Арменско
| Арменско Άλωνα | |
|---|---|
 Старото училиште во Арменско | |
  Арменско | |
|
Местоположба во областа   Арменско | |
| Координати: 40°46.37′N 21°18.12′E / 40.77283° СГШ; 21.30200° ИГД | |
| Земја | Грција |
| Област | Централна Македонија |
| Округ | Лерински |
| Општина | Лерин |
| Општ. единица | Лерин |
| Надм. вис. | 1.000 м |
| Население (2021)[1] | |
| • Вкупно | 164 |
| Час. појас | EET (UTC 2) |
| • Лето (ЛСВ) | EEST (UTC 3) |
Арменско или Ерменско (грчки: Άλωνα, Алона; до 1927 г. Αρμένσκο, Арменско[2]) — село во Леринско, Егејска Македонија, денес во општината Лерин на Леринскиот округ, Грција. До денес е населено исклучиво со Македонци.[3]
Географија
[уреди | уреди извор]Селото е сместено во превојот меѓу планините Пелистер и Нередска Планина близу изворите на Сакулева Река, на 4 км западно од градот Лерин.
Историја
[уреди | уреди извор]Во Отоманското Царство
[уреди | уреди извор]
Се смета дека селото е основано од лажичари (занаетчии кои изработувале лажици). Во втората половина на XV век селото било дервенџиско.[4] Во османлиските дефтери на немуслиманското население од 1626–1627 г. селото се води под името Ерменчева со 53 даночно обврзани домаќинства.[5]
Во 1848 г. рускиот славист Виктор Григорович („Очерк путешествия по Европейской Турции“) го опишал Арменско (Армѣнско) како македонско село.[6][7] На етничката карта на долината на Вардар од 1861 г. Јохан фон Хан го означил Арменско како македонско село.[6][8] Во 1873 г. е изградена црквата „Св. Ѓорѓи“.[9] Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. Арменско (Armensko) било село со 30 домаќинства на вкупно 115 жители Македонци.[10][11] Во 1878 г. во Леринско дејстувала четата на војводата Божин Јованов од Арменско.[12] Арменско било единственото чифличко село во Леринско и му плаќало 700 лири годишен данок на Орхан-бег од Костур, сопственик на земјиштето. Во 1888 г. селото одбило да ги признае сопственичките права на бегот, и по долг судски процес селаните успеале да си го откупат земјиштето на почетокот на XX век. Во 1889 г. Стефан Верковиќ напишал дека во селото живеат 49 македонски семејства (252 лица).[10][13]
Во селото имало месен комитет на ВМОРО чии раководители биле учителот Козма Чеков и Митре Търсјанчето.[14] Меѓу 1896 и 1900 г. селото прешло под врховенството на Бугарската егзархија.[15]
Ѓорче Петров напишал дека селото има 120 куќи со 720 жители, а според статистиката на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) в 1900 година Ерменско (Арменско) има 1.080 жители Македонци.[10][16]
На Етнографската карта на Битолския Вилает од 1901 г. Арменско е претставено како чисто македонско село во Леринската каза на Битолскиот санџак со 180 куќи.[17]
Според Христо Настев, околу 1903 г. Арменско имало 230 македонски куќи. Жителите на селото зеле активно учество во Илинденското востание истата година — селото имало 24 востаници. Отоманската војска го изгорела речиси целото село освен седум куќи и убила преку 130 негови жители.[18][19] Според извештај на на раководителите на востанието во Костурско Васил Чакаларов, Лазар Поп-Трајков, Пандо Кљашев, Манол Розов и Михаил Розов, испратено до сите странски конзулати во Битола на 30 август 1903 г. цело Арменско било изгорено и 20 лица биле заробени.[20] Според Георги Поп Христов биле убиени 120 лица, од кои 15 жени биле обесчестени и заклани, а 33 лица биле ранети. Бил убиен и селскиот патријаршисти свештеник Лазар. Од Лерин стасал грчкиот митрополит кој направил список на убиените патријаршисти и егзархисти.[21]
Во ноември 1903 г. селото е посетено од егзархискиот владика Григориј Пелагониски, кој им раздал помош на настраданото население. Владиката го пречекале сите селани. Наум Темчев, кој го придружувал Григориј, напишал: „[Селото] беше купишта од урнатини. Сред тие урнатини наместа се белееја колипки покриени со слама. Крај селото беа собрани селаните за да го пречекаат владиката. Од 160 куќи здрави останале 11.[22] Егзархискиот свештеник Крсте дал список на убиените 49 мажи, 17 жени и 5 деца, како и 9 тешко ранети.[23] Едип-паша, претседателот на комисијата испратена да го иследи поведението на војската, со закани се обидел да им се наложи на селаните да изјават дека во селото имало комити, порати што тие самите се виновни за настанатото.[24]
