Eskatôlôjia

Ny mpitaingin-tsoavaly efatry ny Apôkalipsy, sary nataon' i Dürer.

Ny eskatôlôjia dia lahateny na fandinihana momba ny fiafaran' izao tontolo izao izay atao hoe koa andro farany. Ny teôlôjia sy ny filôzôfia dia samy ahitana firesahana momba ny andro farany sy ny zavatra hiseho amin' ny tantaran' izao tontolo izao na ny fiafaran' ny taranak' olombelona. Maro ny fivavahana miresaka ny amin' ny andro farany ka samy manana ny eskatôlôjiany izy ireo. Ny fantatra indrindra amin' izany dia ny an' ny kristianisma sy ny jodaisma ary ny finoana silamo. Mahakasika ny lohahevitra maro mifandray amin' ny andro farany toy ny amin' ny Mesia na ny vanim-potoana mesianika sy ny zavatra hiseho aorian' ny fahafatesana ary ny amin' ny fanahin' olombelona koa ny eskatôlôjia.

Ny ankamaroan' ny fivavahana mônôteista dia misy foto-pampianarana milaza fa ny mpivavaka voafidy na mendrika ny finoana marina dia hovonjena na hafahana amin' ny fitsaran' Andriamanitra sy ny fahatezerany amin' ny hoavy. Ho any am-paradisa izy ireo aloha na mandritra na aorian' io fitsarana io, arakaraka ny fampianarana.

Ny eskatôlôjian' izao rehetra izao (eskatôlôjia kôsmika) dia iresahana ny andro farany, sy koa indraindray ny fitsarana farany ary ny fitsanganana amin' ny maty. Ny eskatôlôjia isam-batan' olona kosa no iresahana ny fiainana aorian' ny fahafatesana, ny hiafaran' ny fanahin' olombelona aorian' ny fahafatesan' ny vatana (izay hiseho amin' ny endrika maro samihafa: fandalovana ao amin' ny Hadesy ho an' ny fivavahana grika taloha na ao amin' ny Sheôla ho an' ny Jiosy, ny fahatongavana ho nofo indray sns.)

Fiforonan-teny

Ny teny hoe eskatôlôjia dia fanagasiana ny teny frantsay hoe eschatologie na ny teny anglisy hoe eschatology izay avy amin' ny teny grika hoe ἔσχατος / eskhatos, "farany", sy hoe λόγος / lógos, "teny", "resaka" na "fandalinana".

Ny eskatôlôjian' ny fivavahana abrahamika

Ny eskatôlôjian' ny jodaisma

Ny eskatôlôjia ao amin' ny Testamenta Taloha

Ahitana andalana momba ny eskatôlôjia ny Testamenta Taloha, indrindra ny Bokin' i Isaia (Is. 24-27; 56-66), ao amin' ny Bokin' i Jôela (na Bokin' i Jôely) ary ny Bokin' i Zakaria (Zak. 9-14), ao amin' ny Bokin' i Daniela (na Bokin' i Daniely) ary ao amin' ny Bokin' i Mika (na Bokin' i Mikea) sy ny Bokin' i Amôsa sy ny Bokin' i Zefania (na Bokin' i Sôfônia) ary ny Bokin' ny Salamo.

Ao amin' ny Testamenta Taloha, ny eskatôlôjia dia miompana amin' ny fiandrasana ny Mesia. Ny fiverenany ety an-tany dia hiaraka amin' ny fitsarana farany sy ny famonjena an' i Israely sy i Jodà. Hisy famaizan' Andriamanitra hahazo ireo tsy nanaraka ny didiny. Hitsara ny vahoakany Andriamanitra (Salamo 96.13; Mikà 6.1-3; Isaia 43.1-6) nefa izy ihany koa no mpanjakany (Isaia 51.11) sy mpiandry (Mikà 4.6) ary mpanavotra azy (Isaia 51.11). Amin' ny Andron' i Iahveh (na Andron' i Jehovah na Andron' ny Tompo) (Zefania 1.14-16) no hanovana izao rehetra izao sady hiavian' ny paradisa. Izany Andron' i Iahveh izany dia andro maizina (Amôsa 5.18-49). Misy olo-marina vitsy ho vonjena ho afaka amin' ny fahatezeran' Andriamanitra ka ho mponina ao amin' i Israely vaovao (Amôsa 3.12; Isaia 28.5). Amin' ny lahatsoratra hafa dia amin' io Andron' i Iahveh io no hiverenan' i Mosesy (na Môizy) na i Davida na i Elia indray.

