Прејди на содржината

Мирослав Завидовиќ

Од Википедија — слободната енциклопедија
Мирослав
Мирославово евангелие
Роден(а)Рибница
Починал(а)1190
ЗвањеГолемиот кнез на Хум (Захумје)
СопружникСестра на Бан Кулин
ДецаТољен, Андрија Мирослављевиќ, Петар Мирослављевиќ
РодителиЗавид
Потпис

Мирослав Завидовиќ (Завидиќ) познат и како Мирослав Хумски (? — 1196 или 1199) бил владетел на српската средновековна област позната како „Хумска земја“ или „Захумје“. Тој на власт дошол околу 1165 година. година, а управувал со Захумје до последната деценија на XII век. Престојувал во Стон .[1][2]

Тој бил син на рашкиот властелин Завид,[3] постар брат на големиот жупан Стефан Немања, основачот на династијата Немањиќи. Тој бил оженет со сестрата на босанскиот бан Кулин, и се смета за основач на манастирот Свети Петар на Лим во Бијело Поље, за чии потреби го нарачал пишувањето на сега познатото Мирославово евангелие. Негови синови биле Тољен, Петар и Андрија.

Кнез Мирослав во историографијата

[уреди | уреди извор]
Пресек на храмот на Светите апостоли Петар и Павле, завештание на кнезот Мирослав.

Братот на Стефан Немања го привлече вниманието на историчарите уште во 19 век. век. Љубомир Ковачевиќ е првиот што поопширно се занимава со неговиот лик во написот „Шармот на хумскиот кнез Петар“.[4] Неколку години подоцна, Иларион Руварац ја објавил статијата „Мирослав, брат на Стефан Немања“ во Годишникот на Никола Чупиќ (бр. 10), во која ги презентира познатите биографски податоци за Хумскиот кнез, врз основа на историски извори познати на времето.[5] Константин Јиречек, роден во 1892 година, пишувал за Тољен, синот на кнезот Мирослав.[6] Истиот автор подоцна ги вклучил познатите податоци за Мирослав во неговата позната „Историја на Србите“. Во средината на 20 век, Михаило Диниќ и претстави на српската наука три нови документи од најраната историја на Немањиќ, кои фрлија повеќе светлина на кнезот Мирослав од Хум.[7] Новите резултати беа вклучени во првиот том на „Историјата на српскиот народ“, уредена од Сима Ќирковиќ. Синиша Мишиќ во своето дело „Хумска земја во средниот век“ го дополнил ова знаење.[8][9]

Детството и младоста

[уреди | уреди извор]

Ништо не се знае за детството и младоста на кнезот Мирослав. Потеклото на Мирослав Завидовиќ, како и на Стефан Немања е предмет на голем број дискусии. Цела библиотека со дела за потеклото на основачот Немањиќ покрена голем број теории. Денес, речиси едногласно се верува дека Стефан Немања, а со тоа и Мирослав, бил син на Завид. Меѓутоа, иако првично се сомневаше во потеклото на Немања од Завида, немаше простор за сомневање дека Мирослав потекнува од овој владетел. За татковството на Завида сведочат два историски извори. Првата е спомнувањето на Завида во Евангелието на Мирослав, чија автентичност конечно ја докажал Владимир Ќоровиќ.[10] Друг историски извор е основачкиот натпис на кнезот Мирослав во црквата Свети Петар во Лим.[11] Конфузија создаде тоа што во некои стари српски летописи, Немања бил наведен како син на кнезот Мирослав. Но, тоа го побиваат бројни документи од периодот на Стефан Немања.[10]

Непозната е и годината на раѓање на принцот Мирослав. Бидејќи тој, заедно со Тихомир и Страцимир, бил постар брат на Стефан Немања, тој мора да е роден пред 1113 година. година, кога, според пишувањата на Свети Сава, се родил Стефан Немања. Непознат е идентитетот на мајката на Мирослав. Завида била роднина на владејачката рашката династија Вукановиќ.[12] Неговиот татко починал во немирните времиња на втората деценија на 12 век во Рашка, предизвикана од борбата за престолот, се засолни во Дукља. Завида подоцна се врати во Рашка со Немања.[13] Со нив дошле и Тихомир, Страцимир и Мирослав. Тибор Живковиќ овој настан хронолошки го сместил во триесетите години на 12 век, иако денес постојат и поинакви мислења.

