Википедија

Европска Унија

политичко-економски сојуз на европски земји

Европска Унија (ЕУ) — наднационален и меѓувладин сојуз (заедница) на земји во Европа.[14] Претставува најголемата конфедерација на независни држави во светот, основана под ова име во 1993 со Договорот за Европска Унија (Мастришки договор). Сепак, многу аспекти од Унијата постоеле и пред оваа година преку низа на претходни договори кои датираат од 1951 г.

Круг од 12 златни ѕвезди на сина позадина
Знаме
Гесло: „Обединети во разноликоста“ [1][2][3]
Химна: 
Местоположба на Европската Унија.
Местоположба на Европската Унија.
Местоположба на Европската Унија.
Политички центри
Најголем град Лондон
Службен јазик
Демоним Европеец[6]
Членки
Лидери
 •  Претседател на Европскиот Совет Доналд Туск
 •  Претседател на Европската Комисија Урсула фон дер Лајен
Законодавство Законодавство на Европската Унија
 •  Горен дом Совет на Европската Унија
 •  Долен дом Европски парламент
Основана
 •  Париски договор 23 јули 1952 
 •  Римски договор 1 јануари 1958 
 •  Мастришки договор 1 ноември 1993 
Површина
 •  Вкупна 4,324,782 км2 (7tha)
 •  Вода (%) 3.08
Население
 •  проценка за 2012 г. 503,492,041[7] (3a)
 •  Густина 116.2 жит/км2 
БДП (ПКМ) проценка за 2011 г.
 •  Вкупен $15.821 trillion[8] (1a)
 •  По жител $31,607[8] (15a)
БДП (номинален) проценка за 2011 г.
 •  Вкупно $17.577 трилиони[8] (1a)
 •  По жител $35,116[9] (14a)
Џиниев коеф. (2010)30.4[10]
среден
ИЧР (2011)▲ 0.876[11]
многу висок · 13 / 25tha
Валута
 евро и други
Еврозона  (19 држави)
Европска УнијаЕвро€EUR
други
Бугаријабугарски левлвBGN
Чешкачешка крунаKčCZK
Данскаданска крунаkrDKK
Унгаријаунгарски форинтFtHUF
Полскаполска злотаzłPLN
Романијароманска леаRON
Шведскашведска крунаkrSEK
Часовен појас (UTC 0 to 2)
 •  (ЛСВ)  (UTC 1 to 3[12])
НДД .eu[13]
Страница
europa.eu
Повик. бр. 27 кода
а. ако се смета за единствен политички ентитет

Активностите на ЕУ ги покриваат сите области на јавната политика, од здравството и економската политика до надворешната политика и одбраната. Сепак, опсегот на нејзините овластувања многу се разликува во зависност од дадената област. Во зависност од областа за која станува збор, ЕУ може да претставува:

  • федерација (на пример, во монетарните работи, во аграрната, трговската и еколошката политика);
  • конфедерација (на пример, во социјалната и економската политика, заштитата на потрошувачите, внатрешните работи);
  • меѓународна организација (на пример, во надворешните работи).

Клучна активност на ЕУ е основањето и управувањето со заедничкиот единствен пазар, кој се состои од царинска унија, единствена валута (која е усвоена од 20 од 27-те земји членки), заедничка аграрна политика и заедничка рибарска политика.[14]

Најважни институции на ЕУ се Советот на Европската Унија, Европската комисија, Европскиот парламент и Европскиот суд на правдата.

Статус

уреди

Унијата нема моќ да пренесува дополнителни овластувања од државите на себе без нивна согласност преку некои идни меѓународни договори. Понатаму, во многу области државите членки се откажаа од релативно малку национален суверенитет, особено во клучните области за националните интереси како што се надворешната политика и одбраната. Оваа уникатна структура значи дека можеби е најдобро на ЕУ да се гледа како на ентитет sui generis.

На 29 октомври 2004, европските шефови на држави и влади го потпишаа Договорот за основање Устав за Европа. Тој е ратификуван од некои држави членки и моментално чека ратификација од останатите членки. Сепак, овој процес влезе во криза кога на 29 мај 2005 мнозинството од француските граѓани го отфрлија Уставот преку референдум со 54,7% гласови против.[15] По француското “не” по три дена, на 1 јуни и холандските граѓани го отфрлија Уставот со 61,6% од гласовите против.[16]

Поради тоа, моменталниот и идниот статус на ЕУ продолжува да биде предмет на политички контроверзи, со значително различни гледишта како внатре така и помеѓу државите членки. Оваа дебата доби на интензитет по отфрлањето на Уставот од француските и холандските гласачи.

Тековни прашања

уреди

Главните прашања со кои моментално се соочува Европската Унија се однесуваат на структурата, процедурите и политиките, на усвојувањето, напуштањето или прилагодувањето на новиот уставен договор, на понатамошното проширување кон југ и исток, на решавањето на проблемот на фискалната и демократската одговорност и на ревизијата на правилата на Пактот за стабилност и раст, идниот буџет и заедничката аграрна политика.

На следната меѓувладина конференција, која се одржува на секои шест месеци и на која присуствуваат шефовите на држави и влади на државите членки, ќе биде потребно државите членки да одлучат околу алоцирањето на средствата од буџетот на ЕУ. Покрај буџетот државите членки треба да преговараат и во врска со “Финансиските перспективи” околу кои се преговара секои седум години. Следните “Финансиски перспективи” ќе се однесуваат на периодот 2007-2013. Најконтроверзните прашања околу буџетската политика се британскиот рабат, користа на Франција од заедничката аграрна политика, крупните придонеси на Германија и Холандија кон буџетот на ЕУ и реформата на Европските фондови за регионален развој. Многу коментатори предвидуваат дека расправата околу овие прашања ќе предизвика големи поделби помеѓу владите како оние на Франција и Германија, кои се залагаат за поголем буџет и за пофедериран сојуз и владите на оние како Британија, кои бараат потенок буџет и кои се залагаат со повеќе средства да се префрлат во науката и технологијата (и чија заштитна парола е модернизацијата.

