Прејди на содржината

Исламска уметност

Ова е избрана статија. Стиснете тука за повеќе информации.
Од Википедија — слободната енциклопедија
Арабеска на свод во дворецот Алхамбра во Гранада, Шпанија

Уметност на исламот или исламска уметност[1] — поим кој се употребува за означување на уметничките дела кои се создадени од времето на хиџрата (622 г.), па сè до XIX век, на територија која се протега од Шпанија сè до Индија на која живее население што е дел од исламската култура.

Уметноста создадена во контекст на исламскиот свет претставува одредено стилско единство што се должи на движењето на уметниците, трговците, нарачателите на уметнички дела како и на самите дела. Употребата на едно заедничко писмо низ целата исламска цивилизација и развојот на калиграфијата ја зајакнува оваа идеја на единство. Се распознаваат и други елементи, како на пример истакнувањето на украсните елементи во архитектурата, важноста на геометријата и таписериските украси[2]. Сепак, широкиот спектар на форми и украси, согласно земји и епохи, често доведува до тоа повеќе да се зборува за „уметности на исламот“ отколку за една единствена „исламска уметност“. Според Олег Грабар, уметноста на исламот, може да се дефинира само како „низа ставови во однос на самиот процес на уметничко творештво“[3].

Во архитектурата, се создадени градби со специфични функции, како џамии и медреси во најразлични форми, но честопати според една иста основна шема. Иако речиси и да нема вајарски дела, честопати се среќаваат предмети од метал, слонова коска или керамика изработени со големо техничко совршенство. Треба да се подвлече и присуството на едно сликарство и минијатури присутни како во сакралните така и во световните книги.

Почетоците (VII-IX век)

[уреди | уреди извор]

Периодот пред династиите

[уреди | уреди извор]

Многу малку се знае за архитектурата пред династијата на Омејадите. Првата и најважната исламска градба несомнено е „Куќата на пророкот“ која се наоѓа во Медина. Оваа куќа било првото место каде муслиманите се собирале за молитва, иако муслиманската религија смета дека молитвата може да се изведува на кое било место.

Куќата на пророкот е мошне значајна за исламската архитектура и во таа смисла е прототип на џамијата во арапски стил веројатно инспирирана од Хускиот храм (Јемен, II век п.н.е.) или од синагогата Дура-Европос (обновена во 245) [4]. Изградена од дрво, куќата на пророкот не опстанала низ вековите но истата детално била опишана во арапските извори [5]. Денес на тоа место се издига Џамијата на Пророкот (Месџид ел-Небеви).

Тешко е да се определат првите исламски предмети од оние кои се појавиле подоцна сасанидските и византиските, или пак омејадските. Впрочем, исламот се изродил во региони [6] околу кои постоеле царства со исклучително богато уметничко творештво. Затоа, во прво време, исламските уметници ги користеле истите техники и истите мотиви на нивните соседи [7]. Особено се знае за плодно творештво на неглазирана керамика, чиј сведок е познатата чинија во музејот Лувр која според натписот датира од исламскиот период [8]. Оваа чинија потекнува од еден од ретките археолошки наоѓалишта кој овозможува да се следи преминот меѓу предисламскиот и исламскиот свет: оној во Суза во Иран[9].

Омејадска уметност

[уреди | уреди извор]
Омајадска џамија во Дамаск
Историски период : Калифат на Омејадите од Дамаск
Споменици и монументални дела : Златна купола, Омајадска џамија

Под Омејадите, световната и верска архитектура се развива со воспоставување на нови концепти. На местото на стариот храм на Јупитер и врз базиликата Свети Јован Крстител била изградена Омајадската џамија. Оваа најголема градба ќе им служи како репер на градителите (и на историчарите на уметност) во врска со арапскиот стил на градба. Сепак, скорешните дела на Мирјам Розен-Ајалон покажуваат дека арапскиот стил на градба се изродил малку порано, со изградбата на џамијата ал-Акса во Ерусалим[10].

Златната купола во Ерусалим е несомнено една од најзначајните градби на целата исламска архитектура, обележана со силно византиско влијание (мозаик со позлатена основа, план кој потсетува на оној на базиликата на Светиот гроб) но сепак содржејќи чисто исламски елементи [11]. Олег Грабар овој споменик го смета за „првото поголемо естетско творештво на исламот“[12]

Пустинските замоци во Палестина нудат бројни информации за цивилната и воената архитектура, иако со точност не се знае нивната точна функција: Каравансараи, утврдени живеалишта, политички палати, места за средби на калифот и номадските племиња? На специјалистите им е тешко да ја утврдат нивната вистинска намена и се чини дека истата варирала согласно местото [13]. Така, Анжар бил цел еден град, чиј тип на урбано уредување бил мошне близок со оној на Стариот Рим [14].

Освен архитектурата, занаетчиите работеле и керамика, честопати неглазирана[15], понекогаш со еднобојна проѕирна глазура (зелена или жолта) како и предмети од метал. Тешко е овие предмети да се диференцираат од оние изработени во предисламскиот период бидејќи занаетчиите позајмувале западни елементи[16]. Во архитектурата како и во применетата уметност, омејатските уметници и занаетчии не измислиле нов вокабулар туку го користеле оној на средоземната и иранската доцна антика кој го преадаптирале на нивната уметничка концепција. Мешајќи ги традициите и преадаптирајќи ги мотивите и елементите во архитектурата, тие полека создале една нова типично муслиманска уметност, но среќен што повторно на Медитеранот и иранскиот доцната антика, тие се адаптираат на нивните уметнички дизајн, на пример, со замена на големи џамијата во Дамаск фигуративните елементи на византиските мозаици, кои служат како модели за дрвја и градови. На "пустината замоци" шоу особено оние заеми. Со мешање на традицијата и надградбата на дизајни и архитектонски елементи, тие создале малку по малку типично муслимански уметност [17][18].