На почетокот на 1904 г. целото село прешло под врховенството на Бугарската егзархија и во него работела бугарската пропаганда.[25] По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. во Арменско имало 1.440 Македонци егзархисти и работело бугарско училиште.[10][26]
По 1900 г. се засилило иселувањето на жителите на Арменско во Америка, претежно во САД. Според трговскиот агент Андреј Тошев во Битола, на почетокот на 1904 г. 120 лица од селото заминале на работа во Америка. Во првите месеци на 1905 г. забележани се уште 49 иселеници.[27]
Во 1905 г. селото настрадало од андартски напади.[28]
Во телеграма испратна до Отоманскиот парламент селаните се пожалиле дека главната црква и училиштето им се узурпирани од патријаршистите, оставајќи им ја само споредната црква вон селото. Тие побарале да им се вратат, бидејќи истите биле создадени со нивни средства.[29]}}
Боривое Милоевиќ („Јужна Македонија“) вели дека Арменско пред Балканските војни имало 150 куќи на Македонци христијани.[30]
За време на Првата балканска војна во 1912 г. селото е делумно изгорено и опљачкано од турска војска, а многу жени биле силувани.[31]
Во Грција
[уреди | уреди извор]
По Балканските војни во 1913 г. селото е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година населението броело 990 жители, кои во 1920 г. се намалиле на 782, веројатно поради Првата светска војна.[3] Во 1927 г. селото е преименувано во Алонас.[32] Во 1932 г. во селото имало 198 македонојазични семејства.
Во 1936-1937 г. Симеон Станоис во Арменско издавал весник „Етники фони“ (во прев. Народен глас).
По германската окупација во април 1941 г. во селото е создадена бугарска општинска власт. Во советот биле Темелко Костадинов, Танас Вранчев, Атанас Јуруков, Крсте Неданов, Лазар Наков, Пане Вранчев, Павле Вранчев, Новаче Новаков, Илија Крстев и Васил Иванов.[33] Основан е и огранок на паравоената организација „Охрана“. Во 1945 г. 30 жители на селото се судени за учество во таа организација.[34]
Во 1945 г. во селото се заведени 978 Македонци, од кои еден дел биле прогрчки настроени. За време на Граѓанската војна Арменско не пострадало силно, но дало извесен број жртви и бегалци во НР Македонија и социјалистичките земји. По војната населението забележало значаен пад поради големо иселување во прекуокеанските земји.
Жителите се занимаваат со земјоделство и сточарство.[3]
| Име | Грчки | Ново име | Грчки | Опис |
|---|---|---|---|---|
| Колонидие[35] | Κολονιδιέ | Алонитикес Плагиес | Άλωνίτικες Πλαγιές[36] | месност на ЈЈИ од Арменско и на ЈЈЗ од Матешница по десниот брег на Сакулева Река[35] |
| Церколово[37] | Τσερκόλοβο | Ватулома | Βαθούλωμα[38] | месност на ЈИ од Арменско и на ЈЗ од Матешница по десниот брег на Сакулева Река[39] |
| Крво[39] | Κάρβο | Матомено | Ματωμένο[38] | врв на Баба на С над Арменско (1.372 м)[39] |
| Голема Река[39] | Γκολέμα | Мегало Рема | Μεγάλο Ρέμα[38] | река на Баба на И од Арменско и на З од Матешница, лева притока на Сакулева Река[39] |
| Кутко | Κούτκο | Микро Рема | Μικρό Ρέμα[38] | |
| Бела Вода[39] | Μπέλα Βόδα | Крионерија | Κρυονέρια[38] | врв на Баба на СИ од Арменско и на ЈИ од Буф (1.526,5 м)[39] |
Население
[уреди | уреди извор]Еве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:
| Година | 1940 | 1951 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Население | 991 | 682 | 564 | 342 | 254 | 220 | 237 | 211 | 164 |
- Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија
Културни и природни знаменитости
[уреди | уреди извор]- Цркви
Личности
[уреди | уреди извор]- Анастас Илиев (Чачов, 1887 - ?) — иселенички деец, член на ЦК на Македонската патриотска организација