Потекло и историја

уреди

Обидите за обединување на различните европски народи им претходат на модерните држави; тие постојано се случувале во историјата на континентот. Пред 3.000 години со Европа владееја Келтите, а потоа неа ја освои Римската Империја. Овие рани обединувања беа создадени преку сила. Царството на Франките на Карло Велики и Светото Римско Царство стотици години обединуваа големи области под лабава власт. Понеодамна, царинската унија на Наполеон на почетокот од 19 век и освојувањата на нацистичка Германија во 1940-тите имаа само минлива природа.

Имајќи ја предвид хетерогениот збир на јазици и култури во Европа, овие обиди обично вклучуваа воено потчинување на народи кои не сакаа да бидат под дадената власт, што од своја страна водеше кон нестабилност. Еден од првите предлози за мирно обединување преку соработка и рамноправност на членките го даде познатиот француски писател Виктор Иго во 1851. По катастрофите од Првата и Втората светска војна, во голема мера се зголемија стремежите за основање на (она што подоцна стана) Европска Унија, поттикнати од желбата за обнова на Европа и за отстранување на можноста од нова војна на европскиот континент. Ова расположение водеше до основањето на Европската заедница за јаглен и челик од страна на СР Германија, Франција, Италија и земјите од Бенелукс. Ова беше направено преку Договорот од Париз, кој е потпишан во април 1951, а стапи во сила во јули 1952.

Првата целосна царинска унија изворно беше позната како Европска економска заедница (во Британија неформално нарекувана “заеднички пазар”) и беше основана со Договорот од Рим во 1957, а стапи во сила на 1 јануари 1958. Таа подоцна беше променета во Европска заедница, која сега го претставува “првиот столб” на ЕУ. Така, со текот на времето, ЕУ еволуира од трговско тело до економски и политички ентитет.

Држави членки и проширување

уреди

Преговори за членство во ЕУ

уреди

Процесот на пристапување кон ЕУ бара секоја нова земја-членка да ги усвои бројните закони и прописи на ЕУ содржани во законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Со критериумите за членство (Копенхагенски критериуми од 1993 и Мадридски критериум од 1995) што треба да ги исполнат земјите-кандидати, Европската Унија поттикнува промена и прилагодување на законодавството, политиките и институциите во земјата-кандидат, со цел да се достигнат и да се заштитат вредностите и нормите кои ги има поставено ЕУ.

На состанокот на Европскиот совет во Копенхаген било заклучено дека: „Придружните земји во Средна и Источна Европа, кои би сакале, ќе бидат членки на ЕУ. До пристапувањето ќе дојде штом одредени држави ќе станат способни да ги прифатат условите за членство (правен услов) со истовремено исполнување на економските и политичките услови.“[17] Критериумите за прием на нови земји во ЕУ, кои ги утврдил Европскиот совет на самитот во Копенхаген во јуни 1993 година, се однесуваат на политичките и економските услови што ги налага Договорот за функционирање на ЕУ (Член 49 и принципите наведени во член 6(1) од Консолидираната верзија на Договорот за функционирање на ЕУ (OJ. EU C83/102, 30.03.2010), како и на обврската за транспонирање на европското во националното право на земјата за да може таа да ги преземе обврските што произлегуваат од членството. Овие критериуми што земјата со кандидатски статус треба да ги исполни за време на пристапните преговори за прием во ЕУ, се познати уште и како „Копенхагенски критериуми“, поради самитот каде што за првпат се утврдени. Напредокот на земјата-кандидат во исполнувањето на критериумите за прием го следи Европската комисија, за што доставува годишен извештај до Советот.

За да стане членка на ЕУ, земјата-кандидат мора да исполни три критериуми:

  • политички критериуми: стабилност на институциите кои гарантираат демократија, владеење на правото, човекови права и почитување и заштита на малцинствата.
  • економски критериуми: постоење функционална пазарна економија, како и капацитет за справување со притисокот на конкуренцијата и пазарните сили кои владеат во Европската Унија;
  • институционални критериуми: земјите-кандидати мора да го усвојат, применуваат и да го спроведуваат целокупниот пакет на политики и мерки од законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Тоа значи способност за преземање на обврските од членството, вклучувајќи придржување кон целите на политичката, економска и монетарна унија. Ова бара и доволен административен капацитет на земјата-кандидат за транспонирање на европското во националното законодавство, за негова примена, и за ефикасно спроведување преку соодветни административни и судски структури.

Подоцна сите критриуми (политички, економски и правни) за пристапување кон ЕУ станале познати како копенхашки критериуми. Малку подоцна, во 1995 година, кон нив биле додадени и мадридските критериуми, кои поставила дополнителна обврска кон државите-кандидати, да создадат услови за интеграција со прилагодување на своите административни структури. Со други зборови, на политичките, економските и правните критериуми од Копенхаген, додадени се и административните критериуми од Мадрид, со што бил заокружен целокупниот пакет на критериуми за влез во Европската унија.[18] Мадридскиот критериум од 1995 (Совет на ЕУ, Мадрид, 1995) укажува дека усогласувањето на националното законодавство со европското законодавство само по себе не е доволно, туку неопходно е земјите-кандидати да изградат административни капацитети кои ќе бидат доволни за спроведување на законодавството. Уште повеќе, во случајот на централната банка, постоењето силен административен капацитет е важна претпоставка во остварувањето целосна независност и капацитет на централната банка, што претставува основно барање на европското законодавство во делот на Економскиот и монетарен сојуз. Од земјата-кандидат најпрво се бара во националното право да го транспонира целокупното множество на политики и мерки од законодавството на ЕУ (acquis communautaire). Бидејќи усвојувањето на законодавството на ЕУ (acquis communautaire) не е цел сама за себе, за исполнување на институционалните критериуми од земјата-кандидат се бара да создаде и услови за негова примена и спроведување преку соодветно прилагодување на административните и судските капацитети.