Ny eskatôlôjia ao amin' ny jodaisma

Ny faran' andro (na andro farany) dia voaresaka ao amin' ny Bokin' i Daniela sady atao amin' ny teny hebreo hoe אחרית הימים / A'harit HaYamim ("fiafaran' ny andro") ka ny dingana lehibe amin' izany dia ny atao hoe ימות המשיח / Yemot HaMashia'h ("ny Andron' ny Mesia"). Izany finoana izany dia hita ao amin' ny lohahevi-dehiben' i Maimônida, izay lazainy ho ny fototry ny maha anisan' ny vahoakan jiosy ny Jiosy tsirairay araka ny fivoasana nataony ao amin' ny Mishna Sinedriona izay nanehoana voalohany io petra-kevitra io.

Ny andro farany, araka ny lovantsofina jiosy, dia mizara vanim-potoana maromaro:

• ny Hevlei HaMashia'h / חבלי משיח sy ny Ikbata deMeshi'ha (na Ikvot HaMashia'h / עקבתא דמשיחא) (famantarana ny Mesia). Izany fotoan' ny fahoriana eran-tany mialoha ny hahatongavan' ny Mesia, izay hisehoan' ny adin' i Gôga sy Magôga, izany hoe ny adin' i Israely amin' ny firenana jentilisa, araka ny faminanian' i Ezekiela sy i Zakaria. Io ady apôkaliptika io dia fantatra koa amin' ny anarana hoe Hara-magedôna.
• ny Fiverenan' ny mpaminany Elia, izay hitondra ny Mesia,
• ny fiantombohan' ny fotoana mesianika:
  • T'hiyat hamètim ("fitsangan' ny maty ho velona");
  • Yom HaDin ("andron' ny fitsarana");
  • fametrahana ny Olam Haba ("tontolo hoavy") mandrakizay.

Eskatôlôjia ao amin' ny kristianisma

Ny eskatôlôjia ao amin' ny Testamenta Vaovao

Ao amin' ny Testamenta Vaovao dia betsaka ihany koa ny andalan-tsoratra mahakasika ny eskatôlôjia, indrindra ny ao amin' ny Vaovao Mahafaly araka an' i Matio sy ao amin' ny Apôkalipsan' i Joany. Anisan' izany ny fanoharana ny amin' ny Ondry sy ny Osy (Mat. 24). Miresaka ny amin' ny andro farany koa ny epistily.

Ao amin' ny Testamenta Vaovao dia miendrika fiambenana ny fiandrasana eskatôlôjika izany. Tokony hiambina sy hivavaka ny mpanara-dia an' i Jesoa Kristy satria akaiky ny fitsarana. Ao amin' ny Testamenta Vaovao amin' ny teny grika dia fampiasa ny teny hoe ἔσχατος / eskhatos hiresahana ny fiavian' i Kristy ety an-tany fanindroany izay ho fanombohan' ny farany. Nampianatra i Jesoa nandritra ny fotoana nanatanterahany ny asany sy tamin' ny fotoana niakarany tany an-danitra fa hiverina indray ka hitsara ny velona sy ny maty. Ny Apôkalipsan' i Joany dia manoritsoritra tanteraka ny fiafaran' izao tontolo izao, ny adin' ny Tsara amin' ny herin' ny Ratsy, sy ny hiverenan' i Jesoa Kristy ary ny fitsarana farany.

