Прејди на содржината

Кукла

Од Википедија — слободната енциклопедија
Европска кукла од 1870 година

 Кукла е модел на човечко суштество, често се користи како играчка за деца. Куклите традиционално се користат во магија и верски обреди во целиот свет, и традиционалните кукли изработени од материјали како што се глина и дрво се наоѓаат во Америка, Азија, Африка и Европа. Најраните документирани кукли се вратени на древните цивилизации на Египет, Грција и Рим. Тие се направени како сурови,рудиментирани играчки, како и елаборирање на уметноста. Модерната кукла своите корени ги има од Германија, од 15 век. Со индустријализацијата и нови материјали како што се порцелан и пластика, масовно се произведени кукли. Во текот на 20-от век, куклите  станаа сè попопуларни како колекционерски предмети.

Историјата, видови и материјали

[уреди | уреди извор]

Раната историја и традиционалните кукли

[уреди | уреди извор]
Типична египетска кукла од 2080 -1990 п.н.е.

Најраните кукли се направени од достапните материјали, како што се глина, камен, дрво, коска, слонова коска, кожа, или восок. Археолошки докази сведочат дека  куклите  се  основни  кандидати за најстара играчка. Дрвени гребло кукли биле пронајдени во Египетските гробници кои датираат од почетокот на 21-от век пред нашата ера.[1] Кукли со подвижни екстремитети и кои можат да се пресоблечат  датираат од најмалку 200  П.Н.Е. Археолозите откриле грчки кукли направени од глина и артикулирани на колковите и рамената.[2] Партал кукли и препарирани животни веројатно биле исто така популарни, но не е познато дали вакви примери   преживеале до ден денешен. Приказни од Стара Грција околу 100 АД покажуваат дека кукли биле искористени од страна на малите девојчиња како играчки. Во Стариот Рим, кукли биле  направени од глина, дрво или слонова коска. Куклите  се наоѓале  во гробовите на римските деца.Како и на денешните деца, на помладите членови на римската цивилизација куклите им биле облечени по најновата мода. Во Грција и во Рим,  за момчињата било вообичаено да ги посветат нивните играчки на боговите кога ќе стигнат во пубертет,а за девојчињата да ги посветат своите играчки на божиците  кога  ќе се омажат.[3] Партал кукли се традиционално домашно направени од резервни парчиња на ткаенина. Римска партал кукла што била пронајдена датира од 300 п.н.е.[4]

Традиционални африкански кукли „акуаба“

Традиционалните кукли, понекогаш се користат како играчки за деца, но тие исто така може да имаат духовни, магични и ритуални вредности. Нема дефинирана линија помеѓу духовните  кукли и играчки. Во некои култури куклите, кои биле користени во ритуали биле потоа дадени на децата. Тие биле исто така  користени за образование на децата, и како носители на културното наследство. Во другите култури куклите се сметаат за премногу облеани со магични сили и не им се даваат на децата да си играат со нив.[5]

Африканските кукли се користат за подучување  и за забава како и за ритуални цели. Нивната форма и облека варираат според регионот и обичајите. Куклите често мајката ги предава на ќерката. Акуабасе дрвени кукли за ритуал на плодноста, од Гана и околните области. Најпознатите  акуаба кукли се  оние на народот Ашанти, чии кукли  имаат големи глави налик на диск. Другите племиња во регионот имаат свој специфичен стил на акуаба кукли.

Јапонски кукли „кина“, прикажани за време на фестивалот Хинатамсури

Јапонските традиционални кукли имаат богата историја  кои датираат од Догу фигурите (8000-200   П.н.е.) и Ханива погребни личности (300-600 н.е.). До единаесеттиот век, кукли биле користени како играчки,но и  како за заштита и  за религиозни церемонии. За време на Хинамастури , фестивалот на кукла, биле прикажани кукли. Овие кукли  се направени од слама и дрво, насликани и облечени во елаборирани, многуслојни текстили. Дарума кукли се сферични кукли со црвени тела и бели лица. Тие ја претставувале  Бодидарма , источниот индијанец кој го основал Зен , и се користи како среќна привлечност. Дрвени кукеси кукли немале раце или нозе, но имале  голем глава и цилиндрично тело, што претставувало  мали девојчиња.

Употребата на слика за изведување на магија на некого е документирано во африкански, индијански и европски култури. Примери за такви магични помагала го вклучуваат европскиот папут и нкиси или боцио од Западна и Централна Африка. Во европската народна магија и гатањето , кукличките се користат за да претставуваат лице за казни на таа личност. Намерата е дека секакви дејства што се изведуваат по сликата ќе бидат пренесени на субјектот преку симпатична магија . Практиката на држење иглички во вуду куклите се поврзуваат со афроамериканската хулу фолк магија. Вуду куклите не се одлика на религијата на Хаити Водоу , но се претставени како такви во популарната култура, а стереотипните кукли од вуду се продаваат на туристи во Хаити. Најверојатниот концепт на вуду куклите  во популарната култура е под влијание на европските куклички.[6] Кујнски вештерка е аромат со потекло од Северна Европа. Таа наликува на стереотипна вештерка или кроне и е прикажана во станбените кујни како средство за да обезбеди среќа [7] и да ги одбрани лошите духови.[8]