Конечната одлука за отворање на преговорите ја донесува Советот на ЕУ со едногласност на сите земји-членки. Процесот на преговори се состои од неколку фази:[19]

  • процесот на скрининг (screening), како прва фаза од процесот на преговори, во којшто Европската Комисија го презентира целокупното законодавство што земјата треба да го транспонира во националното законодавство за секое поглавје одделно. Истовремено, земјата-кандидат ги презентира постигнувањата во делот на усогласувањето со законодавството во секое поединечно поглавје од европското законодавство;
  • подготовка на „ Извештај за завршен скрининг (Screening Report)“ од страна на Европската комисија, согласно со наодите од извршениот скрининг, во кој се содржани сите недостатоци во однос на законодавството и административниот капацитет, а кои ќе треба да се пополнат во текот на преговорите;
  • Отворање на поглавјата за преговори, по донесена одлука од страна на Советот на ЕУ, при што се повикува земјата-пристапничка да ги претстави преговарачките позиции за секое поглавје одделно. Во текот на преговорите, земјата се обврзува на временски рокови во кои целосно ќе се изврши преостанатото усогласување со европското законодавство. Исто така, постои и лимитирана можност за користење на т.н. транзициски периоди - за определени области може да се побара целосното прилагодување и усогласување да заврши во определен период по зачленувањето во ЕУ (обично се работи за прашања што имаат големи фискални импликации во делот на животната средина). Исто така, отворањето и затворањето на преговорите во одредени поглавја може да бидат условени со поставување на т.н. одредници (benchmarks) кои треба да бидат исполнети.

По завршувањето на преговорите, се определува датум на кој земјата станува полноправна членка на ЕУ. Со зачленувањето во ЕУ, централната банка по автоматизам станува дел од Европскиот систем на централни банки (ЕСЦБ). Влегувањето во третата фаза на ЕМУ, односно воведувањето на еврото, е задолжително и за тоа не постојат можности за opt-out како во случаите на Данска и Шведска. Сепак, според европското законодавство не е дефиниран временски рок за влез на земјата во третата фаза од ЕМУ, па така новите земји може влезот во еврозоната да го одлагаат по нивен избор. Влезот во ЕМУ е условен со исполнување на критериумите за конвергенција (односно критериумите од Мастрихт) од страна на одделната земја.

Преговори на Македонија за членство во ЕУ

уреди

Во декември 2005 година, Европскиот совет ѝ доделил на Македонија кандидатски статус. Во октомври 2009 година, Европската комисија дала препорака за започнување на преговорите за членство на Македонија во ЕУ. Оваа препорака била повторена во 2010, 2011, 2012, 2013 и во 2014 година. По стекнувањето на статусот земја-кандидат, Македонија воспоставила институционална рамка и ги дефинирала стратешките национални процеси поврзани со процесот на пристапување во ЕУ. Се воспоставиле три стратешки процеси со кои било опфатено усогласувањето на националното законодавство и политики со соодветното европско законодавство и политики, како и динамиката на јакнење на административните капацитети:

  • Националната програма за усвојување на европското законодавство (НПАА);
  • Спогодбата за стабилизација и асоцијација (ССА); и
  • Претпристапната економска програма (ПЕП).

Од 2006 година, секоја година се подготвуваат Претпристапните економски програми (ПЕП) на Македонија, кои го покриваат идниот тригодишен период. Во овие програми се прикажуваат среднорочното макроекономско и фискално сценарио и се образложуваат проекциите и очекувањата за движењата во разни сфери на економијата за следниот тригодишен период.

Критериуми за влез во ЕМУ и воведување на еврото

уреди

Освен исполнувањето на критериумите од Копенхаген, во текот на претпристапната фаза, земјите-кандидати мора да ги исполнат и следниве услови поврзани со влезот во ЕМУ:

  • целосна независност на националната централна банка и монетарните власти;
  • забрана за директно кредитирање на државата од страна на централната банка;
  • забрана за привилегиран пристап на државните органи и други јавни институции
  • и тела до финансиските институции; и
  • либерализација на движењето на капиталот.

Откако ќе влезат во Европската Унија, новите земји-членки воедно стануваат и членки на Економскиот и монетарен сојуз како „земји членки со дерогација“. Меѓутоа, како земји-членки со дерогација, тие остануваат надвор од еврозоната сè додека не ги исполнат критериумите за конвергенција, подобро познати како Критериуми од Мастрихт.

Монетарната интеграција се состои од три поединечни фази: прво, влез во ЕУ, потоа учество во ЕРМ II, и на крајот - влез во ЕМУ. Првиот чекор во монетарното интегрирање на новите земји-членки во Евросистемот е добивањето статус на членки на Економската и монетарна унија со дерогација, којшто настапува веднаш совлегувањето во ЕУ. Притоа, за новите земји-членки не постои опција делумно да ги прифатат политиките на ЕУ (т.н. „opt-out“ политика), каков што е случајот со некои од постарите земји-членки (на пример, Велика Британија и Данска за прифаќањето на еврото). Иако, во оваа фаза, новите земји-членки сè уште не се во целост дел од ЕМУ и не може веднаш да се приклучат во еврозоната, од нив се бара да исполнуваат бројни обврски кои се дел од ЕМУ, односно: треба да ги прилагодат своите економски и монетарни политики во линија со основните цели на ЕМУ, па така, во принцип тие се обврзани да се стремат кон усвојување на еврото, како основна цел на нивните политики. Како основен предизвик на нивната политика се смета дизајнирањето на соодветна брзина со која ќе се движи овој процес. Сепак, во овој процес на воведување на еврото, квалитетот не смее да биде компромитиран за да се оствари поголема брзина.

Вториот чекор во монетарната интеграција на новите земји-членки е учеството во Механизмот на девизни курсеви II (ЕРМ II). Учеството во ЕРМ II е на доброволна основа и затоа не мора да следува веднаш по влезот во ЕУ, туку може и подоцна. Откако една земј-членка ќе одлучи да се приклучи во овој Механизам, од неа се очекува да учествува во него најмалку две години, при што најпрво се фиксира вредноста на националната валута во однос на еврото, а потоа се дозволуваат флуктуации над или под договорената вредност најмногу до 15%, пред да се воведе единствената валута. Последниот чекор кон монетарната интеграција е влез во еврозоната, односно воведување на еврото како сопствена валута и исполнување на сите критериуми за конвергенција (Критериуми од Мастрихт). Тие се дефинирани во Договорот за Европската Унија од 1992 година, познат како Мастришкиот договор, па оттаму и нивното име. Критериумите од Мастрихт најпрво се дефинирани во текстот на Договорот (член 121), а потоа попрецизно се дефинирани во Протоколите кон Договорот.