Абасидиска уметност

[уреди | уреди извор]
Чинија од VIII-IX век, Иран
Голема џамија во Кајруан, архитектура и декорација од IX век, Кајруан, Тунис
Историски период : Калифат на Абасидите

Со поместувањето на центрите на моќ кон исток, два града кои последователно биле престолнини стапуваат на сцена: Багдад и Самара во Ирак. Во градот Багдад не може да се прават ископувања бидејќи врз историските наоѓалишта денес има населби. За него се знае од повеќе историски извори кои го опишуваат како кружен град во чиј центар се издигала голема џамија и палата. Во Самара пак се извршени неколку археолошки ископувања. Тој е град основан во 836, се протегал на триесеттина километри и содржел бројни палати, две големи џамии и касарни.[19]. Во Самара биле откопани голем број предмети, особено штукатури кои служеле како архитектонски декорации и чии мотиви овозможиле приближно да се датира изградбата на објектите.

Во уметноста на керамиката има две поголеми иновации: измислувањето на фајансот и металниот емајл кои ќе се наоѓаат долго време и по згаснување на династијата [20].
„Фајанс“ е глинена керамика премачкана со непроѕирен емајл од калај оксид, врз кој има декорации. Имало доста имитации на кинески порцелан[21] благодарение на кобалт оксидот, кој се користел уште од VIII век во Суза [22] кој овозможил изработка на сино-бели декорации. Репертоарот на користените мотиви не бил многу богат (вегетациски мотиви, епиграфика) [23]. Се произведувало и проѕирно и непроѕирно стакло, обликувано со дување во модла или со додавање на елементи [24].

Средновековен период (IX-XV век)

[уреди | уреди извор]

Шпанија и Магреб

[уреди | уреди извор]
Голема џамија во Кордоба, сала за молитва.
Кутија од слонова коска, 968 г. Музеј „Лувр“.
Историски периоди : Кордопски халифат, Таифа, Султанати на Алморавидите и на Алмохадите, Хафсиди, Зијаниди, Насриди и Мериниди
Споменици и монументални дела : Голема џамија во Кордоба, џамија Кутубија, Алхамбра

Првата династија која се населила во Шпанија (или ел-Андалус) е онаа на Омејадите од Шпанија. Како што покажува и нејзиното име, оваа лоза потекнува од онаа на големата омејадска династија од Сирија, исчезната во IX век. По падот на оваа династија, истата била заменета со разни автономни кралства, Таифи (1031–1091) но со промена на политиката не дошло и до некоја поголема промена во уметничкото творештво. На крајот на XI век, две племиња на Берберите последователно дошле на чело на Магреб и на Шпанија: Алморавидите и Алмохадите кои внеле магрепски влијанија во уметноста. Сепак, полека освојувана од страна на христијанските кралеви, исламска Шпанија завршила некаде накај XIV век сведувајќи се само на градот Гренада со династијата Насриди (1238) кои успеале да опстојат сè до 1492[25].

Ел-Андалус било место на голема култура во текот на средновековниот период. Освен големите универзитети како оној на Авероес од кој произлегле филозофии и науки сè уште непознати за западниот свет, оваа територија забележала процут и во уметноста, особено во архитектурата, како на пример Големата џамија во Кордоба, а воедно и Баб Мардум во Толедо или градот Медина ал-Сахара. Понатаму, значаен споменик на уметноста се и палатите на Алхамбра во Грaнада. Повеќе црти ја карактеризираат шпанската архитектура, особено формите на сводовите, третирањето на михработ како мала просторија исто така е доста карактеристично за Шпанија [26].

Хасанова кула, Рабат, Мароко

.

Меѓу техниките кои тогаш биле употребувани за изработка на предмети, многу се користела резба во слоновата коска додека тридимензионалното вајарство (пластика) поретко се среќава во земјите на исламот. Од друга страна, застапена е изработка на ткаенини и на керамика.[27]. Од владеењето на магрепските династии се забележуваат и уметнички творби во дрво, резбано или обоено: пример за тоа е џамијата Катубија во Маракеш, која датира од 1137 [28].

Египет и Сирија

[уреди | уреди извор]
Крстилница Свети Луј, Мамелучка уметност, почеток на XIV век.
Историски периоди : Калифат на Фатимидите во Кајруан и во Каиро, Ајубиди, Мамелучки султанат
Споменици и дела : Бокал со птици, Крстилница на Св. Луј

Династијата на Фатимидите која владеела во Египет помеѓу 909 и 1171 е една од ретките шиитски династии во исламскиот свет. Таа потекнува од Ифрикија, од 909. Во Египет дошла во 969, каде ја основала престолнината Каиро, северно од Фустат, кој останал голем економски центар. Династијата поттикнала една значајна световна и верска архитектура од која опстанале џамиите Ал-Азхар и Ал-Хаким како и тврдината на Каиро, реализирана од страна на везирот Бадр ал-Џамали. За време на оваа династија се произвеле и уметнички творби од најразлични материјали: дрво, слонова коска, емајлирана и насликана керамика, стакло, а особено кристал. Многумина од занаетчиите тогаш биле христијани, Копти, како што сведочат бројните дела со христијанска иконографија.[29]. Уметноста се одликува со богата иконографија, со голема употреба на човечката и животинската фигура, со претстави кои имаат тенденција да се ослободат од чисто украсните елементи. Се збогатува, како технички така и стилистички преку трговските контакти со културите од средоземниот басен, особено, Византија. Фатимидската династија е една од ретките каде се забележува присуството на тридимензионалното вајарство, особено во бронза [30].