Mbola miafina ankehitriny ny Fanjakan' Andriamanitra (Matio 13). Hoavy indray i Jesoa hitsara ny velona sy ny maty ka izany no atao hoe parosia (fisehoana fenon' Andriamanitra amin' ny olona rehetra). Handrasana izany andro hiavian' ny mpamonjy sady Tompo izany (Filipiana 3.20).

Fivoasan' ny fiangonana kristiana ny voasoratra ao amin' ny Baiboly

Ho an' ny Kristiana dia misy zava-mitranga telo izay tokana ihany amin' Andriamanitra, dia:

• ny fahafatesan' ny olona tsirairay sy ny fiainana aorian' ny fahafatesana: izany no atao hoe eskatôlôjia isam-batan' olona;
• ny fiafaran' ny fiarahamonin' ny olombelona na ny fiafaran' ny taranaka (fiafaran' izao tontolo izao): eskatôlôjian' ny taranak' olombelona;
• ny fiafaran' izao rehetra izao (zava-mitranga amin' ny andron' ny taranak' olombelona farany eto ambonin' ny tany): eskatôlôjian' izao rehetra izao na eskatôlôjia kôsmika.

Hita ao amin' ny Testamenta Vaovao izany hevitra maron' ny andro farany izany. Ohatra ny ao amin' ny Filazantsaran' i Matio (Mat. 24.37-42) izay iresahan' i Jesoa ny hiverenany amim-boninahitra any amin' ny andro farany. Voaresaka ao koa ny fahafatesan' ny lehilahy sy vehivavy iray.

Voaresaka ao amin' ny Filazantsaran' i Lioka ny amin' ny hahatongavan' i Jesoa toy ny mpangalatra amin' ny andro farany (Lio. 12.39-40).

Nihevitra ny Kristiana tamin' ny taonjato voalohany fa hitranga fahavelon' izy ireo ny fiafaran' izao tontolo izao. Ampitahain' i Jesoa amin' ny fahararian' ny vehivavy efa hiteraka ny fiafaran' izao tontolo izao, izay midika fa efa bevohokan' ny fandravana azy izao tontolo, nefa Andriamanitra irery ihany no mahalala ny hisehoan' izany, araka ny voasoratra ao amin' ny Evanjelin' i Marka (Marka 13:8). Rehefa nenjehin' ny Rômana ny Kristiana tao Tesalonika dia nino fa tonga ny andro farany. Nefa nitohy hatramin' ny taona 90 taor. J.K. ny tsy fahafantarana ny tena marina dia ka nahatonga an' i Jostino Maritira hanambara fa nahemotr' Andriamanitra ny fiafaran' izao tontolo izao mba hahatonga ny fivavahana kristiana hahenika an' izao tontolo izao. Tamin' ireo taona 250 dia nanoratra i Kipriano avy any Kartago fa ny fahotan' ny Kristiana tamin' izany andro izany dia fambara mialoha lalana ny fahantomotry ny andro farany.

Araka ny tantara dia tsy nitovy hevitra ny teôlôjiana ny amin' ny fisian' ny fanjakana arivo taonan' ny Kristy eto an-tany mandritra ny andro farany.

Tamin' ny taonjato faha-3 anefa dia nino ny ankamaroan' ny Kristiana fa hitranga aorian' ny taranaka misy azy ireo ny andro farany; nihevitra izy ireo fa tsy neken' i Jesoa ny fanandroana hamantatra ny hoavy, hamantarana "ny fotoana sy fizaràn-taona", ary norarana izany fanao izany na dia nisy daty voafaritra mazava fa hitrangan' ny andro farany ao amin' ny lovantsofina jiosy araka ny fetrandro enin' izao tontolo izao. Nahita ireo izay nampiasa izany fanisana izany fa amin' ny taona 202 ny andro farany. Nefa rehefa lasa io fotoana io dia novana ho amin' ny taona 500.