Критериумите од Мастрихт се:

  • Годишната стапка на инфлација не треба да ја надминува референтната вредност која е дефинирана од просечната стапка на инфлација на трите земји-членки на ЕУ со најниска стапка на инфлација, за повеќе од 1,5 процентни бодови.
  • Долгорочната каматна стапка не треба да ја надминува за повеќе од 2 процентни бодови референтната вредност која е дефинирана од просечните долгорочни каматни стапки на трите земји-членки на ЕУ со најниска инфлација. Долгорочната каматна стапка се пресметува врз основа на просечниот принос на десетгодишните државни обврзници, кои имаат значаен удел во тргувањето на пазарот на капитал.
  • Националната валута мора да учествува најмалку две години во Европскиот механизам на девизниот курс ЕРМ II, и да се почитуваат нормалните маргини на флуктуација на овој механизам ( /-15%, од паритетот на девизниот курс), а при тоа да нема остри тензии на девизниот пазар и да не изврши девалвација во однос на која било ЕУ валута по сопствена инцијатива.
  • Буџетскиот дефицит не треба да надминува 3% од бруто-домашниот производ (БДП) на крајот на претходната фискална година (освен во вонредни околности).
  • Јавниот долг не треба да надминува 60% од БДП на крајот на претходната фискална година (или, ако е повисок, треба да се приближува кон оваа референтна вредност со задоволителна брзина).

ЕЦБ, во интервал од најмалку две години, објавува „Извештај за конвергенција“, за да се провери до кој степен земјите-членки на ЕУ кои имаат аспирации за воведување на еврото се во согласност со критериумите. Првиот Извештај за конвергенција бил објавен во ноември 1996 година, и покажа дека само 3 од, во тоа време, 15-те земји-членки на ЕУ (Данска, Луксембург и Ирска) во целост ги исполнуваат критериумите. Последователните извештаи за конвергенција резултираа со дополнителни 6 земји-членки на ЕУ кои беа усогласени со сите критериуми и го воведоа еврото (Грција, Словенија, Кипар, Малта, Словачка и Естонија). Последниот Извештај за конвергенција бил објавен во мај 2012 година, со кој се утврдило дека ниту една од тогашните седум земји-апликанти нема постигнато целосна усогласеност со критериумите. Бидејќи референтните вредности за инфлацијата и за долгорочните каматни стапки во основа се менуваат на месечна основа, секоја земја-членка што не е членка на еврозоната има право да побара од ЕЦБ повторна проверка на усогласеноста секогаш кога верува дека постои веројатност таа да ги исполнува сите критериуми.

Членки на ЕУ

уреди

ЕУ во моментот има 27 држави членки и приближно 504 милиони жители. Ако би била една држава, ЕУ би била седмата најголема држава во светот по површина и трета најголема по население, по Кина и Индија.

Табела бр. 1: Основни податоци за членките на ЕУ

 ФинскаШведскаЕстонијаЛатвијаЛитванијаРепублика ПолскаСловачкаУнгаријаРоманијаБугаријаГрцијаКипарЧешкаАвстријаСловенијаИталијаМалтаПортугалијаШпанијаФранцијаГерманијаЛуксембургБелгијаХоландијаДанскаОбединето КралствоИрска
Map showing the member states of the European Union (clickable)
Име Главен град Пристапила на Население[20] Површина (км2)
  Австрија Виена 199501011 јануари 1995 &100000000085849260000008.584.926 &1000000000008385500000083.855
  Белгија Брисел 19570325Основач &1000000001125843400000011.258.434 &1000000000003052800000030.528
  Бугарија Софија 200701011 јануари 2007 &100000000072021980000007.202.198 &10000000000110994000000110.994
  Хрватска Загреб 201307011 јули 2013 &100000000042253160000004.225.316 &1000000000005686300000056.863
  Кипар Никозија 200405011 мај 2004 &10000000000847008000000847.008 &100000000000092510000009.251
  Чешка Прага 200405011 мај 2004 &1000000001053827500000010.538.275 &1000000000007886600000078.866
  Данска Копенхаген 197301011 јануари 1973 &100000000056597150000005.659.715 &1000000000004307500000043.075
  Естонија Талин 200405011 мај 2004 &100000000013132710000001.313.271 &1000000000004522700000045.227
  Финска Хелсинки 199501011 јануари 1995 &100000000054717530000005.471.753 &10000000000338424000000338.424
  Франција Париз 19570325Основач &1000000006635246950000066.352.469 &10000000000640679500000640.679
  Германија Берлин 19570325Основач[lower-alpha 1] &1000000008117400000000081.174.000 &10000000000357021000000357.021
  Грција Атина 198101011 јануари 1981 &1000000001081246700000010.812.467 &10000000000131995000000131.990
  Унгарија Будимпешта 200401011 мај 2004 &100000000098495000000009.849.000 &1000000000009303000000093.030
  Ирска Даблин 197301011 јануари 1973 &100000000046258850000004.625.885 &1000000000007027300000070.273
  Италија Рим 19570325Основач &1000000006079561200000060.795.612 &10000000000301338000000301.338
  Латвија Рига 200405011 мај 2004 &100000000019860960000001.986.096 &1000000000006458950000064.589
  Литванија Вилнус 200405011 мај 2004 &100000000029212620000002.921.262 &1000000000006520000000065.200
  Луксембург Луксембург 19570325Основач &10000000000562958000000562.958 &100000000000025860000002.586
  Малта Валета 200405011 мај 2004 &10000000000429344000000429.344 &10000000000000316000000316
  Холандија Амстердам 19570325Основач &1000000001690072600000016.900.726 &1000000000004154300000041.543
  Полска Варшава 200405011 мај 2004 &1000000003800561400000038.005.614 &10000000000312685000000312.685
  Португалија Лисабон 198601011 јануари 1986 &1000000001037482200000010.374.822 &1000000000009239500000092.390
  Романија Букурешт 200701011 јануари 2007 &1000000001986140800000019.861.408 &10000000000238391000000238.391
  Словачка Братислава 200405011 мај 2004 &100000000054213495000005.421.349 &1000000000004903500000049.035
  Словенија Љубљана 200405011 мај 2004 &100000000020628740000002.062.874 &1000000000002027300000020.273
  Шпанија Мадрид 198601011 јануари 1986 &1000000004643986400000046.439.864 &10000000000504030000000504.030
  Шведска Стокхолм 199501011 јануари 1995 &100000000097473550000009.747.355 &10000000000449964000000449.964