Во исто време, во Сирија, атабеговите, односно арапските гувернери на селџучките принцови, земаат власт. Во 1171, Саладин го освоил Египет, и на египетскиот престол ја поставил краткотрајната ајубидска династија[31]. Во овој период не се забележува голем процут на архитектурата иако уметноста продолжила во насока на изработка на керамика и на емајлирано стакло (техника која се појавила во последната четвртина на XII век) [32].

Мамелуците ја освоиле власта во Египет и ја срушиле Ајубидската династија во 1250година, а потоа ја зазеле и Сирија во 1261 борејќи се против Монголците. Тие не биле династија во вистинската смисла на зборот, бидејќи владетелите не си ја пренесувале власта од татко на син: впрочем, Мамелуците биле турски робови. Нивната власт опстојала цели три века, сè до 1517, за кој период, особено во Каиро биле изградени повеќе од илјада архитектонски зданија [33]. Декорацијата главно била од камен во разни бои, но се работело и со дрво, со геометриски мотиви. Од овој период датира делото Крстилница на Свети Луј, еден од најпознатите исламски уметнички предмети [34].

Иран и Средна Азија

[уреди | уреди извор]
Украсена чинија со ангоб од XI-XIII век, Музеј Лувр.

Во Иран и на север од Индија, во 10 век за власт се бореле Тахиридите, Саманидите, Газнавидите и Гуридите. Уметноста се користела во функција да ја истакнат нивната предност во однос на соседите. Биле основани големи градови како Нишапур или Газни и била изградена Големата џамија во Исфахан. Се развила погребната архитектура, а во грнчарството биле создадени разновидни уметнички творби со калеидоскопски декорации на жолта основа[35].

Номади од турско потекло (односно од Средна Азија, поранешен Туркестан), Селџуците доминирале во исламскиот свет кон крајот на X век. Тие го освоиле Багдад во 1048 и згаснале во 1194 во Иран. Токму под власта на Селџуците за првпат се појавил иранскиот стил во архитектурата[36]. Во XIII век, еден нов бран на освојувачи од Средна Азија го освоиле исламскиот свет, стигнувајќи дури до портите на Виена : Монголите под водство на нивниот водач Џингис Кан. По неговата смрт, неговото царство било поделено меѓу неговите синови така што се создале повеќе династии: во Кина династијата Јуан, во Иран онаа на Илханатите, додека на север во Иран се наоѓале номадите од Златната Орда.

Илханати

[уреди | уреди извор]

Отпрвин потчинети на царот од Јуенската династија, набрзо станале независни и развиле една богата цивилизација. Во однос на уметноста, се забележува значајна персијанизација и преземање на веќе постоечките елементи во архитектурата – како на пример иранскиот план на градба. Во текот на владеењето на оваа династија се родила уметноста на персиските книги низ големите ракописи како Џами ал-таварих нарачани од везирот Рашид ал-Дин. Нови техники се појавиле во керамиката и се забележуваат значајни кинески влијанија во сите уметности [37].

Златната Орда

[уреди | уреди извор]
Конструкција на ѕид, од Кемаледин Бехзад
Историски периоди : Селџучки Султанат, Златна Орда, Тимуридско Царство.

За уметноста на овие номади многу малку се знае. Научниците кои почнуваат полека да се интересираат за нив откриле дека постоеле урбани населби и архитектура во овие региони. Во малкуте предмети што се на располагање се забележува кинеското влијание. Дел од нив се зачувани во музејот Ермитаж во Санкт Петербург.

Во третата голема инвазија на номадите, за време на иранското средновековие, доминираат трупите на Тамерлан, кој ја основа династијата на Тимуридите. За време на оваа династија, во XV век, се развива уметноста на персиските ракописи (минијатурно сликарство), особено со сликари како Камаледин Бехзад. Се развила архитектурата и урбанизмот, особено спомениците на Самарканд. Украси од керамика и впечатливи сводови - мукарни.

Анадолија

[уреди | уреди извор]
Историски периоди : Селџучки Султанат, Отоманско Царство.

Селџуците ја освоиле Анадолија. После Битката кај Манзикерт во 1071, создале независен султанат од оној на нивните ирански братучеди. Ја изгубиле моќта во 1243 после монголските инвазии но во нивно име биле ковани монети сè до 1304. Архитектурата и градбите се склоп на различни стилови, некогаш ирански, а некогаш сириски. Главна вештина е изработката во дрво [38] и од тоа време датира илустриран ракопис (шест тома од делото Маснави од Џелалудин Руми, веројатно напишан во Конија, во 1268 – 1269 година).[39].

За Туркмените - номади од регионот на езерото Ван - многу малку се знае. Сепак, од нивен период датираат повеќе џамии како Сината џамија во Тебриз и извршиле влијание како во Анадолија по падот на Селџуците, така и во Иран, за време на Тимуридите. Впрочем, од XIII век, во Анадолија владееле мали туркменски династии кои постепено ја заземале византиската територија. Постепено, некаде пред 1453 година се појавила династијата на Отоманите, наречена „Први Отомани“. Главно уметноста се движела во рамки на архитектурата каде се појавила и потрагата по унифицирање на просторот, а со тоа и поголема примена на куполите.[40].

Индија

[уреди | уреди извор]
Историски период : Делхиски султанат.