- Анастас Лазаров (1884 - 1960) — револуционер и борец во МОО, војник во партизанската чета на Иван Попов
- Анастас Филипов (1889 – ?) — иселенички деец
- Андреја Костов (1882 – ?) — општественик и деец на МПО
- Атанасиос Алексидис (1912 - 1998) — политичар во Грција
- Георгиос Симу (1883 - 1957) — политичар во Грција
- Димитар Филипов — духовник и револуционер
- Иван Гочев (1892 – 1967) — комунистички деец
- Иван Крстев (1876 – ?) — борец во МОО, I чета на VI Охридска дружина, носител на орденот „За храброст“ IV степен[40]
- Иван Гочев Курлинов — деец на ВМОРО, во 1902 г. бил војвода на селската чета[41]
- Илија Божинов (1877 – ?) — револуционер
- Константин Темелков (Константинос Темелку, Κωνσταντίνος Τεμέλκου) — гркомански андарт, убиен од мештани[42]
- Лазар Христов — борец во МОО, Зборна партизанска чета[43]
- Панко Стамкоски (1938 - 2007) — македонски општественик во Австралија
- Петре Попилиев (? – 1948) — комунист[44]
- Петар Алексиев (Петрос Алексиу, Πέτρος Αλεξίου) — гркомански андартски деец, убиен од егзархисти[42]
- Петар Стојков (Петрос Стојку, Πέτρος Στόικου) — гркомански андартски деец, убиен од егзархисти[42]
- Симо Велјанов — револуционер, учесник во Илинденското востание, иселеник во Торонто, Канада[45]
- Симо Стојанов (Симос Стојанис, Симос Јоанидис, Симос Арменскиотис, Αρμενσκιώτης Σίμος) — гркомански андартски капетан
- Спиридон Тасе (Σπυρίδων Τάσε) — андартски деец, убиен од Македонци[42]
- Тома Димитров — хирург во Америка
- Трајан Гочев Курлинов — деец на ВМОРО, од 1904 до 1907 г. војвода селската чета[41]
- Јане Стојан Чочов (? – 1944) — комунистички деец[46]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
- ↑ „Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας“. Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece. Посетено на 12 април 2021.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Симовски, Тодор Христов (1998). Населените места во Егеjска Македониjа (PDF). II дел. Скопjе: Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Печатница „Гоце Делчев“. стр. 139–140. ISBN 9989-9819-6-5.
- ↑ Соколоски, Методија (1978). „Лерин и Леринско во XV и XVI век“ (PDF). Годишен зборник на Филозофскиот факултет. Скопје: Философски Факултет на Универзитетот (30): 227. ISSN 0350-1892.
- ↑ Турски извори за българската история, т. VII, София 1986, с. 332
- ↑ 6,0 6,1 Нарекувајќи го „бугарско“ под влијание на бугарската пропаганда.
- ↑ Очеркъ путешествія по Европейской Турціи (съ картою окресностей охридскаго и преспанскаго озеръ) Виктора Григоровича (PDF) (Изданіе второе. изд.). Москва: Типографія М. Н. Лаврова и Ко. 1877. стр. 93.
- ↑ Croquis der westlischen Zurflüsse des oberen Wardar von J.G. von Hahn. Deukschriften der k Akad. d wissenseh. philos. histor. CIX1Bd, 1861.
- ↑ „ΥΑ ΥΠΠΕ/Β/Φ36/67505/1475/20-12-1984 - ΦΕΚ 47/Β/29-1-1985“. Διαρκής κατάλογος κηρυγμένων αρχαιολογικών τόπων και μνημείων. Архивирано од изворникот на
|archive-url=requires|archive-date=(help). Посетено на 15 мај 2015. Занемарен непознатиот параметар|архив_дата=(help) - ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
- ↑ Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 84–85. ISBN 954-8187-21-3.
- ↑ „Препис от поверителното писмо на Княжеското Българско Търговско Агентство в Битоля, с дата 24 април 1904 година, под № 319, отправено до Господина генерал Р Петров“. Архивирано од изворникот на 30 септември 2007. Посетено на 1 ноември 2007.
- ↑ Верковичъ, Стефанъ (1889). Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи (PDF). С. Петербургъ: Военная Типографія (въ зданіи Главнаго Штаба). стр. 321.
- ↑ Спомени на Георги Попхристов
- ↑ Шалдевъ, Хр (1936). „Екзархъ Йосифъ I за задачата на Екзархията следъ 1887 год“ (PDF). Илюстрация Илиндень. Илинденска организация. 9 (79): 1. Занемарен непознатиот параметар
|month=(help) - ↑ Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 250. ISBN 954430424X.
- ↑ Михајловски, Роберт, уред. (2017). Етнографска карта на Битолскиот вилает (PDF). Каламус. стр. 25.