Откако беше формирана како сојуз од шест држави, кон неа подоцна се приклучија уште 21 други европски држави. Еве како течеше проширувањето на ЕУ:

Година Земја

Гренланд, кој доби автономија од Данска во 1979, ја напушти Европската Заедница во 1985, Британија ја напушти ЕУ во 2020 година по одржувaњето на референдум во 2016 година.

Идно проширување и блиски односи

уреди
  • Турција е службен кандидат за членство во ЕУ. Европските амбиции на Турција датираат од Договорите од Анкара од 1963. Откако добила статус на кандидат за членство, Турција го подобрила почитувањето на човековите права, ја укинала смртната казна, му дала културни права на своето големо курдско малцинство и презела позитивни чекори да го реши кипарското прашање. Сепак, поради својата верска и културна различност, Турција се соочува со силно противење од страна на конзервативните влади, во прв ред на Франција, Австрија, Кипар и Словенија.
  • Македонија е официјално кандидат за членство во Европската Унија без датум за преговори во моментов. Датумот за преговори и нивното започнување се одложиле поради политички причини, односно поради противењето на една од членките - Грција.
  • Исланд е потенцијална земја кандидат за членство во ЕУ која поднела апликација за истото. Голем дел од реформите кои треба една земја кандидат да ги усвои, Исланд ги има имплементирано и набрзо се очекува и официјално да го добие статусот земја-кандидат.
  • Норвешка, Сан Марино, Андора, Лихтенштајн, Ватикан, Монако и Швајцарија не се членки, но имаат посебни договори со ЕУ.
  • Многу членки на Европската асоцијација за слободна трговија се потписнички на Договорот за Европска економска област, што значи дека тие учествуваат во многу аспекти на единствениот европски пазар.

Институции и правна рамка

уреди

Институции на ЕУ

уреди

Функционирањето на ЕУ се темели врз неколку институции:

Институции на Европската Унија [21]
Европскиот Совет

- Обезбедува стимул и насоки -

Советот на Европската Унија

- Законодавна власт -

 
Европскиот парламент

- Законодавна власт -

 
Европската комисија

- Извршна власт -

  • делува заедно со Советот како законодавно тело
  • ги споделува своите надлежности за буџетот со Советот и на крајот на постапката за усвојување на буџетот, тој го усвојува или го одбива буџетот во целина.
  • врши демократска контрола врз институциите вклучувајќи ја и Европската Комисија и ги одобрува или одбива членовите на Комисијата
  • со седиште и пленарни седници во Стразбур, прелиминарни средби во Брисел
 
Европскиот суд на правдата

- Судска власт -

 
Европската централна банка

- Централна банка -

 
Европскиот ревизиски суд

- Финансиски ревизор -

  • обезбедува униформна примена и толкување на Европското право
  • има моќ да одлучува во правни спорови помеѓу земјите-членки, институции, компании и поединци
  • со седиште во Луксембург

Постојат неколку финансиски тела:

Исто така, постојат и неколку советодавни комитети:

Покрај ова, има и редица други тела, обично основани преку секундарната легислатива. Тоа се агенциите на Европската Унија. На пример: Европската еколошка агенција, Европската агенција за безбедност во воздушниот сообраќај, Канцеларијата за хармонизација на внатрешниот пазар и други.

На крајот, европскиот омбудсман ги испитува жалбите за лошо работење на институциите на ЕУ во однос на нивното постапување кон граѓаните на ЕУ.

Локации на институциите на ЕУ

уреди

ЕУ нема официјален главен град и нејзините институции се сместени во неколку европски градови:

  • Брисел, Белгија - се смета за de facto главен град на ЕУ.
    • Седиште на Европската комисија и на Советот на Европската Унија.
    • Седиште на состаноците на комитетите и на мини-сесиите на Европскиот парламент.
    • Домаќин на сите самити на Европскиот совет (од 2004).
  • Стразбур, Франција
    • Седиште на Европскиот парламент и на неговиот 12-неделни пленарни сесии секоја година.
  • Луксембург, Луксембург
    • Седиште на Европскиот суд на правдата и на Секретаријатот на Европскиот парламент.
    • Седиште на Европската инвестициска банка.
  • Франкфурт, Германија
    • Седиште на Европската централна банка.
  • Хаг, Холандија

Правна рамка

уреди

Правото на Европската Унија е составено од голем број правни и институционални структури кои се преклопуваат. Тоа е резултат на тоа што е одредено од сукцесивни меѓународни договори, при што секој нов договор ги изменува и дополнува дотогашните договори. Во последните години, вложени се значителни напори за консолидирање и поедноставување на договорите, што доведе до потпишувањето на Договорот за основање на Устав на Европа. Ако овој предложен договор биде усвоен, тој ќе го замени збирот на преклопувачки договори што во моментот ја формираат правната рамка на ЕУ со единствен текст. Многу експерти и политичари се согласуваат дека моменталната структура на ЕУ е среднорочно неефикасна за една унија од 27 членки и поради тоа некои експерти и политичари предлагаат, во случај некои држави членки да не го ратификуваат Уставот, останатите држави членки кои тоа го направиле, да создадат нешто како внатрешна унија која ќе продолжи во насока на „секогаш попродлабочената, секогаш пошироката унија“.