Доаѓање на власт

[уреди | уреди извор]

Не е позната ниту годината на доаѓањето на Мирослав на власт во Хум. Тој секако бил принц за време на граѓанската војна меѓу Немања и Тихомир. Бидејќи од неговите житија добиваме хронолошки податоци од времето на Немања, пред се од житието што го составил Свети Сава, тие претставуваат главен извор за проучување на житието на кнезот Мирослав Хумски. Со хронолошкиот проблем околу доаѓањето на Немања на власт неодамна се занимава Срѓан Пириватриќ .[13] Тој дал и осврт на претходната литература. Хронолошките податоци на Свети Сава се однесуваат на 1158/1159 година. година како година кога Немања дошол на власт. Сепак, тие не можат да се земат како апсолутно прецизни.

Изворите ја поддржуваат претпоставката дека Мирослав дошол на власт во раните 1160-ти. Миодраг Марковиќ детално го објаснил датирањето на неговиот основачки натпис во црквата Свети Петар на Лим во 1161/1162 година.[11] Токму тогаш синовите на Завида се издигнале на политичката сцена во Рашка.

Хиландарската хроника пишува дека Немања дошол на власт во текот на 24 година од владеењето на византискиот цар Мануил Комнин, што се паѓа во 1165/1166 година. Потоа следи белешката дека во тоа време неговиот брат Мирослав бил кнез во областа Хум, додека Далмација ја држеле Грците. Вредноста на оваа информација за датирањето на почетокот на владеењето на кнезот Мирослав ја забележал Небојша Порчиќ.[14]

Граѓанската војна на Тихомир и Немања

[уреди | уреди извор]
Хумска земја во државата на Стефан Немања.

Немањиниот судир со браќата доволно е познат на историската наука. Основачот на династијата Немањиќ како кнез со удел владеел со жупите Топлица, Ибар, Расина и Река. Доколку се хронолошки податоци на Свиог Савс земат како исправни, тој со овие земји управувал во текот на периодот на владеењето на жупан Урош II, Деса и Тихомир. Во периодот помеѓу 1158 и 1165 година дошло до средба на Немања и византискиот цар Манојло I Комнин. Византискиот цар му ја доделил на Немања на управа областа Дубочица (денешен Лесковац) и го одликувал со „царски сон“.[15] Тоа бил начин на византискиот цар да внесе раздор помеѓу браќата, подржувајќи го оној кој во тој момент имал најмалку легитимитет да ја понесе великожупанската титула. Срѓан Пириватриќ го сместува почетокот на краткотрајното владеење на кнезот Тихомир како великиот жупан во 1165. година. Историското дело на Јован Кинам донесува информација дека е во состав на византиската војска која 1166. године пошла на Унгарците, под водство на Андроник Контостефан, учествувал и одред на великиот жупан на Рашка.

Заеднички војни на Мирослав и Немања

[уреди | уреди извор]
Споменик на српско-германското пријателство по повод средбата меѓу Фридрих Барбароса и Стефан Немања, Ниш.

Дубровнички извори го споменуваат Мирослав како најблизок соработник на Немања уште пред да умре Немања во 1177 година. Лукаревиќ, пак, раскажува за освојувањето на Дриево од Немања и Мирослав околу 1172 година. Византискиот историчар Никита Хонијат ја споменува експедицијата на Немања во Хрватска, како дел од Венецијанско-византиската војна (1171-1172). Љубомир Ковачевиќ сметал дека токму Мирослав бил водач на кампањата насочена кон областа Омиш.[16] Оваа претпоставка била направена уште пред да бидат познати повелбите на Лукаревиќ, кои можеле да ја потврдат.