- ↑ Македония и Одринско. Мемоар на Вътрешната организация, 1904, с. 200
- ↑ Настевъ, Хр (1941). „Въ горящето с. Арменско - Леринско“ (PDF). Илюстрация Илиндень. Илинденска организация. 4 (124): 9–11. Занемарен непознатиот параметар
|month=(help) - ↑ Васил Чекаларов, Дневник 1901-1903 година, Ива Бурилкова, Цочо Билярски, ИК „Синева“ София, 2001, стр.292
- ↑ Спомени на Георги Попхристов
- ↑ Нединъ (1910). Спомени отъ една обиколка прѣзъ 1903 година (PDF). Скопие: Хафъзъ паша. стр. 11.
- ↑ Нединъ (1910). Спомени отъ една обиколка прѣзъ 1903 година (PDF). Скопие: Хафъзъ паша. стр. 13.
- ↑ Нединъ (1910). Спомени отъ една обиколка прѣзъ 1903 година (PDF). Скопие: Хафъзъ паша. стр. 14–15.
- ↑ Силяновъ, Христо (1943). Освободителнитѣ борби на Македония (PDF). II. Следъ Илинденското възстание. София: Издание на Илинденската Организация. стр. 125.
- ↑ Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 176–177.
- ↑ Миграционни движения на българите 1878-1912, т. 1, София 1993, с. 314, 397.
- ↑ Даскалов, Георги. Българите в Егейска Македония, МНИ, София, 1996, стр. 64.
- ↑ Отоманскиятъ парламентъ за положението въ Македония. Солунъ: Издание на Съюза на Българските Конституционни Клубове въ Европейска Турция, Печатница на Самарджиевъ и Карабелевъ. 1909. стр. 85.
- ↑ Милојевић, Боривоје Ж (1921). Јужна Македонија (PDF). Насеља српских земаља. стр. 20.
- ↑ Силянов, Христо. От Витоша до Грамос. Походът на една чета през Освободителната война - 1912 г.
- ↑ Δημήτρης Λιθοξόου. Μετονομασίες των οικισμών της Μακεδονίας 1919 - 1971, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
- ↑ Даскалов, Георги. „Българите в Егейска Македония, мит или реалност“, Македонски научен институт, София, 1996, стр. 488.
- ↑ Добрин Мичев. Българското национално дело в Югозападна Македония (1941 – 1944 г.)
- ↑ 35,0 35,1 Flórina GSGS (Series); 4439. 1st ed. Lambert conical orthomorphic spheroid Bessel proj. Prime meridians: Greenwich and Athens. "Reproduced from M.D.R. 610/10395." In collections: Greece 1:100k Topographic Maps. Digital Archive McMaster University. London: War Office. 1944.
- ↑ „Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 648. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 208): 1778. 1968. Занемарен непознатиот параметар
|month=(help) - ↑ Топографска карта ЈНА 1: 50.000.
- ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 „Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 648. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 208): 1779. 1968. Занемарен непознатиот параметар
|month=(help) - ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 39,4 39,5 39,6 По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
- ↑ Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. : Личен състав по документи на Дирекция „Централен военен архив“ (PDF). София: Главно управление на архивите, Дирекция „Централен военен архив“ В. Търново, Архивни справочници № 9. 2006. стр. 386. ISBN 954-9800-52-0.
- ↑ 41,0 41,1 Николов, Борис Й (2001). Вътрешна македоно-одринска революционна организация: Войводи и ръководители (1893-1934): Биографично-библиографски справочник. София: Издателство „Звезди“. стр. 87. ISBN 954-9514-28-5.
- ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Μιχαηλίδης, Ιάκωβος Δ., Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου (2008). Αφανείς γηγενείς μακεδονομάχοι (1903-1913) (PDF). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. стр. 162. ISBN 978-960-12-1724-6.
- ↑ Македоно-одринското опълчение 1912-1913 г. : Личен състав по документи на Дирекция „Централен военен архив“ (PDF). София: Главно управление на архивите, Дирекция „Централен военен архив“ В. Търново, Архивни справочници № 9. 2006. стр. 771. ISBN 954-9800-52-0.
- ↑ „Elizabeth Kolupacev Stewart, For Sacred National Freedom: Portraits Of Fallen Freedom Fighters, Politecon Publications, 2009“. Архивирано од изворникот на 2012-03-21. Посетено на 30 септември 2011. Занемарен непознатиот параметар
|архив_уеб_адрес=(help) - ↑ Гърдев, Костадин (1994). Българската емиграция в Канада. София: Академично издателство „Проф. Марин Дринов“. стр. 77. ISBN 9544303383.
- ↑ „Elizabeth Kolupacev Stewart, For Sacred National Freedom: Portraits Of Fallen Freedom Fighters, Politecon Publications, 2009“. Архивирано од изворникот на 21 март 2012. Посетено на 5 октомври 2011.
| ||||||||||||||||||||||||||