Првиот европски договор е Договорот од Париз во 1951 (стапи во сила во 1952) со кој се формира Европската заедница за јаглен и челик помеѓу основачката група од 6 држави. Овој договор истече, а неговите функции се преземени од подоцнежните договори. Од друга страна, Договорот од Рим од 1957 сè уште е на сила, иако е многу променет оттогаш, најсуштински од Мастришкиот договор од 1992. Најновите измени на Договорот од Рим се договорени како дел од Договорот од Амстердам со новите 10 држави членки, кој стапи во сила на 1 мај 2004.

Улогата на Европската Заедница во рамките на Унијата

уреди

Европските заедници: Европската Заедница плус Евроатом

уреди

Терминот “европски заедници” се однесува на две заедници, Европската Економска Заедница (која сега се нарекува Европска Заедница) и Европската заедница за атомска енергија (позната и како Евроатом), кои беа основани во 1950-тите. Третиот ентитет, Европската заедница за јаглен и челик, која исто така беше дел од европските заедници, престана да постои во 2003 по истекувањето на важноста на основачкиот договор. Од 1967, европските заедници споделуваат заеднички институции. Во 1992 со Мастришкиот договор Европската Економска Заедница, која од трите изворни заедници имаше најширок опфат, беше преименувана во Европска Заедница.

Европската Унија: европските заедници плус ЗНБП и ПССК

уреди

Европските заедници се еден од трите столбови на Европската Унија и тоа најважниот столб и единствениот столб кој функционира првенствено преку наднационалните институции. Останатите два столба - Заедничката надворешна и безбедносна политика и Полициската и судската соработка во кривичните работи - се полабави меѓувладини групации. За да бидат работите замрсени, овие два столба сè повеќе се администрираат од страна на Заедницата (како од само концепти стануваат фактичка практика).

Ефектите на Договорот за Уставот

уреди

Ако биде ратификуван, Договор за основање на Устав на Европа | Договорот за основање на Устав на Европа ќе ја укине три-столбната структура и, заедно со неа, дистинкцијата помеѓу Европската Унија и Европската Заедница, при што сите активности на Заедницата ќе бидат доведени под закрила на Европската Унија, а својството правното лице од Заедницата ќе биде пренесено врз Унијата. Сепак има една ограда: Евроатом веројатно ќе остане посебен ентитет кој ќе биде управуван преку посебен договор.

Меѓувладиност и наднационалност

уреди

Основната тензија што постои во рамките на Европската Унија е тензијата помеѓу меѓувладиноста и наднационалноста. Меѓувладиноста е метод на донесување одлуки во меѓународните организации каде што моќта ја поседуваат државите членки, а одлуките се донесуваат со едногласност. Независните именувани лица на владите или избраните претставници единствено имаат советодавни или спроведувачки функции. Меѓувладиноста денес ја употребуваат најголемиот дел од меѓународните организации.

Алтернативен метод на донесување одлуки во меѓународните организации е наднационалноста. При наднационалност моќта ја имаат независни именувани службени лица или претставници избрани од претставничките тела или од граѓаните на државите членки. Владите на државите членки сè уште имаат моќ, но мораат да ја делат до другите глумци. Понатаму, одлуките се донесуваат со мнозинство гласови и оттука е можно една држава членка да биде принудена од страна на другите држави членки да спроведува некоја одлука против својата волја.

Одредени сили во политиката на ЕУ го претпочитаат меѓувладиниот пристап, а други - наднационалниот пат. Поддржувачите на наднационалноста тврдат дека таа и' овозможува на интеграцијата да продолжи со побрзо темпо отколку што поинаку би било можно. Онаму каде што одлуките мора да се донесуваат од влади кои одлучуваат едногласно, на одлуките може да им се потребни години за да бидат донесени, ако и воопшто бидат донесени. Поддржувачите на меѓувладиноста тврдат дека наднационалноста е закана за националниот суверените и за демократијата, тврдејќи дека само националните влади можат да поседуваат доволно демократски легитимитет. Меѓувладиноста ја претпочитаат повеќе европски нации како Британија (сега излезена од унијата), Данска и Шведска, додека поинтеграциски настроените нации како земјите на Бенелукс, Франција, Германија и Италија инклинираат кон претпочитање на наднационалниот пристап.

Европската Унија се обидува да воспостави рамнотежа помеѓу овие два пристапа. Сепак, оваа рамнотежа е сложена и често резултира со често лавиринтска сложеност на нејзините процедури за донесување одлуки.

Почнувајќи од март 2002, Конвентот за иднината на Европа ја преиспита оваа рамнотежа, помеѓу останатите работи, и предложи промени. За овие промени се расправаше на меѓувладината конференција во мај 2004 и водеше до Договорот за Уставот, за кого се расправаше погоре.

Наднационалноста е тесно поврзана со дебатата околу меѓувладиноста против неофункционалноста. Ова е дебата околу тоа зошто воопшто се појави процесот на интеграција. Приврзаниците на меѓувладиноста тврдат дека процесот на ЕУ интеграција е резултат на жилаво преговарање помеѓу државите. Неофункционализмот, од друга страна, тврди дека самите наднационални институции беа движечка сила зад интеграцијата.

Главни политики

уреди

Како што сугерира промената на името на Европската Економска Заедница во Европска Заедница и во Европска Унија, таа во текот на времето еволуира од првенствено економска во сè повеќе политичка унија. Овој тренд е нагласен преку растечкиот број области на политики што спаѓаат во надлежност на ЕУ: политичката моќ има тенденција да се поместува од државите членки кон ЕУ.

Против оваа слика на растечка централизација делуваат два елементи.

Прво, некои држави членки имаат своја традиција на силни регионални власти. Ова водеше кон растечко фокусирање врз регионалната политика и врз европските региони. Така, како дел од Мастришкиот договор беше основан Комитетот на региони.

Второ, областите на политики на ЕУ покриваат редица различни облици на соработка.