Мирослав ги нанел прекорите на папската курија и во 1181 година, проклетството на папскиот легат, затоа што ја одзел заштитата на Качица од Неретља, кој до смрт го каменувал сплитскиот епископ Рајнери[17], и за себе ги задржал епископските пари.[18] Освен тоа, Мирослав спречил да се договараат односи и да се пополнат места во поранешните катедрални седишта во неговата област.

Писмото на епископот Барски Гргур до канонот Гвалтериј од Сплит сведочи за нападите на Стефан Немања врз градот Бар во 1183/1184 година. Бидејќи во тоа време Немања, во соработка со унгарскиот крал Белa III, војувал против Византиското Царство, кое било ослабено по смртта на Маноило I и доаѓањето на малолетниот Алексиј II на власт, не се чини веројатно дека тој можел да биде во војна во Помoравје и Приморје во исто време. Затоа, Ивана Равиќ претпоставува дека Мирослав и Страцимир го презеле товарот на битките на Приморје. Така, Мирослав бил водач на српскиот напад на Бар. Добро познатиот дел од писмото на Григориј до Валтер, каде што тој вели дека војводата Михаило бил притиснат од неговите чичковци.

Војна против Дубровник

[уреди | уреди извор]

Мирослав и Страцимир воделе два српски напади на Дубровничката Република во 1184 година и 1185 година. Податоците за овие битки се сочувани од архивата на Дубровник. Тоа бил првиот обид на српската држава да заземе богат трговски град. Мирослав Завидовиќ собрал копнена војска, но браќата на Немања немале доволен број бродови. Дубровничката таласократија го спасила радот од освојување Поморската битка меѓу дубровчани и флотата на Мирослав се случила кај селото Пољица, спроти островот Колочеп, на 18 август 1184 година. Заврши со целосен пораз на кнезот Мирослав. Флотата на принцот Страцимир набргу завршила на ист начин, при нападот на Корчула. Според традицијата, Корчула му припаѓала на Мирослав, војводата од Хум. Мавро Орбин пишува дека нападот се случил затоа што жителите на островот не ги почитувале правата на Мирослав. Дубровчани им помогнале на Корчулчани да ги запалат српските бродови, што го оневозможило освојувањето на островот. Потоа почнаа преговорите.

Војната била обновена во 1185 година. Мирослав го предводеше копнениот напад на Дубровник. Дубровнички извори запишуваат дека Мирослав предводел десетици илјади војници, што не може да биде вистина. Мирослав иако ја запали околината на градот, немаше шанса да ги пробие градските бедеми. По една недела опсада, на 7 јули 1185 година Мирослав ја напушти околината на Дубровник. Следната година бил склучен мировниот договор меѓу Стефан Немања и дубровчани.[19] На сличен начин пропаднал и нападот на кралот Урош на Дубровник во 13 век.[20]

Средба со Фридрих Барбароса

[уреди | уреди извор]
Фридрих Барбароса.

Мирослав Завидовиќ повторно се среќава во историските извори за време на средбата на светиот римскицар Фридрих I Хоенштауфен со Стефан Немања во Ниш. Станува збор за познат настан во науката, кој се случил за време на минување на војската на германскиотцар која се движела кон Светата земја. Падот на Ерусалим во 1187 година во рацете на Ајубидскиот владетел Саладин, по уништувањето на ерусалимската војска во битката кај Хитин, довело до избувнување на Третата крстоносна војна . Во него учествуваа најмоќните монарси на Европа во тоа време, како Ричард I Плантагенет, Филип II Август и Фредерик Барбароса. Крстоносната војска на германскиотцар била најбројна и се движела во т.н балканската рута, која ја поминале и учесниците на Првата крстоносна војна.[21] Аналите на Келн го запишуваат тоа на 25 декември 1188 година Во 2010 година, во Нирнберг дошла амбасада од големиот префект Раш, кој му ги пренел на царот желбите на неговиот господар да го угости домаќинот во градот што сака да го направи престолнина на неговото кралство. Преку Унгарија крстоносната војска стигнала на територијата на денешна Србија и преку Белград и Браничево пристигнала во Ниш. Средбата се одржа на 27. јули 1189 година години.[22] Фредерик бил пречекан од Стефан Немања и неговиот брат Страцимир. Мирослав го споменува германскиот хроничар Ансберт. По размената на подароци, Немања му понудил на Фридрих воена соработка против византискиотцар Исак II Ангел. Ансберт споменува дека Немања и Страцимир, заедно со нивниот трет брат Мирослав (tertio fratre suo Mercilao), го зазеле градот Ниш со „меч и стрели“ и им ја одзеле целата земја до Сердика (Софија) на Византијците. Царот учтиво ја одбил понудата на Немања, не сакајќи непотребно да се судри со христијаните.[22]