Taorian' ny taona 500 dia noheverina fa tsy zava-dehibe ho an' ny finoana kristiana ny andro farany, na dia misy ireo izay mbola manamafy izany amin' ny fotoan' ny Advento.

Eskatôlôjia silamo

Iray amin' ny andrin' ny finoana silamo ny finoana ny andro farany. Andininy ao amin' ny Kor'any sy ao amin' ny hadita maro momba an' i Mohamady no mifandray amin' ny famantarana ny andro farany, ny fandringanana an' izao rehetra izao ary ny andro fitsarana. Manaiky ny marimaritra iraisana eo amin' ny manam-pahaizana mozilmana fa hisy famantarana lehibe sy miavaka alohan' ny fiafaran' izao tontolo izao. Ny fotopampianarana taorian' ny Kor'any dia mitanisa karazana famantarana roa: famantarana kely sy famantarana lehibe. Anisan’ izany ny vanim-potoan’ ny fitsapana sy ny fahoriana, ny fotoan’ ny fahalotoam-pitondrantena arahin’ ny ady mahery vaika, ny fisehoan-javatra tsy voajanahary maneran-tany ary ny fiverenan’ ny rariny eo amin’ izao tontolo izao. Anisan' ny hitranga koa ny fiverenan' ny Mahdi sy ny fiverenan' i Jesoa (na Isa) izay hitondra fandresena any an-danitra hanoherana ny Antikristy (na Dajjal) izay hifarana amin' ny famoahana an' i Gôga sy Magôga (Yajūj wa-Majūj) eto amin' izao tontolo izao. Rehefa tapitra mitranga avokoa izany rehetra izany dia ho rava izao rehetra izao ary ny olombelona rehetra dia hatsangana mba hotsaraina amin' ny asany.

Eskatôlôjian' ny finoana Bahay

Ao amin' ny finoana bahay dia tsy fonombohana na fiafarana ny Famoronana. Fanoharana ihany ny karazana eskatôlôjia maro hita ao amin' ny fivavahana hafa. Ny andron' ny olombelona dia voamariky ny fifanarakaraham-panambaràna miandalana izay ahitana mpitondra hafatra avy amin' Andriamanitra.

Ny fotoana iavian' ny mpitondra hafatra na iraka tsirairay dia heverina ho andro fitsarana ho an' ny mpinon' ny fivavahana teo aloha, izay mety misafidy ny hanaiky ny mpitondra hafatra vaovao sady hiditra ao amin' ny lanitry ny finoana, na handà ny iraka vaovao ka hiditra ao amin' ny helon' ny fandavana.

Ny teny hoe "lanitra" sy "helo" dia manana heviny am-panoharana ilazana ny fandrosoana ara-panahin' ny olona sy fanakekezany na ny fanalavirany an' Andriamanitra. Manambara ny fahatanterahan' ny fiandrasana eskatôlôjikan' ny finoana silamo sy kristiana ary ny fivavahana lehibe maro hafa teo aloha ny fiavian' i Baha'u'llah mpitondra ny finoana bahay.

Eskatôlôjian' ny fivavahana hafa

Eskatôlôjian' ny hindoisma

Ny faminaniana hindoa nentim-paharazana, araka ny voalaza ao amin' ny Purana sy ny lahatsoratra maro hafa, dia milaza fa ho latsaka ao anatin' ny korontana sy fahapotehana izao tontolo izao. Hirongatra ny faharatsiana sy ny fitiavam-bola ary ny fifandirana, ary io toe-javatra io dia voalaza toy izao:

“Rehefa manjaka ny fahadisoan' ny fitaka, ny fahalainana, ny faharendremana, ny herisetra, ny fahakiviana, ny fahatezerana, ny hevi-diso, ny tahotra, ary ny fahantrana […] rehefa mihevi-tena ho mitovy amin' ireo Brahmine ny lehilahy, feno fahampiana, […] dia izany no fiafaràn' ny Kali Yuga (taonan' ny haizina ankehitriny)."