  • автономно донесување одлуки: државите членки ѝ дадоа на Европската комисија моќ да донесува одлуки во одредени области како правото за конкурентност, контролата на државната помош и либерализацијата.
  • хармонизација: законите на државите членки се хармонизираат преку легислативниот процес на ЕУ, кој ги вклучува Европската комисија, Европскиот парламент и Советот на Европската Унија. Како резултат на ова, Право на Европската Унија е сè поприсутно во системите на државите членки.
  • соработка: државите членки, состанувајќи се во Советот на Европската Унија се договараат да соработуваат и да ги координираат своите внатрешни политики.

Тензијата помеѓу европската и националната (или под-националната) надлежност е трајна во развојот на ЕУ.

Сите потенцијални членки мораат да усвојат закони со цел да се ускладат со заедничката европска правна рамка, позната како acquis communautaire.

Надлежности

уреди
Сумирани во Насловот I на Делот I на консолидираната верзија на Договорот за функционирањето на Европската Унија
Исклучива надлежност
Споделена надлежност
Надлежност за поддржување
„Унијата има ексклузивна надлежност да донесува директиви и да склучува меѓународни договори, предвидени со законодавен акт на Унијата.“
  • царинската унија
  • воспоставување на правила за конкуренција неопходни за функционирањето на внатрешниот пазар
  • монетарна политика за земјите-членки чија парична единица е еврото
  • зачувување на морските биолошки ресурси во рамките на заедничката политика за рибарство
  • заедничка трговска политика
  • склучување на одредени меѓународни спогодби
„Земјите-членки не можат да вршат надлежност во области во кои тоа веќе го направила Унијата.“
  • внатрешниот пазар
  • социјална политика, што се однесува на аспектите одредени во овој Договор
  • економска, социјална и територијална кохезија
  • земјоделство и рибарство, со исклучок на зачувување на морските биолошки ресурси
  • животна средина
  • заштита на потрошувачите
  • транспорт
  • трансевропски мрежи
  • енергетика
  • областа на слободата, безбедноста и правдата
  • заеднички безбедносни прашања во областа на јавното здравство, за аспектите одредени во овој Договор
„Вршењето надлежност од страна на Унијата не треба да резултира со спречување на земјите-членки да ја извршат својата надлежност во“ …
  • истражувањето, технолошкиот напредок и вселената
  • соработката за развој, хуманитарната помош
„Унијата ги усогласува политиките на земјите-членки или инструментите што ги надополнуваат нивните заеднички политики, а кои не се опфатени на друго место“
  • координација на економските, политиките за вработување и социјалните политики
  • заедничките надворешни, безбедносни и одбранбени политики
„Унијата може да спроведе активности за поддршка,усогласување и дополнување на активностите на земјите-членки во“ …
  • заштитата и подобрувањето на човековото здравје
  • индустријата
  • културата
  • туризмот
  • образованието, младите, спортот и стручното оспособување
  • цивилната заштита (спречување катастрофи)
  • административната соработка

Интерни политики

уреди
  • Слободна трговија на стоки и услуги помеѓу државите членки (цел која е понатаму проширена врз трите од четирите држави членки на ЕФТА преку Европската економска област (ЕЕА).
  • Заедничко право за конкуренција што ги контролира активностите против конкурентноста на компаниите (преку законот против трустовите и контролата на спојувањето) и на државите членки (преку режимот на државна помош).
  • Шенгенски договор што овозможи отстранување на внатрешните гранични контроли и хармонизација на надворешните контроли помеѓу неговите држави членки. Тој ја исклучува Ирска (и В. Британија додека членувала), кои имаат дерогации, но ги вклучува Норвешка и Исланд, кои не се членки на ЕУ. Исто така, Швајцарија преку референдум во 2005 гласаше да стане дел од Шенгенската зона.
  • Слобода за граѓаните од нејзините држави членки да живеат и да работат каде било во ЕУ, ако можат да се издржуваат (исто така проширено врз членките на ЕЕА).
  • Слободно движење на капиталот помеѓу државите членки на ЕУ (и на ЕЕА).
  • Хармонизација на владините регулативи, корпорациското право и регистрирањето на заштитни марки.
  • Единствена валута, евро (без Данска и порано, Британија, кои имаат дерогативи). Шведска, иако нема донесено посебна клаузула за истапување, не е членка на Механизмот за курсна размена 2, доброволно исклучувајќи се себеси од монетарниот сојуз.
  • Голем број еколошки политики координирана преку ЕУ.
  • Заедничка аграрна политика и Заедничка рибарска политика.
  • Заеднички систем на индиректно оданочување, ДДВ, како и заеднички царини на разни производи.
  • Обезбедување парични средства за развојот на недоволно развиените региони (структурни и кохезиски фондови).

Надворешни политики

уреди
 
Високиот претставник за Надворешни работи и Безбедносна Политика на Европската Унија, Јосеп Борел
  • Заедничка тарифа на надворешните царини и заедничка позиција во меѓународните трговски преговори.
  • Обезбедување парични средства за програмите во земјите кандидати и во останатите источноевропски земји, како и за помош во многу земји во развој, преку своите ФАРЕ и ТАЦИС програми.

Соработка и хармонизација во другите области

уреди
  • Слобода за граѓаните на ЕУ да гласаат на локални избори и на изборите за Европскиот парламент во секоја држава членка.
  • Соработка во кривичните работи, вклучувајќи размена на разузнавачки податоци (преку Европол и Шенгенскиот систем за информации), договор за заедничката дефиниција за кривичните прекршоци и процедурите за брза екстрадиција.
  • Заедничка надворешна политика како идна цел, иако за ова е потребно време за да биде остварено. Поделбите помеѓу државите членки (во Писмото на осуммината) и тогашните идни членки (во Писмото од Вилнус) за време на подготовките за инвазијата врз Ирак во 2003 посочува колку далеку оваа цел е од тоа да стане стварност.
  • Заедничка безбедносна политика како цел, вклучувајќи го создавањето на 60-илјадни Европски сили за брза реакција со цел зачувување на мирот, европски воен штаб и европски сателитски центар (за разузнавачки цели).
  • Заедничка политика за азил и имиграција.
  • Заедничко финансирање на истражувањето и технолошкиот развој, преку четири-годишни рамковни програми за истражување и технолошки развој.

