Соёл
| Хадмал | |
|---|---|
| Монгол үсгээр |  |
| буриад кирилл. | соёл |
| монгол кирилл. | соёл |
| халимаг кирилл. | сойл |
Соёл гэж хүний байнгын, идэвхтэй, чөлөөт үйл ажиллагааны үр дүнд бий болж уламжлагдаж байдаг хэм хэмжээ, итгэл үнэмшил, бэлгэ тэмдэг, үнэт зүйлсийн цогц, хүний хөгжсөн түвшин юм. Өөрөөр хэлбэл соёл нь хүний ололт амжилтын цогцол юм.[1]
Соёл нь хүний нийгэм дэх нийгмийн зан үйл, хэм хэмжээ юм. Соёл нь хүний нийгэмд суралцах замаар дамжин тархдаг үзэгдлийн цар хүрээг хамарсан антропологийн үндсэн ойлголт юм. Соёлын ертөнцийг бүх хүн төрөлхтөнд олж авдаг. Үүнд багаж, хөгжим, зан заншил, шашин шүтлэг, технологийг ашиглах, хоол хийх, орон байр, хувцас гэх мэт таашаал авах хэлбэрүүд багтдаг. Материаллаг соёлын үзэл баримтлал нь технологи, архитектур, уран гэх мэт соёлын биет илэрхийлэлийг хамардаг бол нийгмийн байгууллагын зарчмууд (улс төрийн зохион байгуулалт, нийгмийн институциональ үйл ажиллагаа гэх мэт), домог, философи, уран зохиол бичгээр болон амаар), шинжлэх ухаан нь нийгмийн биет бус соёлын өв юм.
Хүмүүнлэгийн хувьд соёлын нэг мэдрэмж хувь хүний шинж чанар гэж үзэхэд урлаг, шинжлэх ухаан, боловсрол, ёс зүй гэх мэт нарийн түвшний боловсронгуй түвшинг бий болгосон түвшин юм. Соёлын нарийн төвөгтэй байдал нь заримдаа бага төвөгтэй нийгмээс соёл иргэншлийг ялгахад хүргэдэг. Соёлын талаарх ийм шаталсан хэтийн төлөв нь нийгмийн элитүүдийн өндөр соёл, соёл, соёл, соёл, капиталын капитал зэрэг давхаргад түшиглэсэн ардын соёл, соёлын ялгаа, соёлын ялгаатай зэрэглэлд суурилдаг. Нийтлэг талбарын хувьд соёл нь ихэвчлэн угсаатны бүлгүүд бие биенээсээ бие биенээсээ ялгагдах ялгааг илэрхийлэхэд ашигладаг. Олон нийтийн соёл нь 20-р зууны үед бий болсон өргөн хэрэглээний болон олон нийтэд тулгуурласан хэрэглээний соёлын олон хэлбэрийг хэлдэг. Марксизм, чухал онол гэх мэтийн философийн зарим сургуулиуд соёл нь улс төрийн хувьд ихэвчлэн доод ангиудыг удирдаж, буруу ухамсар үүсгэхийн тулд элитүүдийн хэрэгсэл болгон ашигладаг гэж үздэг бөгөөд ийм үзэл баримтлал нь соёлын судалгаанд нийтлэг байдаг. Нийгмийн өргөн хүрээтэй нийгмийн шинжлэх ухаанд соёлын материализмын онолын үзэл баримтлал нь хүн төрөлхтний амьдралын материаллаг нөхцөл байдлаас үүсдэг. Хүн төрөлхтний бие махбодийн эсэн мэнд амьдрах нөхцлийг бий болгож, соёлын үндэс суурь нь биологийн хэвшлийг бий болгосон гэж үздэг.
Хэл тоо гэдэг утгаараа "соёл" гэдэг нь угсаатны бүлэг, үндэстэн зэрэг нийгэм эсвэл олон нийтийн ёс заншил, зан заншил, үнэт зүйлсийн багц юм. Соёл бол цаг хугацааны туршид олж авсан мэдлэг юм. Энэ утгаараа олон үндэстний соёл иргэншил нь нэг гариг дээр амьдарч буй янз бүрийн соёлын хооронд энх тайвнаар зэрэгцэн орших, харилцан хүндэтгэхийг эрхэмлэдэг. Заримдаа "соёл" гэдэг нь нийгэмлэгийн дэд бүлгийн (ж.нь: "соёл иргэншлийн"), эсвэл социалист нийгэмлэг дэх өвөрмөц үйл ажиллагааг тодорхойлдог. Соёлын антропологийн хүрээнд соёлын харьцангуйн үзэл суртал, үзэл суртлын байр суурь нь соёл ёс заншилд үнэлэгдэж, үнэлэгддэггүй учраас аливаа үнэлгээ нь тухайн соёлын үнэ цэнийн тогтолцоонд Соёл бол хүн төрөлхтний түүхэнд бүтээгдэж буй болоод цаг хугацаа орон зайг туулан шалгарч үлдсэн үнэт зүйлсийн тогтолцоо юм.[2]