Традиционална индијанска кукла од пченка

Куповите Хопи Какина се изработки изработени од памучно дрво што ги отелотворува одликите на церемонијалната Качина , маскираните духови на индијанското племе Хопи . Куклинските кукли се предмети кои треба да се ценети и проучени за да ги научат одликите на секоја Качина. Инуитски кукли се направени од камен и коска , материјали што се заеднички за луѓето на Инуитите . Многумина се облечени со крзно или кожа од животинско потекло. Нивната облека го артикулира традиционалниот стил на облекување неопходен за да преживеаат ладни зими, ветер и снег. Чајните кукли на луѓето од Инну биле исполнети со чај за млади девојки за  да продолжат со долги патувања. Епл кукли се традиционални северноамерикански кукли со глава направени од сушени јаболка. Во митологијата на Инка , Сара Мама беше божица на жито . Таа беше поврзана со пченка што растеше во множители. Овие чудни растенија понекогаш беа облечени како кукли на Сара Мама. Куклички од пченкарни лушпи се традиционални кукли од Индијанци направени од сушени лисја или лушпи од пченкарен мов .[9] Традиционално, тие немаат лице. Изработката на луксузни кукли од пченка била  усвоена од страна на раните европски доселеници во САД.[10] Раните доселеници, исто така, направиле партали кукли и врежани дрвени кукли, наречени Пенивудс .[11] Ла ултима мунека , или "последната кукла", е традиција на Куинцеанера, прослава на петнаесеттиот роденден на девојката во делови од Латино Америка . За време на овој ритуал, куинцианера се откажала од куклата од своето детство за да означи дека повеќе нема потреба од таква играчка.[12] Во САД, изработката на кукли станала индустрија во 1860-те, по Граѓанската војна.[13]

Руски кукли од Матришка

Куклата како мотив во уметноста и во популарната култура

[уреди | уреди извор]
  • „Трите кукли“ — песна на македонскиот поет Васил Куноски.[14]
  • „Петтоглава вечерна сказна за куклениот цар со тиква празна врз празните сандаци од мармалад, за црното маче Мау-Мау и за беззабиот пес од плоштад“ — песна на македонскиот писател Видое Подгорец.[15]
  • „Кукла“ (англиски: Kewpie Doll) - песна на австралиската рок-група The Birthday Party од 1982 година.[16]
  • „Кукли“ (англиски: Puppets) - песна на британската електро-поп група Depeche Mode од 1981 година.[17]
  • „Кукли од излогот“ (германски: Schaufensterpuppen) - песна на германската група Крафтверк (Kraftwerk) од 1977 година.[18]
  • „Кукла со искривено лице од излогот“ (хрватски: Lutak iskrivljenog lica) - песна на хрватската рок-група Мајке (Majke) од 1989 година.[19]
  • „Делови од кукла“ (англиски: Doll parts) — песна на американската рок-група Hole од 1994 година.[20]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  • Fraser, Antonia (1973). Dolls. Octopus books. ISBN 0-7064-0056-9.
  • doll во Викиречникот
  • Кукли во V&A Музејот на Детството
  • Канадскиот Музеј на Цивилизацијата - Приказната на Кукли во Канада
  1. ↑ Fraser 1973, стр. 7
  2. ↑ Garland, Robert (2008). Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization. New York City, New York: Sterling. стр. 96. ISBN 978-1-4549-0908-8.
  3. ↑ Fraser 1973, стр. pp7
  4. ↑ British museum exhibit[мртва врска]
  5. ↑ Fraser 1973, стр. pp4-7
  6. ↑ Stephen Fry (presenter), John Lloyd (creator), Ian Lorimer (director). „Divination“. QI. Архивирано од изворникот на 2011-06-29. Посетено на 2019-01-22.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  7. ↑ „Kitchen Witches“. earthlink.net. Архивирано од изворникот на 2011-06-29. Посетено на 2019-01-22.
  8. ↑ „kitchen witch dolls, kitchen witches, kitchen witch“. tripod.com.
  9. ↑ „Digital collection - Corn Husk Doll“. Massachusetts Department of Higher Education. Архивирано од изворникот на 8 March 2012. Посетено на 28 September 2011.
  10. ↑ Fraser 1973, стр. 23
  11. ↑ ISBN 0-313-33908-2
  12. ↑ Girl Culture: an Encyclopedia. Greenwood Publishing Group, 2008. „A History of Dolls“. Архивирано од изворникот на 2007-09-29.. P.495
  13. ↑ „A History of Dolls“. ctdollartists.com. Архивирано од изворникот на 2007-09-29.
  14. ↑ Васил Куноски, Песни. Скопје: Просветно дело, Редакција „Детска радост“, 2004, стр. 47-48.
  15. ↑ Видое Подгорец, И сончогледите спијат. Скопје: Македонска книга, Детска радост, Култура, Мисла, Наша книга, 1990, стр. 80-83.
  16. ↑ DISCOGS, The Birthday Party ‎– Junkyard (пристапено на 5.8.2020)
  17. ↑ Discogs, Depeche Mode ‎– Speak & Spell (пристапено на 13.5.2020)
  18. ↑ DISCOGS, Kraftwerk ‎– Trans Europa Express (пристапено на 28.12.2020)
  19. ↑ YouTube, Lutak Iskrivljenog Lica (пристапено на 12.1.2021)
  20. ↑ Discogs, Hole (2) – Live Through This (пристапено на 24.12.2022)

Литература

[уреди | уреди извор]

 Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кукла&oldid=5084662“