Индија, освоена од Газневидите и Гуридите во IX век, станала автономна од 1206 кога Муизите, или кралевите-робови, ја презеле власта, означувајќи го појавувањето на Делхискиот султанат. Подоцна, други противнички султанати се појавиле во Бенгал, во Кашмир, Гуџарат, во Џаунпур, во Малва и на северот од Декан (Бахмани). Тие полека се оттргнале од персиските традиции и се појавила една нова оригинална архитектура и урбанизам со хиндуистички влијанија[41]. Периодот на султанатите завршил со доаѓањето на Монголите кои постепено го освоиле целиот регион.

Трите царства (XV-XIX век)

[уреди | уреди извор]

Отомани

[уреди | уреди извор]
Историски период : Отоманско Царство.
Дел од керамичка плочка (Керамика од Изник) за време на Отоманското Царство

Отоманското Царство, се родило во XIV век и траело сè до Првата светска војна. Мошне распространета, како временски така и просторно, ова царство поседува плодно уметничко творештво: плодна архитектура, масовно производство на керамика (особено керамиката од Изник), развиена активност во производството на накит како и творештво во уметноста на книгата со големо значење и влијание. Во тој период постои размена на искуства како со источните земји (Иран, Кина) така и со западните, особено Венеција[42].

Отоманскиот план за изградба на џамии бил инспириран од планот на црквата Света Софија кој муслиманите го откриваат после освојувањето на градот од страна на Мехмет II и од страна на претходните истражувања на првите Отомани. Посебно значајна била улогата на архитектот Синан, кој во текот на својот долг живот (околу 100 години), реализирал повеќе од стотина зданија[43].

Во уметноста на книгата, можат да се назначат на пример двете книги за празниците создадени, едната кон крајот на XVI век, а другата за султанот Мурат III, кои во себе содржат бројни илустрации. Минијатурите се под големо влијание на иранското минијатурно сликарство. Отоманите воедно се првите кои во керамиката ја употребиле црвената боја, наречена „црвена боја од Изник“. Појавата на оваа боја било некаде кон 1557 како што докажува една ламба од Сулејмановата џамија, денес зачувана во лондонскиот Музеј на Викторија и Алберт [44].

Монголци

[уреди | уреди извор]
Мачка изработена во метал Иран, XIX век, Лувр.
Види статија : Монголска уметност.
Историски период : Монголско Царство.

Монголците владееле во Индија меѓу 1526 и 1858, до моментот кога Британците ја освоиле земјата и ја направиле протекторат [45]. Во изградбата на џамиите се употребува монголскиот план на градба. Во овој период бил создаден и славниот Таџ Махал, а развиена била и уметноста на правење накит и работа со полускапоцени и скапоцени камења како жад. Биле реализирани и повеќе серии на уметнички дршки за ножеви или сабји, како оние со коњска глава [46].

Под власта на Хумајон, се појавила и уметноста на книгата, благодарение на персиски уметници кои со него се вратиле од егзил. Но тука за првпат се забележува силно западно влијание и инспирација од европските гравури особено во однос на користењето на перспективата. Се забележува воедно и хиндуистичко влијание, особено во провинциските центри [47].

Може воедно да се посочи измислувањето на техниката бидри, со која се изработувале предмети од метал (мотиви од сребро и злато на темна основа).

Сефевиди и Каџари

[уреди | уреди извор]
Туркменски затвореник, Иран, крај на XVI век, музеј Лувр.
Погл. : Сефевидска уметност и Каџарска уметност.
Историски периоди : Сефевиди , Каџари

На чело на Иран била династијата на шиитските Дванаесетници која траела од 1501 до 1786. Во сефевидската уметност се забележува развој на керамиката и уметноста на металот каде од средината на XVI век веќе не се применуваат скапоцени материјали туку обоена глина. Некои специјалисти дури зборуваат и за опаѓање на уметноста на металот во XVI век[48]. Кинеските порцелани кои биле мошне ценети биле имитирани во сино-бели мотиви. Развиена е уметноста на книгата и изработката на теписи [49]. Архитектурата бележи развој и во тој период создаден бил нов град во Испахан од страна на шахот Абас со бројни градини, убави палати како Али Капу, огромен пазар и големата Шахова џамија[50].

Уметноста на книгата достигнува врв особено со делото Големиот шах Нама од шахот Тахмасп или Книга на кралевите, огромен ракопис кој содржи повеќе од 250 слики[51]. Во XVII век се развил еден нов вид сликарство – мухака (muhaqqa). Станува збор за насликани лисја, нацртани или калиграфирани од разни уметници, а потоа собрани во албум. Риза Абаси е еден од најзначајните претставници на оваа нова форма на уметност[52]. Падот на Сефевидите под авганистанските инвазии довело до еден век немири кои прекинале кога на власт дошло едно туркменско племе кое уште од монголскиот период било населено на бреговите на Каспиското Езеро : династијата Каџар. Тие вовеле уметност која била под големо западно влијание: големи портрети на каџарските шахови насликани на платно во масло немале никаква допирна точка со персиското сликарство иако некои кодови на минијатурата биле присутни[53]. Под нивна власт, повторно настапила монументалната архитектура со развојот на градот Техеран[54].

Техники на исламската уметност

[уреди | уреди извор]

Исламска архитектура

[уреди | уреди извор]
Кров од лакирани ќерамиди и квадратно минаре во Медреса Бу Инанија во Мекнес, Мароко

Архитектурата во исламскиот свет има бројни специфични форми, честопати во врска со муслиманската религија: џамијата, а воедно и медресата, се типични градби во земјите на исламот прилагодени за култот[55]. Типовите на градби многу варираат според периодите и регионите. Пред XIII век, во лулката на арапскиот свет, односно во Египет, во Сирија, во Ирак и Турција, џамиите речиси сите ја имаат истата основа т.н арапски план – голем двор и сала за молитва – но се разликуваат во однос на декорот и формата. Така на пример, магрепските имаат основа „T“, а иранските имаат свои специфики како употребата на цигла, декорации со штукатура и керамика[56] Во иранскиот свет исто така се појавиле и медресите. Во Шпанија има вкус за колоритна архитектура со употреба на разни сводови (во вид на потковица, полилобни, итн.) како во случајот на Големата џамија во Кордоба, во палататаМадина ал-Захра или Алхамбра во Гранада.[57]. Во Анадолија, под влијание на византиската архитектура изградени биле големи отомански џамии со единствени и големи куполи,[58] честопати врз основата на христијанските цркви и базилики додека пак во Индија архитектурата се оддалечила од иранскиот модел и развила вкус за топчестите куполи[59].

