Polo Madhurâ
Polo Madhurâ (Pèghu: فَولَو مادْوراْ; carakan Madhurâ: ꦥꦺꦴꦭꦺꦴꦩꦢꦸꦫ) iyâ arèya nyama polo sè aengghun è tèmor ḍâjâna Jhâbâ Tèmor. Polo Madhurâ jhembhârrâ korang lebbi 5.168 km2 (lebbi kènè' ḍâri polo Bhâli), bân anḍi' bârghâ sè bânnya'na para' 4 juta orèng.
Jâmbâdhân Nasional Suramadu aropa'aghi labâng otama ka'angghuy maso' ḍâ' ka Madhurâ, salaènna rowa kalamon èntara ka polo rèya bisa kèya lèbât tasè' otabâ bâng-abâng. Mon lèbât tasè', bisa dhuli Palabbhuwân Tanjung Perak è Sorbhâjâ ka Palabbhuwân Kamal di Bhângkalan. Salaènna rowa bisa ḍâri Palabbhuwân Jangkar è Situbândâ nojjhu ka Palabbhuwân Kalianget è Songennep è paddhu tèmor Madhurâ.
Polo Madhurâ bhângonna akantha bhâdhânna sapè, sè bâḍâ empa' kabhupatèn è antarana: Bhângkalan, Sampang, Pamekkasân bân Songennep. Sajhârâna polo rèya tamaso' lanjhâng, sè èkataowè ḍâri bhudhâja bân kabhângkèdhânna sè èpangarowè bi' Islam sè kowat.
Polo Madhurâ èyengghunè orèng Madhurâ sè tamaso' ètnis sè rajâ è Inḍonesia, ra-kèra 5 juta bânnya'na. Makkè ḍâ'iyâ ta' pèra' aengghun è Polo Madhurâ tapè neng è polo-polo kènè' è sakobhengna amisal Ghili Rajâ, Sapodi, Ra'as, bân Kangèyan. Salaènna rowa, orèng Madhurâ bânnya' sè neng bâgiyân tèmor paddhu tèmor Jhâbâ Tèmor sè èkoca' kèya Ḍaèra Tapal Kuda, ḍâri Pasuruan ghân ḍâjâna Banyuwangi. Orèng Madhurè sè bâḍâ sè Situbândâ bân Bândâwâsâ, sarta tèmor Probolinggo, Jember, ghunghungnga palèng bânnya' bân rangrang sè bisa abhâsa Jhâbâ, tamaso' kèya sè neng Sorbhâjâ Ḍâjâ bân sabâgiyân Malang.
Orèng Madhurâ kalonta klabân carfa abhântana sè aterros terrang, maghârsarè Madhurâ kaoncara polana èmet, ḍisiplin, bân bhâjheng alako sè paḍâ bi' ca'-oca'anna iyâ arèya abhântal omba' asapo' angèn. Ajhina abâ'na palèng penting kèya è kaoḍi'anna orèng Madhurâ, ènga' neng è ca'-oca'an: ètèmbhâng potè mata, ango'an potè tolang.
Bhâbhât Madhurâ
[beccè' | beccè' sombher]Ḍâri sombher-sombher bhâbhât tana Madhurâ èkacarèta jhâ' polo Madhurâ è jhâman lambâ'na pèra' ètangalè mènangka ponca-ponca tana sè tèngghi bi' palalana saghârâ. Satèya dhâddhi tana-tana sè tèngghiyân, bân pan-brâmpan tana sè mon aèng tasè' asat bhuru èkatèngal, dhinèng kalamon aèng tasè' ella ḍhâsta tana è èkatèngal ghellâ' ta' kennèng abâs polana bâḍâ è bâbâna aèng. Ponca-ponca sè èkanalè kasebbhut è antarana satèya èsambhât Ghunung Geger è Kabhupatèn Bhângkalan bân Ghunung Pajudan è Kabhupatèn Songennep. Sajhârâ tana Madhurâ ta' kennèng pèsaè ḍâri sajhârâ otabâ kadhâddhiyân sè ella dhâddhi è tana Jhâbâ. Èkacarèta jhâ' è sèttong bâkto è polo Jhâbâ addhek sèttong karaja'an sè anyama Meḍang Kamulan. È ḍâlem kotthana bâḍâ sèttong karaton sè nyamana karaton Giling Wesi, ratona anyama Sang Hyang Tunggal. Karaja'an Meḍang Kamulan arèya bâḍâ è eddhi'na mowara Songay Brantas, kottha otamana anyama Watan Mas.