Економија

уреди
Петте најголеми економии во светот според ММФ по номинален БДП во 2018[22]

ЕУ има втора економија по големина во светот, по онаа на САД, со БДП од 12.329.110 долари во 2005.

Табела 2: Годишни реални стапки на растеж на БДП во ЕУ (1990-2013)[23]

1999-2007 2008-2013 1990-2013
Европска Унија 2,5% -0,1% 1,7%
Евро-Зона 2,3% -0,3% 1,4%

Внатрешен пазар

уреди

Многу од политиките на ЕУ на еден или друг начин се поврзани со развојот и одржувањето на еден ефективен единствен пазар. Значителни напори се вложени за создавање на хармонизирани стандарди - кои се создадени за да донесат економска корист преку создавање на поголеми и поефикасни пазари.

Моќта на Единствениот пазар зафаќа и надвор од границите на ЕУ, зашто за да се продава во рамките на ЕУ, корисно е прилагодувањето на нејзините стандарди. Штом фабриките, земјоделците и трговците од некоја земја која не е членка на ЕУ се прилагодат кон стандардите на ЕУ, многу од трошоците за приклучување кон Унијата веќе се намалени. До оваа точка, хармонизирањето на домашното законодавство со цел станување на полноправна членка е релативно безболно и може да создаде поголемо богатство преку елиминирањето на царинските трошоци.

Единствениот пазар има како интерни така и надворешни аспекти.

Животен стандард

уреди

Табела бр. 3: БДП на државите членки на ЕУ

Држави
членки 		БДП (ППП)
милиони
инт. долари 		БДП (ППП)
по жител
инт. долари 		БДП (номинален)
по жител
инт. долари
Европска Унија 12,329,110 26,900 29,203
Луксембург 30,674 66,821 73,147
Ирска 164,190 40,003 48,753
Данска 187,721 34,718 46,691
Австрија 267,053 32,802 37,688
Белгија 324,299 31,159 35,068
Финска 161,099 30,818 36,522
Холандија 498,703 30,574 38,180
Германија 2,498,471 30,150 33,785
Шведска 267,427 29,537 39,101
Италија 1,694,706 29,218 29,635
Франција 1,811,561 29,019 33,855
Шпанија 1,026,340 24,803 27,175
Словенија 43,260 21,695 18,527
Грција 236,311 21,529 20,006
Кипар 16,745 20,669 20,866
Малта 7,909 20,015 13,742
Чешка 198,976 19,488 11,929
Португалија 203,947 19,388 16,525
Унгарија 162,289 16,627 11,059
Естонија 22,239 16,461 9,424
Словачка 87,129 16,110 8,549
Литванија 49,106 14,338 7,268
Полска 512,890 13,440 7,487
Летонија 30,227 13,059 6,739
Бугарија 71,381 10,003 3,686
Романија 183,162 8,258 3,603

Поврзано

уреди

Белешки

уреди
  1. ↑ На 3 октомври 1990, Германската Демократска Република се обединила со Сојузна Република Германија, со што автоматски станала дел од ЕУ.

Наводи

уреди
  1. ↑ Barnard, Catherine (August 2007). The Substantive Law of the EU: The four freedoms (2. изд.). Oxford University Press. стр. 447. ISBN 9780199290352.
  2. ↑ 2,0 2,1 „United in diversity“. Europa (web portal). European Commission. Посетено на 20 January 2010. 'United in diversity' is the motto of the European Union. The motto means that, via the EU, Europeans are united in working together for peace and prosperity, and that the many different cultures, traditions and languages in Europe are a positive asset for the continent.
  3. ↑ „European Parliament: The Legislative Observatory“. Europa (web portal). European Commission. Посетено на 20 January 2010. the motto 'United in diversity' shall be reproduced on Parliament's official documents;
  4. ↑ „Brussels' EU capital role seen as irreversible“. Euractiv.com. Посетено на 28 October 2012. Brussels has become the de facto capital of the European Union
  5. ↑ Brussels, Capital of European Union - European Commission, 2001.
  6. ↑ The New Oxford American Dictionary, Second Edn., Erin McKean (editor), 2051 pages, May 2005, Oxford University Press, ISBN 0-19-517077-6.
  7. ↑ „Total population as of 1 January“. Eurostat. Посетено на 23 October 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 „IMF World Economic Outlook Database, April 2012“. International Monetary Fund. Посетено на 23 April 2012. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „imf“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  9. ↑ Nominal 2011 GDP for the European Union and 2011 population for the European Union, World Economic Outlook Database, April 2012, International Monetary Fund. Accessed on April 23, 2012
  10. ↑ „Distribution of family income – Gini index“. The World Factbook. CIA. Посетено на 2012-01-28.
  11. ↑ Calculated using UNDP data for the member states with weighted population.
  12. ↑ Не сметајќи ги прекуморските територии.
  13. ↑ .eu е за целата ЕУ. Државите-членки имаат свои домеини.
  14. ↑ 14,0 14,1 „The EU in brief“. Европска Унија. 16 јуни 2016.
  15. ↑ „Référendum du 29 mai 2005“. Министерство за внатрешни работи на Франција. Посетено на 22 јануари 2021.
  16. ↑ „Draft treaty establishing a constitution for Europe (not ratified)“. Европска Унија. Посетено на 22 јануари 2021.
  17. ↑ Bekx, P. (1998), “The implications of the Introduction of the Euro for non-EU countries”, Euro Papers, 26, European Commission, Bruxselles.
  18. ↑ Fontaine, P. (2004), “Europe in twelve lessons”, European Commission, Bruxelles
  19. ↑ НБРМ, „Информација за институционалните предизвици на НБРМ во процесот на приближување кон ЕУ и ЕМУ“, Скопје, февруари, 2008.
  20. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име population.
  21. ↑ Consolidated version of the Treaty on European Union/Title III: Provisions on the Institutions
  22. ↑ „World Economic Outlook Database, October 2017“. Посетено на 27 October 2017.
  23. ↑ Eurostat (пристапено на 20.9.2017)

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Европска_Унија&oldid=5180046“