Џамија

[уреди | уреди извор]

Наспроти црквата во средниот век, џамијата не изразувала хиерархија меѓу Бог и луѓето преку поделба на просторот со место резервирано само за свештеникот; таа е еден едноставен простор, честопати четириаголен, повеќе или помалку широк, со една или повеќе кули, минариња од каде верниците се повикуваат на молитва. Во каменот на зградата се изгравирани поетски стихови или свети текстови што го евоцираат говорот на пророкот.

Уметност на книгата

[уреди | уреди извор]
Сложена сцена во палатата, 1539-43, Мир Сајид Али
Види статии : Персиска минијатура, Уметност на книгата во земјите на исламот.

Во уметноста на книгата припаѓаат сликарството, повезот, калиграфијата и илустрацијата, односно арабеските и цртежите на маргините и насловите. Традиционално уметноста на книгата се дели на три различни подрачја:

  • Арапска уметност на книгата за сириските, египетските, оние од Џезира, и од Магреб како и отоманските (но тие некогаш се сметани и како посебен дел) ракописи;
  • Персиска уметност на книгата за ракописите создадени во домен на Иран особено од монголскиот период;
  • Индиска уметност на книгата за монголските дела.

Секое подрачје си има сопствен стил поделен во различни школи со свои сопствени уметници, традиции, убедувања и сл. Тие паралелно се развивале и се вршело влијание помеѓу школите, па така на пример, бидејќи персиските уметници биле многу ценети кај Отоманите и во Индија[60]. тие честопати патувале и разменувале искуства со уметници во останатите школи.

Калиграфија

[уреди | уреди извор]
Дел од керамика од XV век

Калиграфските цртежи се сеприсутни во исламската уметност и најчесто претставуваат верски стихови извадени од Куранот. Писмото кое се користело за украсување на архитектонските зданија било наречено куфиско. Освен во светите текстови ова писмо можело да се сретне и на обични парчиња од прибор за јадење (на пример, чинии). Ова многу елегантно писмо со тек на вековите станувало сè пошематско бидејќи го испишувле занаетчии кои не знаеле да читаат и го препишувале со поедноставување. Освен стихови, испишани биле и имињата на дарителите или сопствениците на дадено уметничко дело. Мошне стилизирана е источноперсиската керамика од IX и X век и нејзините калиграфски декорации се опишани како „веројатно најрафинираните од целата персиска керамика“.[61] Со комплексна калиграфија воедно се украсувале и згради. Туграта или монограмот на отоманскиот султан зачестено се користела на официјални документи со мошне разработена декорација за оние поважните. Калиграфските декорации биле испишани на арапски јазик (стихови од Куранот), на персиски јазик (особено за поезија) и на турски јазик, а подоцна и на урду, секогаш со употреба на арапското писмо. Калиграфите обично имале повисок статус во општеството во однос на другите уметници.

Декоративни уметности

[уреди | уреди извор]
Чинија од X век, Источна Персија или Средна Азија

Исламската уметност е елегантна и префинета особено во украсните изработки во златарството, керамиката, ткаењето и сл. На предметите со верска намена најчесто се избегнува секаков вид облик на човек или животно па најчесто се користат апстрактни, геометриски и стилизирани форми[62]. Најчесто од верска причина вајарството било избегнувано, но за сметка на тоа исламските уметници создале прекрасни уметнички дела во доменот на украсната или применетата уметност користејќи најразлични материјали како метал, стакло, глина, дрво, камен и сл.

Исламската уметност има мошне големи достигнувања во областа на керамиката, како во грнчарството така и во изработката на плочки. Раното грнчарство било неглазирано а првите непроѕирни глазури во сино-бели тонови може да се најдат во Басра, и датираат од околу 8 век. Друг значаен придонес бил развојот на керамогранитната керамика, со потекло од Ирак, од 9 век.[63] Првиот индустриски комплекс за производство на стакло и грнчарство бил изграден во Ар-Раках, Сирија, во 8 век.[64] Други центри за иновативно грнчарство во исламскиот свет биле Фустат (од 975 до 1075), Дамаск (од 1100 до околу 1600) и Тебриз (од 1470 до 1550).[65]

Поплочена надворешност на Хератската џамија, Авганистан

Исламската керамика била под влијание на кинеската керамика чии достигнувања нашироко биле ценети. Тоа било случај посебно во периодот после монголската инвазија и оној на Тимуридската династија. Сè до раниот модерен период западната керамика немала влијание од исламската, но подоцна, исламската керамика многу се продавала во Европа и честопати била копирана.