Sajhârâ
[beccè' | beccè' sombher]Sajhârâ polo Madhurâ èmolaè ḍâri sèttong orèng sè anyama Arya Wiraraja mènangka aḍipatè sè kapèng sèttong è Madhurâ è abad 13. È ḍâlem kètab Nagarakertagama, otamana è tembhâng 15, èkacarèta jhâ' polo Madhurâ bân Jhâbâ ghi' dhâddhi sèttong. Ḍâri ḍinna' ella tao jhâ' è taon 1365-an orèng Madhurâ bân orèng Jhâbâ aropa'aghi sèttong bâgiyân bârghâ bhudhâjâ sè paḍâ.
Ra-kèra è taon 900-1500, polo Madhurâ bâḍâ è bâbâ pangaro kobâsana karaja'an Hindu Jhâbâ Tèmor akadhi Kadiri, Singosari, bân Majhâpaèt. È antara taon 1500 kangsè 1624, para sè anḍi' kobâsa aghumantong ḍâ' ka karaja'an-karaja'an Islam è sèrèng ḍâjâ Jhâbâ akantha Demak, Gresik, bân Sorbhâja. È taon 1624, polo Madhurâ kala moso Mataram. Samarèna arowa, è saparo abad ka 18 Madhurâ bâḍâ è bâbâ pangaro kobâsana kolonial Bâlândhâ (molaè 1882), terros VOC, terros pamarènta Hindia Bâlândhâ. Sabâkto pambâgiyân provinsi è taon 1920-an, Madhurâ dhâddhi bâgiyân ḍâri provinsi Jhâbâ Tèmor.
È cathet è sajhârâ jhâ Arya Wiraraja iyâ arèya adipatè sè kapèng sèttong è Madhurâ, èyangka' bi' Raja Kertanegara ḍâri Singosari, tangghâl 31 Oktober 1269. Pamarènta'anna bâḍâ è Bâtopotè, Songennep. È ḍinna' aengghun karaton sè palèng awwâl è Madhurâ. Arya Wiraraja mènangka aḍipatè sè kapèng sèttong sè èpaongghâ pangkaddhâ, èpabâḍâ salameddhân karaja'an Singosari sè rajâ. È Bâtopotè sè satèya ella dhâddhi kacamatan sè korang lebbi 18km ḍâri Kottha Songennep, bâḍâ bhârâng-bhârâng lampetta karaton Bâtopotè akadhi Tanḍhang Gambuh bân Tanḍhâng Satria.
Geografi bân Aḍministrasi
[beccè' | beccè' sombher]Geografi
[beccè' | beccè' sombher]Kabâḍâ'ân geografis polo Madhurâ mètorot tèngghi bân ropa bhumèna para' paḍâ'â, iyâ arèya rata è bâgiyân lao'na bân sajân ka ḍâjâ taḍâ' katèngghiyân sè talèbat bhidhâ. Salaènna arowa, è polo Madhurâ makkè bâḍâ tana tèngghi tapè taḍâ' ghunong apoyya, dhinèng tana partanèyanna tamaso' sè kerrèng. Parbhânḍhingan tana bân bânnya'na ojhân sè ta' paḍâ è ḍâera pèngghânirra ghunong sè tèngghi ollè ojhân sè bânnya' dhinèng, bân tana sè lebbi manḍhâ' ollè sè sakonnè'an aghâbây tana è Madhurâ korang lanḍhu.
Mon ètèngghu cara geologis, Madhurâ ghi' terrosanna bâgiyân ḍâjâna Jhâbâ, terrosanna arèya aropa'aghi ghunong kapor sè aengghun è bâgiyân ḍâjâ bân bâgiyân lembâ Solo. Ghumo'-ghumo' kapor è Madhurâ aropa'aghi ghumo'-ghumo' sè lebbi manḍhâ', lebbi kasar, bân lebbi bunter mon èbhânḍhingngaghi è Jhâbâ bân engghunna lebbi manyèttong.