Ity vanim-potoana Kali ity dia arahin' ny fihavaozan' ny finoana, satria hitohy ny tsingerina ary hiditra amin' ny vanim-potoana volamena vaovao ny tany, dia ny vanim-potoana Krita Yuga. Milaza mialoha ny soratra masina hindoa fa vokatry ny fahatongavan' ny avatar vaovao (hindoisma) io fiovan' izao rehetra izao io, "Ny Tompo dia haneho ny tenany ao amin’ ny avatar Kalkî […] Izy no hanorina ny fahamarinana etỳ ambonin' ny tany, ary ny sain' ny olona ho madio tahaka ny vato kristaly.. […] Izany dia hahatonga ny Sat na Krita Yuga (taona volamena) hiorina."

Eskatôlôjian' ny bodisma

Hatrany am-piandohana dia hita fa nihena ny bodisma. Araka ny voalazan' ny Sutta Pitaka dia nilaza mialoha i Buddha fa hanjavona ny fampianarany rehefa afaka 500 taona: tsy hampiharina intsony ny fitsipika ara-môraly folo ary hosoloina ny mifanohitra amin' izany; dia hanaraka ny vanim-potoanan' ny fahoriana sy ny fiafaran' ny fitondran' ny dharma marina. Tamin' ny Andro Antenatenany, ny bodisma dia toa afaka tamin' ny faminanian' ny mpanorina azy, ny androm-piainan' ilay fotopampianarana dia nitarina ho 5 000 taona, avy eo 10 000 taona, saingy azo antoka ny fiafarany. Ny mpanao heviteny toa an' i Buddhaghosa dia manoritsoritra ny famafana io foto-pampianarana io: amin' ny dingana voalohany dia tsy hiseho eto amin' izao tontolo izao intsony ny arahat; any aoriana, ny fampianarana dia ho foana ny votoatiny, avy eo hanjavona tanteraka; farany, ny fahatsiarovana an' i Buddha mihitsy no hanjavona, ary hangonina ao Bodh-Gaya, toerana nisy ny fahazavàny, ny sisa avy amin' ny vatany, mba hodorana any. Fotoana fohy aty aoriana dia hisy Buddha vaovao antsoina hoe Maitreya, izay hiseho mba "hampandehanana indray ny kodiaran' ny dharma", ary hanondro ny lalana mankany amin' ny nirvana indray ny bodisma izay ho velona indray.

"Mihainoa tsara amin’ ny fo iray. Ny olona miramiram-panahiny, ny olona miray fanahy tanteraka, ny olona mandresy ny zava-drehetra amin' ny hasina - izany olona izany dia tena hiseho eto amin' izao tontolo izao tokoa. Rehefa mitory ny lalàna sarobidy izy, dia ho afa-po tanteraka ny olona rehetra, toy ny mangetaheta izay misotro ny ranonorana mamy milatsaka avy any an-danitra. Ary ny olona rehetra tsy an-kanavaka dia hahatratra ny lalan' ny fanafahana." (Sutra momba ny fahatanterahana lehiben' i Maitreya)

Araka ny lovantsofina, i Maitreya dia mipetraka ao amin' ny lanitry ny Tusita amin' izao fotoana izao, izay iandrasan' ny bodhisattva maro ny fahaterahany indray farany eto amin' izao tontolo izao. I Gautama, Bouddha tamin' izao androntsika izao, no nandimby ny Buddha maro tamin' ny lasa.

Ny tsingerin' ny fihenana sy ny famerenana ny bodisma dia mamerina ny tsingerin' ny famoronana sy ny fandringanana ao amin' ny kôsmôlôjia hindo. Avahana ny fe-potoana telo ao anatin' ny tsingerina iray (na fe-potoana dimy, arakaraka ny mpanoratra): ny an' ny "tena dharma", ny an' ny "endriky ny dharma" ary ny an' ny "faran' ny dharma", mòfǎ amin' ny teny sinoa ary mappō inamin' ny fiteny japôney (末法), izay efa nisy ny bodisma hatramin' ny niandohany.