Хиспано-маврискиот стил се појавил во ел-Андалус или Муслиманска Шпанија во VIII век, под египетско влијаание, но најдобрите предмети биле изработени многу подоцна, од грнчари за кои се смета дека биле муслимани но кои твореле во области освоени од страна на христијански кралства. Во своите дизајни тие мешале исламски и европски елементи и многу од тие предмети се извезувале во соседните европски земји. Тие вовеле две керамички техники во Европа: глазирање со непроѕирно бела глазура и сликање со разни видови метален сјај. Најдобрите дела се произведени во XVI век од страна на отоманското грнчарство од Изник, со цветни мотиви, повторно под влијание на кинеското (керамиката од династиите Јуан и Минг). Исламските биле од глина бидејќи во земјите на исламот не била позната техниката на порцеланот сè до модерните времиња и истиот се увезувал од Кина.[66]

Средновековниот исламски свет има и грнчарство со насликани животни и слики на луѓе. Примероци за тоа биле најдени низ исламскиот свет, особено во Персија и Египет.[67]

Исламската архитектура во Македонија

[уреди | уреди извор]
Види статии : Исламска архитектура во Македонија и Османлиска архитектура.
Чифте амам во Скопје
Детаљ од насликаните ѕидови на Шарената тетовска џамија
  • Даут-пашин амам во Скопје. Се наоѓа во непосредна близина на Камен мост, од левата страна на реката Вардар. Се претпоставува дека е изграден во втората половина на XV век, во времето кога Даут паша живеел во Скопје. Однадвор, доминација на објектот му дава ѕидната површина ѕидана со наизменично редење на камен и по две реда на тула. На западната страна се истакнуваат двете големи куполи, а останатиот дел е покриен со уште 11 помали куполи, несиметрично поставени. Внатрешниот простор се осветлува со ѕвездестите отвори на куполите, затворени со стакло. Бидејќи бил двоен (чифте) амам, имал два посебни влеза, еден за мажи, и еден за жени. Влезовите не се наоѓале на иста страна, поради каноните на муслиманската религија.
  • Чифте-амамот бил амам (јавна бања) кој се наоѓа во старата скопска чаршија, Скопје. Подигнат е во средината на XV век од страна на Иса бег.
  • Султан-муратова џамија и Саат-кула (Скопје). Изградена уште во 1436 година, претставува најстарата џамија на територијата на Балканот, изградена како задужбина на султанот Мурат II, таткото на познатиот султан Мехмед II Освојувачот.
  • Мустафа-пашина џамија во Скопје. Еден од најубавите исламски споменици во Скопје, изграден во 1492 година од страна на скопскиот заповедник Мустафа паша, чие име е врежано на плочата над влезната врата.
  • Камен мост во Скопје. Се смета дека бил изграден во времето на султанот Мехмед II Освојувачот (1444-1446; 1451-1481), во периодот меѓу 1451 и 1469 г. Денес се смета за симбол на градот Скопје и е главен елемент на грбот на Скопје.
  • Хавзипашини конаци во Бардовци, Скопје – подигнати во првата половина на XIX век еден од поимпозантните споменици на исламската световна архитектура на Балканот, како според големината така и по стилската обработка и украсната разновидност.
  • Безистенот во Скопје - подигнат после 1689 година а потоа обновен во 1892-93 година,.
  • Капан ан - конак во старата скопска чаршија во Скопје, изграден во средината на XV век од страна на Иса-бег, војвода и командант на Скопското краиште.
  • Саат-кула (Битола) - се верува дека е изградена во исто време со црквата „Св. Димитрија Солунски“, поточно во 1830 година иако се спомнува во пишани докази уште во XVI век.
  • Исак џамијата во Битола (Исак Челеби Ибн Иса џамија) датира од 1506 г. и е една од најстарите зачувани џамии во Битола.
  • Беговиот амам во Тетово – потекнува од XV век
  • Арабати баба-теќе во Тетово. Теќето било изградено во втората половина на XVIII век од Реџеп паша и неговиот син Абдурахман паша кои се спомнуваат и во врска со изградбата на Шарената џамија во Тетово, како и Тетовското кале.
  • Шарена џамија во Тетово.