Jhembhâr sakabbhina polo Madhurâ korang lebbi 5.168 km², otabâ korâng lebbi 10% ḍâri jhembhârra tana è Jhâbâ Tèmor. Dhinèng lanjhângnga polo ḍâri paddhu bun bârâ' è Kamal ghân paddhu tèmor è Kalianget ra-kèra 180 km bân lèbârrâ ra-kèra 40 km. Polo Madhurâ èbâgi dhâddhi empa' kabhupatèn. Jhembhârrâ Kabhupatèn Bhângkalan 1.144, 75 km² sè tabâgi dhâddhi 8 kacamatan, Kabhupatèn Sampang jhembhârrâ 1.321,86 km², èbâgi dhâddhi 12 kacamatan, Kabhupatèn Pamekkasân anḍi' jhembhâr 844,19 km², sè èbâgi dhâddhi 13 kacamatan, bân Kabhupatèn Songennep anḍi' jhembhâr 1.857,530 km², èbâgi dhâddhi 27 kacamatan sè nyalambher è dhârât bân polo-polo kènè'.
Administrasi
[beccè' | beccè' sombher]È bâbâ rèya kabhupatèn è Madhurâ:
| Kabhupatèn | Kottha otama | Jhembâr | Ghungghung orèng |
|---|---|---|---|
| Bhângkalan | Bhângkalan | 1.260 km² | 907.255 |
| Sampang | Sampang | 1.152 km² | 876.950 |
| Pamekkasân | Pamekkasân | 733 km² | 795.526 |
| Songennep | Songennep | 1.147 km² | 1.041.915 |
Kottha-kottha lampetta Karèsiḍènan Madhurâ:
- Bhângkalan
- Sampang
- Pamekkasân
- Songennep
- Kalianget
Ekonomi
[beccè' | beccè' sombher]Partanèyan subsisten (okoran kènè' ka'angghuy èkakan dhibi') aropa'aghi lalakon ekonomi sè otama. Jhâghung bân sabbhrâng aropa'aghi tamennan perghiyân otama è ḍâlem partanèyan cara subsisten è Madhurâ, nyalambher è bânnya' tana sè jhembhârrâ copè'. Ngobu sapè bâgiyân penting kèya ekonomi partanèyan è polo rèya bân aberri' kaontongan tambâ'ân ka'angghuy bhâlâ orèng tanè salaènna sapè ghellâ' ghâbây èkerrap. Pajhuko'an okoran kènè' penting kèya è ḍâlem ekonomi subsisten è Madhurâ.
Tamennan palèng aberri' kaontongan è Madhurâ iyâ arèya bhâko. Tana è polo Madhurâ adhâddhiyaghi Madhurâ mènangka pangasèl bhâko sè penting ghâbây inḍustri krètèk è Inḍonesia. Sajjhek jhâman kompennè Bâlândhâ, Madhurâ ella dhâddhi pangasèl bân pangèkspor bujâ sè otama. Salaèn komoḍitas tamènnan, sajjhek akhèr taon 2012, Pusat Penelitian dan Pengembangan Gula Indonesia (P3GI) ajhâjhâl Madhurâ mènangka ḍaèra pangembângan tebbhu è Jhâbâ Tèmor.
Bhângkala sè aengghun è paddhu palèng bârâ' polo Madhurâ ella nemmonè inḍustrialisasi sajjhek taon 1980-an. Ḍaèrana ghâmpang èyèntarè ḍâri Sorbhâja, kottha sè palèng rajâ kapèng ḍuwâ' è Inḍonesia, sè dhâddhi daèra pangojjhâ ka'angghuy orèng sè èntara ka Sorbhâja bân dhâddhi engghun inḍustri bân palajânan sè èparlowaghi bân semma' bi' Sorbhâjâ. Jembhâdhân Suramadu ella kennèng è lèbâdhi sajjhek 10 Junè 2009, èyareppaghi maongghâ interaksi ḍaèra Bhângkalan bi' èkonomi regional.
Songennep mènangka ḍaèra wisata nyèmpen bânnya' sombher ḍaya alam abujud gas alam sè èyèksplorasi ghâbây supplai kabhutowan gas inḍustri sè nyalambher è Jhâbâ Tèmor. Somor-somor gas sabâgiyân rajâ nyalambher è ḍaèra sèrèng Kapolowoan Songennep.