Потоа Страцимир и Немања излегоа со уште една понуда. Таа го предвидела бракот помеѓу ќерката на Бертолд, Маркграв од Истра и „Војводата од Далмација, наречена и Хрватска или Меранија“ и синот на нивниот брат Мирослав, принцот од Захумље и Рашка (comitis et principis Chelmenie et Crazzie), т.е. што се граничи со Бертолд. Бертолд од Андрекс се заколнал дека неговата ќерка се омажила за синот на Мирослав „Тоху“ (иувени Тоху) во Истра на Ѓурѓовден (24 април 1190 година). За возврат, Тоху требало да го наследи својот татко во Хум, со што Немања и Страцимир се согласиле.[22] Бертолд од Андекс припаѓал на семејството Вителсбах, едно од најмоќните во империјата. Неговите области се наоѓале во соседството на Немања. Тоа било значењето на овој брак. Константин Јиречек го идентификувал таканаречениот син Тоху со синот на Мирослав, Тољен . Неговата мајка била сестра на Босанецот Бан Кулин.[6] На средбата не присуствувал самиот Мирослав, па се работело за склучување на бракот во отсуство. Сепак, се чини дека бракот никогаш не бил остварен. Походот на Фридрих пропадна по смртта нацарот во реката.

Крајот на владеењето на Мирослав

[уреди | уреди извор]
Тока на синот на Мирослав Петар.

Меѓутоа, ниту еден извор не спомнува конфликт меѓу Немања и Мирослав околу 1190 година. години. Видовме како, неколку месеци претходно, Немања во име на својот брат склучил договор за брак меѓу Тољен и ќерката на грофот Мерање. Папата Климент III има 25 години. ноември 1189 година упати едно од неговите писма на името на сите тројца браќа заедно. Небојша Порчиќ претпоставува дека причината поради која Мирослав побарал азил во Дубровник не бил некаков конфликт со неговиот брат, туку страв од византиска одмазда. Имено, по пропаѓањето на крстоносната војска на Фридрих Барбароса, се очекуваше напад на Византија врз Србија, што всушност и се случи. Исто така, можно е одредбата за азил да е само дел од дипломатскиот формулар, бидејќи се наоѓа и во подоцнежните слични документи. Веродостојниот потпис на принцот Мирослав на дното на договорот е доказ дека документот безбедно стигнал до принцот, а потоа назад во Дубровник. Дури се покренаа сомнежи за раководењето на Растко со Хум. Прифаќајќи ја оваа теза, Мирослав непрекинато владеел со Хума до неговата смрт.

По Мирослав, во куќата на Лукаревиќ во Хум се појавува извесен Пердика, кого Орбин го нарекува Петар. Се сомнева дека во одреден момент дошло до конфликт меѓу Петар и Стефан Првовенчани, кој го спомнува Лукаревиќ, иако со неточна хронологија. Во секој случај, управата на Растко на Хум не е доволно потврдена во изворите. Можел да владее и со дел од Хум, кој не потпаѓал под власта на Мирослав. Таквото решение навестува и Мавро Орбин, кој вели дека Мирослав владеел во Хум заедно со неговиот брат Страцимир. Бидејќи Страцимир немал потомци, Растко можел да го наследи на тој дел од Хум.[14]