Nanana anjara toerana lehibe io foto-kevitra io nandritra ny vanim-potoana nisy korontana teo amin' ny tantaran' i Sina sy Japana izay nahitana ny fahaterahan' ny sekta milenarista. Ny firehana sasany izay manome lanja lehibe ny fanoloran-tena (Tany madio, bodisman' i Nichiren) dia miankina amin' io finoana io mba hampandrosoana ny fampianarany, ka ny tohan-kevitra amin' izany dia ny filazana fa amin' izao fotoan' ny fiafaran' ny dharma izao, ny bodisma "klasika" mifototra amin' ny asketisma sy ny fisaintsainana (frantsay: méditation) dia tsy misy vokany intsony, fa ny fianoloran-tena (frantsay: dévotion) ihany no mbola mahavonjy.

Eskatôlôjian' ny zôrôastrisma

Ho an' ny Zôrôastriana, amin' ny andro farany na amin' ny andro fitsanganana amin' ny maty, dia ho tonga hitondra ny olombelona ny Mesia na Mpamonjy farany, atao hoe Soshyâns.

"Ilay Mpanavao izao tontolo izao mpandresy sy ny mpanampy azy... dia hanao tontolo vaovao, afaka amin' ny fahanterana sy ny fahafatesana, amin' ny fahasimbana sy ny fahalovana, velona mandrakizay, mitombo mandrakizay, masi-mandidy araka ny sitrapony, ary ny maty dia hitsangana indray, fa ny tsy feteza-maty dia ho tonga amin' ny velona ary izao tontolo izao dia hihavao araka izay faniriana. Raha hesorina amin' ny fahafatesana ny zavaboary dia ho faly amin' ny Tsara ny zavaboary; ho lavo sy ho rava ny Druj, ho handeha sy ho avy handringana ny olo-marina sy ny fokony ary ny tontolony nefa tsy hahomby izy. Ny jiolahy dia haringana, miaraka amin' ny Ratu an' ny jiolahy." (Zamyad Yasht 19.11-12).

Ao amin' ireo Gãthã, ny eskatôlôjia tsirairay dia ahitana toeranam-pandalovana anavakavahana, dia ny tetezan' i Cinvat, izay mitondra any amin' ny helo na paradisa aorian' ny fahafatesana, fonenan' i Ahura Mazdãh tenany sy ny olon-tsambatra. Zavatra roa no manatevina sy mampiavaka an' io eskatôlôjia io:

• ny atao hoe Fravarti, mpiaro roa sosona ny olombelona, ​​izay mifangaro amin' ny fanahin' ny maty. Ny firavoravoana fanao isan-taona ho fanomezam-boninahitra azy ireo dia manaporofo ny tsy fivadihana asehon' ny velona tamin' izy ireo ary ny Yašt miisa 13 atokana ho azy ireo dia misy lisitry ny mahery fo nodimandry mendrika ny hotsarovana.
• ny atao hoe Daēna dia sady fivavahana amin' ny maha fehezam-pinoana azy no lafiny amin' ny fanahy izay mpampipaka azy amin' ny mihoa-draha ary manala ny maha izy azy amin' ny toetra empirika. Izany dia fanehoana ny fitohizan' ny fahaveloman' ny maha izy ny olombelona tsirairay, ​​izay hivelatra amin' ny finoana ny fitsanganan' ny vatana amin' ny maty.

Jereo koa

• Milenarisma

• Hara-magedôna
• Mesia
• Kristôlôjia
• Antrôpôlôjia kristiana
• Sôteriôlôjia
• Pneomatôlôjia
• Teôlôjia
• Fitsarana farany
• Gôga sy Magôga

Eskatolojia isam-pivavahana

• Eskatôlôjia kristiana
• Eskatôlôjia silamo
• Eskatôlôjia jiosy

• Eskatôlôjia bahay