengganu Post (2017), Besut Sebuah Negara, Itu Hanya Tinggal Sejarah, Kuala Terengganu Post, diarkibkan daripada yang asal pada 2017-11-07, dicapai pada 2019-09-21
• Utusan Malaysia (1998), Besut dalam lipatan sejarah, Utusan Malaysia, diarkibkan daripada yang asal pada 2016-03-05, dicapai pada 2019-09-21
• Arung (2012), Tengku Yusuf Panglima menyertai Peperangan Besut 1875, Arung Bugis
• Ganupedia (2017), Peperangan Besut, Ensikopledia Terengganu
• Syazwan Safwan (2010), Sejarah Besut, negeri beraja satu masa lalu., Alami Terengganu
• World of Royalty (2017), Terengganu, diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-07, dicapai pada 2019-09-21