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Прашањето како да се именува оваа област од почетокот на нејзиното проучување веднаш создало потешкотии бидејќи некои историчари на уметност барале истата да се квалификува врз етничка и расна основа („арапска уметност“, „персиска уметност“, „турска уметност“, „сараценска уметност“, итн.), а други да се нагласи квалификација согласно религијата („муслиманска уметност“, а потоа и „Мухамедова уметност“), што било непогодно бидејќи голем дел од уметноста е профана. Поимот исламска уметност, гледано повеќе од културен отколку од верски аспект, станал позачестен во текот на втората половина на XX век. Во 1971 година, Ж. П. Ру го користел овој термин за неговата изложба во Лувр, во 1993 година („Одделение на исламската уметност“.) За дискусија на овие прашања, види: Makariou, Sophie. « Arabes versus Persans : génie des peuples et histoire des arts de l'Islam », in Labrusse, R. (dir.) Purs décors ? Arts de l'Islam, regards du XIXe siècle [cat. exp. Paris : musée des arts décoratifs, 2007-2008], Paris : Les arts décoratifs/musée du Louvre éditions, 2007, p. 188-197
  2. ↑ Bernus Taylor, Merthe. « L'art de l'Islam ». in „Moyen Âge, chrétienté et Islam“. Paris : Flammarion, 1996. стр. 445
  3. ↑ Grabar,Oleg. La formation de l'art islamique. [trad. Yves Thoraval]. Paris : Flammarion, coll. "Champs", 2000. стр. 297
  4. ↑ Stierlin, Henri. L'architecture islamique. Paris : PUF, 1993. p. 9 - 10
  5. ↑ Hillenbrand, Robert. Islamic architecture, form, function and meaning New York : Columbia University Press. p. 39
  6. ↑ Grabar,Oleg. La Formation de l'art islamique. [trad. Yves Thoraval] Paris : Flammarion, coll. Champs, 2000. p.105 - 107.
  7. ↑ « Исламската уметност може да се смета како збир на структури и форми црпени од четирите страни на освоениот свет ». Grabar, Oleg. id.. p. 296.
  8. ↑ „Œuvres choisies sur le site du musée du Louvre“. Архивирано од изворникот на 2011-06-23. Посетено на 2011-11-15.
  9. ↑ Sophie Makariou (dir.). Suse, terres cuites islamiques. Snoeck, 2005.
  10. ↑ Rosen Ayalon, Myriam. Art et archéologie islamiques en Palestine. Paris : PUF, 2002
  11. ↑ O. Grabar. Le dôme du Rocher, joyau de Jérusalem. 1997
  12. ↑ Grabar,Oleg. La formation de l'art islamique. [trad. Yves Thoraval] Paris : Flammarion, coll. Champs, 2000. p.72.
  13. ↑ Hillenbrand, Robert. Islamic architecture, form, function and meaning New York : Columbia University Press, p. 384 - 390.
    Grabar, Oleg. La formation de l'art islamique. [trad. Yves Thoraval] Paris : Flammarion, coll. Champs, 2000. p. 193 - 236
  14. ↑ Bernus-Taylor, Marthe. « L'art de l'Islam » in Moyen âge, chrétienté et islam. Paris : Flammarion, 1996. p. 456 - 457.
  15. ↑ Makariou, Sophie. suse, terres cuites islamiques. Snoeck, 2005
  16. ↑ « If the production of objets d'art during the first one hundred and twenty-five years of Muslim rule is discussed at all it is usually with the suggestion that the material culture chaged very little during the first century and a quarter after the Muslim conquest » Grabar et Etinghausen, Islamic art and architecture, 650 - 1250. New Haven and London, : Yale university Press, 2001. p. 39.
  17. ↑ « Dans un pays riche de traditions antiques, tourné vers la Méditerranée mais relié par les voies fluviales (l'Euphrate, puis l'océan Indien) et les routes terrestres au monde iranien et extrême oriental se juxtaposent et s'interpénètrent les éléments chrétiens, hellénistiques et sassanides qui se fondent peu à peu en un art rapidement original » Bernus-Taylor, Marthe. Les arts de l'Islam. Paris : RMN, 2001. p.9
  18. ↑ Grabar,Oleg. La formation de l'art islamique. [trad. Yves Thoraval]. Paris : Flammarion, coll. "Champs", 2000. p. 291 - 299
  19. ↑ Voir les différentes publications d'Alastair Narthedge, en particulier : « Samarra », in Encyclopédie de l'Islam. Brill, 2e édition. « Remarks on Samarra and the archaeology of the large cities ». Antiquity, mars 2005
  20. ↑ Grabar, Oleg ; Ettinghausen, Richard. Islamic art and architecture 650 - 1250. New Haven et London : Yale University Press, 2001. p. 68 - 69
  21. ↑ Односите со Кина во тој период се комплексни, но постојат. На повеќе локации (Суза, Сираф) пронајден бил кинески порцелан. Voir par exemple Soustiel, Jean. La céramique islamique. Fribourg, office du livre, 1985.
  22. ↑ selon les recherches de Monik Kervran, publiées dans les cahiers de la Délégation Archéologique Française en Iran
  23. ↑ D'après Grube, les épigraphies serviraient de reconnaissance pour des pièces de collections. Grube, Ernst J. Islamic Pottery of the Eight to the Fifteenth Century in the Keir Collection. Londres, 1976.
  24. ↑ Hasson, Rachel. Early Islamic Glass. Jérusalem, 1979.
  25. ↑ Boswrth, Clifford Edmund. Les dynasties musulmanes [trad. Yves Thoraval]. Actes Sud, ed. Sindbad, 1996. p. 37 - 48
  26. ↑ Stierlin, Henri. Id. p. 100
  27. ↑ Bernus Taylor, Marthe. « L'art de l'Islam ». in Moyen âge, chrétienté et Islam. Paris : Flammarion, 1996. p. 513
  28. ↑ Grabar, Oleg et Ettinghausen, Richard. Islamic art and architecture, 650 - 1250. New Haven and London : Yale University Press, 2001. p. 278.
  29. ↑ Bernus -Taylor, Marthe. « L'art de l'Islam » in Moyen âge, chrétienté et islam. Paris : Flammarion, 1996. p. 498.
  30. ↑ Voir : Casanelli, Roberto (dir). La méditerranée des croisades. Paris, Citadelles et Mazenod, 2000. et Trésors Fatimides du Caire. [Cat exp. Paris, Institut du monde arabe, 1998] Paris : Institut du monde arabe, 1998.