Година на смртта на принцот Мирослав

[уреди | уреди извор]
Печат на кнезот Андрија

Мирослав бил во брак со ќерката на Босанецот Бан Кулин, чие име не е познато. Со неа имаше неколку потомци. Мавро Орбин пишува за наследникот на Мирослав Петар, кој по неговата смрт ги протерал неговата вдовица и десетгодишниот син Андрија и ја окупирал земјата Хум. Наскоро, Стефан Првовенчани започнал експедиција во Хум, го турнал Петар на запад од реката Неретва и го поделил источниот дел, а јужните делови му ги доделил на Андрија, а северните на неговиот син Радослав. Во историографијата се појавило мислење дека Петар е син на кнезот Мирослав. Како доказ се сметаа информациите на Том Архиѓакон, кој го споменува Тољен, внук на принцот Петар, кој ги малтретирал жителите на Сплит по 1227 година. и починал во 1239 година.. Тољена како внук го споменува и Андрија, кој секако бил син на Мирослав. Од ова се претпоставуваше дека Петар и Андрија се браќа. Мавро Орбин и Лукаревиќ го споменуваат и Андрија како син на Мирослав. Меѓутоа, денес Тољен од 1227 г не го поистоветува со Тољена од 1189 г. Помеѓу тие две споменувања поминаа многу години, додека името Тољен било вообичаено во тогашна Србија. Според тоа, недоволно се поткрепени претпоставките дека Тољен и Петар се синови на Мирослав.[14]

Завештанија и споменици на писменоста

[уреди | уреди извор]

После кнезот Мирослав останале како завештанија цркви како и бројни споменици на писменоста. Меѓу нив, ктиторскиот натпис на неговите дарови, црквата Св. Петар на реката Лим, во денешно Бијело Поље и црквата Св. Козма и Дамјан на реката Буна (т.н. Благајски натпис).[23] Тој ја нарачал изработката на Мирославовото евангелие, кое се смета за најубава српска и јужнословенска ракописна книга во средниот век. Ерата на кнезот Мирослав, освен со воените походи, се карактеризира и со своевидна културна револуција, која најмногу се одразува во отфрлањето на официјалниот грчки и латински јазик и писмо, како и во употребата на народниот јазик и писмо, не само во официјалните документи но и во верската и црковната практика. Очигледно, од таа ера, т.е. втората половина на 12 век. Плочата Хум, како и надгробната плоча на округот Грда потекнуваат од 19 век.[24][25]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Мишић 1996.
  2. ↑ Порчић 2016.
  3. ↑ Љуба Стојановић: "Стари српски записи и натписи", књига прва, Београд 1902.
  4. ↑ Ковачевић 1884
  5. ↑ Руварац 1888
  6. ↑ 6,0 6,1 Јиречек 1959
  7. ↑ Динић 1955
  8. ↑ Мишић 1996
  9. ↑ За преглед литературе: Порчић (2016), 203-204, нап. 1
  10. ↑ 10,0 10,1 Радојчић 1958
  11. ↑ 11,0 11,1 Марковић 2012
  12. ↑ Веселиновић, Љушић (2001), 34.
  13. ↑ 13,0 13,1 Пириватрић 1991
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Порчић 2016
  15. ↑ Пириватрић 2011
  16. ↑ Ковачевић 1900
  17. ↑ Богумили, Енциклопедија лексикографског завода, Загреб 1955. I свезак, pp. 530–534.
  18. ↑ Ћоровић, Владимир. Историја српског народа. Београд. Посетено на 19 март 2013.. Проверете ги датумските вредности во: |access-date= (help)
  19. ↑ Историја српског народа (1991), 253-254
  20. ↑ Фејић 2008
  21. ↑ Грусе 2004
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Узелац 2018
  23. ↑ Благајски натпис хумског кнеза Мирислава (Приредио: Борис Радаковић
  24. ↑ Милан Носић: Хумачка плоча
  25. ↑ Надгробна плоча жупана Грда (Елта ХД - Званични канал)

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Мирослав_Завидовиќ&oldid=5241861“