Koramita
Ny koramita antsoina koa hoe koramià dia hetsika ara-pivavahana sy ara-pôlitika iraniana niseho tany Azerbaijàna tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-9, izay manam-pototra ao amin' ny sekta zôrôastriana naorin' i Mazdak (ny mazdakisma). Ity hetsika ity, izay antsoina koa hoe Surkh jāmgān ("miakanjo mena") noho ny saron-dohany mena, dia fanehoan-kevitra iraniana manohitra ny fahefana arabo sy ny fivavahana silamo, izay nanampy tamin' ny fampihenana ny herinr' ny kalifata.
Tamin' ny nitarihan' i Babak azy ireo dia nanomboka nanafika tany Iràna sy Iràka ny Koramita tamin' ny taona 816, nandritra ny fitondran' i Al-Mamun. Novonoina tamin' ny Janoary 838 tao Samarra i Babak.
Ny Qizilbash tamin'ny taonjato faha-16, izay fihetsiketsehana ara-pivavahana sy ara-pôlitika tao Azerbaidjàna nanampy tamin' ny fananganana ny dinastia safavida, dia voalaza fa "taranaka ara-panahin' ny Koramita".
Ny finoany
[hanova | hanova ny fango]I Al-Maqdisi (mpahay jeôgrafia arabo) dia miresaka zava-misy maromaro. Nomarihiny fa "ny fototra ao amin' ny fampianaran' izy ireo dia ny finoana ny mazava sy ny haizina"; indrindra indrindra, "ny foto-pisian' izao rehetra izao dia ny Fahazavana, izay misy ampahany nofoanana ka nivadika ho Haizina". "Ialan' izy ireo ny fandatsahan-dra, afa-tsy rehefa atsangany ny fanevan' ny fikomiana". Izy ireo dia "tena miahy ny amin' ny fahadiovana sy ny fanadiovana, ary ny amn' ny fanatonana olona amin-katsaram-panahy sy fiantrana". Ny sasany tamin' izy ireo dia "nino ny firaisana ara-nofo malalaka, raha toa ka nanaiky izany ny vehivavy, ary koa ny fahalalahana hifaly amin' ny fahafinaretana rehetra sy hanome fahafaham-po ny fironan' ny tena raha tsy manisy ratsy ny hafa izany"[1].
Mikasika ny fahasamihafan' ny finoana, dia mino izy ireo fa "ny mpaminany, na dia samy hafa aza ny lalàny sy ny fivavahany, dia tsy mahaforona afa-tsy fanahy iray ihany"[1]. Nilaza i Naubakhti fa mino ny fahaterahana indray ao amin' ny vatana ho ny hany karazana fiainana any an-koatra sy ny famaliana ary ny fanafoanana ny fepetra sy adidy ara-pivavahana rehetra. Tena manaja an' i Abou Muslim[2] sy ny imamany izy ireo. Ao amin' ny fombafombany, izay somary tsotra, dia "mitady ny vokatra ara-tsakramenta lehibe indrindra amin' ny divay sy ny zava-pisotro" izy ireo. Amin' ny ankapobeny, notombanan' i Al-Maqdisi ho "Mazdeana... izay misaron-tena ho Silamo" izy ireo.