  31. ↑ Tate, Georges. L'Orient des Croisades. Paris : Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard » (nº 129), 2000
  32. ↑ Bernus Taylor, Marthe. Les arts de l'Islam PAris : RMN, 2001. p. 70. Voir aussi L'Orient de Saladin, l'art des Ayyoubides [Cat Exp. Paris, Institut du monde arabe. 2001] Paris : Gallimard, 2001.
  33. ↑ . Cf. Blair, Sheila S et Bloom, Jonathan M. The art and architecture of Islam, 1250 - 1800. New Haven et London : Yale University Press, 1994. p. 70 - 96
  34. ↑ Oeuvre choisie du site du musée du Louvre Архивирано на 23 јуни 2011 г. Voir aussi D.S. Rice. Le Baptistère de saint Louis. Éditions du Chêne, 1951
  35. ↑ Soustiel, Jean. La Céramique islamique. Fribourg : Office du Livre, 1895
  36. ↑ Hillenbrand, Robert. Islamic architecture, form, function and meaning. New York : Columbia University Press, 1994. p. 103
  37. ↑ cf. le site de l'exposition the Legacy of Genghis Khan Архивирано на 26 јуни 2007 г., ainsi que le catalogue : Komaroff, Linda et Carboni, Stefano (dirs.). The Legacy of Genghis Khan : courtly art and culture in Western Asia, 1256 - 1353. [Expo. New York, Metropolitan museum of art. 2002 - 2003 ; Los Angeles, Los Angeles county museum of art. 2003]. New York : Metropolitan museum of art, 2002.
  38. ↑ Grabar, Oleg, et Ettinghausen Richard. Islamic art and architecture, 650 - 1250. New Haven et London : Yale University Press, 2001. p. 255
  39. ↑ Ettinghausen et Grabar. id. p. 257-258
  40. ↑ Blair, Sheila S. et Bloom, Jonathan M. The art and architecture of Islam, 1250 - 1800 New Haven et London : Yale University Press, 1994. p. 132 - 148.
  41. ↑ Blair et Bloom, op. cit. p. 149 - 162
  42. ↑ За тоа сведочат двете изложби : Топкапи во Версај, богатствата на отоманскиот дворец, реализирана во замокот Версај во 1999, и Венеција и Ориентот во Институтот на арапскиот свет, 2007
  43. ↑ „notice sur Sinan“. Архивирано од изворникот на 2007-09-27. Посетено на 2011-11-16.
  44. ↑ Blair, Sheila et Bloom, Jonathan. The art and architecture of Islam 1250 - 1800 New-Haven and London : Yale University Press, 1994. p. 242
  45. ↑ Berinstain, Valérie. L'Inde impériale des Grands Moghols Paris : Gallimad, coll. Découverte, 1997.
  46. ↑ Okada, Amina. L'Inde des Princes. La donation Jean et Krishna Riboud. Paris : RMN, 2000. p. 45
  47. ↑ Blair, Sheila et Bloom, Jonathan. The art and architecture of Islam 1250 - 1800 New-Haven and London : Yale University Press, 1994. p. 287 - 298.
  48. ↑ Allan, James. « Early Safavid Metalwork ». in Thompson, Jon, and Canby, Sheila R. Hunt for paradise, courts arts of Safavid Iran 1501 - 1576. [expo. New York, Milan, 2003 - 2004]. Milan : Skira, 2003. p227 - 228.
  49. ↑ Bernus Taylor, Marthe. Les arts de l'Islam. Paris : RMN, 2001. p. 102.
  50. ↑ Canby, Sheila. The Golden age of Persian art. London, British Museum Press, 2002. p. 92 - 102
  51. ↑ Canby, Sheila R. « Safavid Painting ». in. Thompson, Jon, and Canby, Sheila R. Hunt for paradise, courts arts of Safavid Iran 1501 - 1576. [expo. New-York, Milan, 2003 - 2004]. Milan : Skira, 2003. p227 - 228.
  52. ↑ Canby, Sheila. The Golden age of Persian art. London, British Museum Press, 2002. p. 105 - 107.
  53. ↑ Bernus Taylor, Marthe. Les arts de l'Islam. Paris : RMN, 2001. p. 106 - 107
  54. ↑ Scarce, Jennifer M. « The art of the eighteenth to the twentieth century ». in Avery, Peter ; Hambly, Gavin ; Melville, Charles (eds.). The cambridge history of Iran. 7. From Nadir Shah to the Islamic republic. Cambridge : Cambridge Univesity Press, 1991. p. 840 – 930.
  55. ↑ Stierlin, Henri. Islam, de Bagdad à Cordoue, des origines au XIII e. Köln : Taschen, 2002. p. 228 - 229.
  56. ↑ Bernus Taylor, Marthe. « L'art de l'Islam ». in Moyen âge, chrétienté et Islam. Paris : Flammarion, 1996. p. 484 - 485
  57. ↑ Cf. Bernus Taylor, Marthe. « L'art de l'Islam ». in Moyen âge, chrétienté et Islam. Paris : Flammarion, 1996. p. 481 - 482
  58. ↑ Goodwin, Godfrey. A History of Ottoman Architecture. Baltimore: Johns Hopkins Press, 1971.
  59. ↑ Blair, Sheila s. et Bloom, Jonathan M. The art and architecture of Islam, 1250 - 1800. New Haven and London : Yale University Press, 1994. p. 266 - 286
  60. ↑ Voir Ettinghausen, Richard. La Peinture arabe. Genève : Skira, 1962 ; Gray, Basil. La Peinture persane. Genève, Skira : 1995 (2e ed.)
  61. ↑ Arts, p. 223. see nos. 278-290
  62. ↑ Историја на уметноста, енциклопедија за млади Larousse, Топер 1999, стр.32-33
  63. ↑ Mason (1995), p. 5
  64. ↑ Henderson, J.; McLoughlin, S. D.; McPhail, D. S. (2004). „Radical changes in Islamic glass technology: evidence for conservatism and experimentation with new glass recipes from early and middle Islamic Raqqa, Syria“. Archaeometry. 46 (3): 439–68. doi:10.1111/j.1475-4754.2004.00167.x.
  65. ↑ Mason (1995), p. 7
  66. ↑ Savage, 175, сугерира дека Персијците имале обиди кон тоа да го произведат и во доцниот XVI век успеале да го произведат најраниот европски порцелан, - порцеланот Медичи.
  67. ↑ Baer, Eva (1983). Metalwork in Medieval Islamic Art. State University of New York Press. стр. 58, 86, 143, 151, 176, 201, 226, 243, 292, 304. ISBN 0873956028.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]


Статијата „Исламска уметност“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Исламска_уметност&oldid=5261055“