Тиса
Тиса (науч. Taxus baccata) — дрвенест зимзелен вид на четинари од родот тиса. Природниот ареал на распространетост ги опфаќа западна, средна и јужна Европа, северозападна Африка и југозападна Азија до северен Иран.[4] Во Србија се среќава на Златибор, Копаоник, во Ѓердапската клисура.[5] Поради занмливата форма на круната и долговечноста, тиса е дел од фолклорот на различни народи, како и нивната народна медицина. Во парковите широко се одгледува и може да расте во многу различни услови - во сенка и на многу отворени положби, на длабока и богата, но и на плитка и сиромашна почва.[6]
| Тиса | |
|---|---|
| |
| Изданок на тиса со зрели и незрели шишарки | |
| Научна класификација [ у ] | |
| Царство: | Растенија |
| Оддел: | Четинари |
| Ред: | Чемпресовидни |
| Семејство: | Тиси |
| Род: | Тиса |
| Вид: | Тиса |
| Научен назив | |
| Taxus baccata L. | |
| |
| Застапеност на тисата[2] | |
| Синоними[3] | |
|
Список
| |
Опис
уредиЕвропската тиса по форма е грмушка до средна високо дрво, високо до 20 см. Нејзиното стебло е со неправилна форма, до 1 во пречник, со широка пирамидална круна. Кората е тенка, има црвено-кафеава боја. Иглолистите (листовит) се распоредени во форма на чешел по гранките, а на врвот нагло се зашилени, долги до 3 и широки до 2,5, сплоснати. Тиса е голосеменка, па поради тоа нема цветови и плодови. Тиса е дводомно растение[7], при размножување користи еднополови шишарки. Семето е сјајно, со темно кафеава боја, опкружено со силно црвен арилус. Со исклучок на арилусот, целото растение содржи алкалоиден таксин, кој е исклучително отровен.[8] Расте бавно и претставува долговечен вид, може да доживее 2.000-4.000 години.
Дрвото од тиса е тврдо, цврстопати и еластично. Тешко се дели, но површината многу добро се обработува. Најчесто се користи во уметничкото столарство и резбарење, за столбови, изработка на дрвени садови и прибор за јадење. Некогаш неговото дрво се користело за бродоградба и за изработка на чешми на буриња. Се смета дека масовното сечење и употребата на тисата, како и народните верувања во нејзината заштитна моќ, речиси придонеле за нејзиното истребување. Денес тисата е законски заштитен вид.
Народното верување вели дека тисата штити од лошите духови, па на местата каде што растела, луѓето го шиеле нејзиното дрво во облека или го носеле обесено околу вратот во фрма на крстенце. Од тисиното дрво изработувале употребни (лажици и стапчиња) и украсни (ѓердани) предмети. Магичната моќ на тисата се објаснувала со нејзината долговечност.[9]
Поврзано
уреди- Споменик на природата Две илјади катедрали
- Најдобрите дрвја во светот
Литература
уреди- Rushforth, K. (1999). Trees of Britain and Europe. Collins. ISBN 978-0-00-220013-4.
- Бенхам, СЕ, Хјустон Дурант, Т., Кадуло, Г., де Риго, Д., 2016 година. „ Taxus baccata во Европа: дистрибуција, живеалиште, употреба и закани“. Во: Сан-Мигел-Ајанц, Ј., де Риго, Д., Кадуло, Г., Хјустон Дурант, Т., Маури, А. ), „ Европски атлас на шумски видови дрвја “. Објавување Исклучено. ЕУ, Луксембург, стр. e015921
- Шилиќ Ч. 1990 година Атлас на дрвја и грмушки (IV издание). Сараево, Белград: ИП „Свјетлост“, Институт за учебници и наставни средства Сараево, Институт за учебници и наставни средства Белград. Стр. 31.
Надворешни врски
уреди- ↑ Farjon, A. (2013). „Taxus baccata“. Црвен список на загрозени видови. 2013: e.T42546A117052436. doi:10.2305/IUCN.UK.2013-1.RLTS.T42546A2986660.en. Занемарен непознатиот параметар
|errata=(help){{cite iucn}}: error: |doi= / |page= mismatch (помош) - ↑ Benham, S. E., Houston Durrant, T., Caudullo, G., de Rigo, D., 2016. Taxus baccata in Europe: distribution, habitat, usage and threats. In: San-Miguel-Ayanz, J., de Rigo, D., Caudullo, G., Houston Durrant, T., Mauri, A. (Eds.), European Atlas of Forest Tree Species. Publ. Off. EU, Luxembourg, pp. e015921
- ↑ „Taxus baccata L.“. www.worldfloraonline.org. Посетено на 2021-10-09.
- ↑ Rushforth K. (1999). Trees of Britain and Europe.
- ↑ „Taxus baccata tisa“. Архивирано од изворникот на 22 мај 2013. Посетено на 29 април 2013.
- ↑ „Зелена Србија-Календар биљака“. Архивирано од изворникот на 26 април 2013. Посетено на 29 април 2013.
- ↑ Дводомни растенија се оние кои имаат исклучиво еднополни сцветови, но машките се наоѓаат на едно, а женските на друго растение.
- ↑ Šilić Č. 1990. „Atlas drveća i grmlja” (IV izdanje). стр. 31.
- ↑ „Календар биљака“. Архивирано од изворникот на 21 декември 2013. Посетено на 29 април 2013.