George Berkeley

Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt.

Ol George Berkeley (Dysert, 12 mars 1685; Oxford 14 zenér 1753) a l'è stàcc ol pensadùr piö importàt a leèl anglosassone del Setsènt che, impegnàt in prema persona cuntra ol materialismo e l'ateismo e cuntra i libèr pensadùr, l'à tràcc in pé 'na dutréna uriginala féss, idealistéga e che la varda al Platù.

Biografìa

Nassìt in Irlanda indel 1685, de religiù anglicana, l' istüdìa a Düblì, doe pò l' à 'nsegnàt inféna al 1713, an che el vèd pò la fì de la prema laborassiù de la sò filoseféa, che l'è ducümentàda prensepalmét in trì scrécc de sto tép ché: Sagio sö 'na teoréa nöa de la isiù (1709), Tratàt in sö i prénsepe de la cugnussénsia ümana (1710), Ciciarade in tra l'Hylas e ol Filonous (1713); ol Berkeley al trà di righe bele ciare zamò co ste spissigade de zuèn.

Dopo sèrte agn dedegàcc a di laùr püblègh a Lundra e in zìr a strösa per l'Öropa, ol Berkeley al manda in stampa ol tratat in latì "De motu" (1721) doe gh' i a càssa là a i dutrene del Newton. L'è prope adess che al Berkeley ghe salta 'n mét de fundà ü colegio a i Bermüde per invià là i Nativ 'meregànegh; la sò idea de lü l'è tegnida sö de la persüasiù che la Bretagna Granda e l' Öropa intrega i era 'dré a scadì moralmèt, dóca meava guadegnaga a siiltà e religiù i forse nöe di zécc zuegn.

Issé indel 1729 ol Berkeley al va là in 'Merega, e 'ntat che 'l spiciaa i sólcc ch' i gh' ia stacc 'mprometicc d'ol parlamét bretanegh, a'l gh' è stacc adré a la campagna e l' à tracc insema i ciciarade de l'Alcifrù doe ghe teca zo la marsena a i dutrene di liber pensadur.

L'óvra la vé föra a Lundra indel 1732, dopo che ol filosef l' ia stacc buserat del parlamét che ghe n'à mandat là gnà ü, e issé gh'è tocat de turnà in Irlanda. Indel 1734 al vé nüminat vescov de Cloyne in Irlanda, e 'ntat che l'è lé in de sta sità l' istüdìa i platonegh andigh e moderni; e ol scrìt che a ' l vé fò indel 1744 e che 'l parla de 'na «cadena de riflessiù e de resérche filosofeghe sö i vertü de l' aqua de catràm» l'öbedes prope debù a di persüasiù ligade al platonismo. A 'l dìs defat che l' aqua de catràm, dovrada a brondò di Nativ 'mereganegh per cürà i malatee, la gh' à ü potére special che a' l ghe ria de Dio per mès de l' etere. In di ültem tép de la sò eta a'l va a sta de cà a Oxford doe 'l mör indel 1753.

Pensér

L'enderéss de pensér che ol Berkeley a 'l 'brassa fin de zuen l'è ligat a la cunvinsiù che «la caüsa de töcc i laur materiai a l'è domà Dio» e doca «l' interesas di caüse segonde a l'è töt tép strasat». Dio l'è inviamét sensa fì che a'l ghe rüga det söbet indel mónd di fenomeni; i caüse segonde i ghe serviss a ü bel negót a Dio che a 'l se met in mostra diretamét co la realtà. Se però l' inviamét diì a 'l mena a tö zo valur de sostansa a i realtà del mónd, chesto el var miga per i spirècc fenicc che, acassibé in manera sótordenada rispèt a Dio, a i gh' à pò a lur inviamét e desidére.

Domà Dio e i spirècc fenicc a i è sènter de atiità; al cuntrare la natüra l'è pasìa e la gh' è perchè l' è ol tèrmen de l' atiità diina, i fenomeni e i fati natürai, prope perchè tèrmen de l' atiità diina, a i rend pasìv pò a 'l sentimét di omègn. In di sò scrécc de lü, ol Berkeley, a 'l ciariss i pucc cardinài de 'sto sistema de 'ntind la realtà che 'l ghe dà a met insema ü ciàr ategiamént religiùs e öna considerassiù sèntefega di fenomeni.

Ol prìm pónt a l'è chel che salta fò indela resérca sö la teorea de la isiù; «la mè idéa de mé, a l' iscriv ol Berkeley, l'è de spigà cumè che 'm fa nóter ed, co i öcc, distansa, grandessa e posissiù di laur»; distansa, grandessa e posissiù di laur i è domà ü vergót di tancc caratèr piö importancc del mónd de fò, i è sertedüne di face piö considerevole de chela realtà de fò e libera che a 's cred la ghe sées in di laur föra de nóter. Moral, la nosta percessiù de la distansa l'è fada issé:

«Quan che notèr a 'm ghe arda co töcc e dù i öcc a ü laur apröv, a segond che lü a 'l se vesina o che 'l se slontana de notèr, notèr a 'm cambia la disposissiù di öcc, indel tö zó o cress sö ol spasse in tra i burline, 'sta disposissiù o müimét di öcc la se compagna viadré a ü sentì e l'è lü che 'l ghe da al servèl l'idéa de 'na distansa piö o meno granda»;
«pö ü laur sistemat a öna sèrta distansa de l' öcc, che la larghessa di burline l'è con lé in d'ü rapòrt che 'l dis vergót, quand che a 'l vé isinat, l'è piö tat ciàr , e co piö a 'l vé derènt, piö la sò figüra l'è miga ciàra; dezà che se ed che a'l capita issé töte i ólte, a 's pöl pensà che 'l ghe sées ü ligam üsüàl in tra i tancc basèi de miga ed ciàr e de distansa, de manera che ol miga ed ciàr piö grand a'l ciame sèmper la distansa piö pisséna e ol miga ed ciàr piö pissén la distansa piö granda d'ol laur»;
«tèrs pónt, quand che ü laur l'è de lontà e pò dopo a'l vé derènt a l' öcc, a'm pöl miga impedìga, almànch per ü petinì de tép, che la figüra la deènte miga ciàra e chèsto con de 'na sèrta tensiù de l' öcc; e alura 'sto sentì a 'l se cambia dét con chèl del ved mia tat ciàr indel ötà la crapa a zödegà la distansa d' ol laur, che l'è zödegat tat piö isì quat piö l'è granda la fadiga o la tensiù de l' öcc per rià a èdega ciàr>>.

Segónd ol Berkeley, chèl che 'l cünta l'è che:«gna ü di tacc cas ch' i ghe öta a fas l' idéa de distansa a ' l gh 'à, per natüra, di ligam che s' vöia co la distansa; 'sti cas a i è bù de cöntaga sö i basei de la distansa domà perchè la maléssia gh 'i à facc ved ligacc a i basei stèss». Dóca la percessiù de la distansa l' è miga ligada a öna distansa ira e la ghe fa mia de spècc; sichè gnà la percessiù de la distansa a 'm ghe da ol permèss de zürà sö öna distansa ira.

Ol Cartesi e ol Galilei a i gh'ìa riacc a la distinsiù di qualità ogetìe e sogetìe di laur pròpe co l' insest söl fat che sertedüne nòste percessiù i è miga ligade a öna realtà stèssa e corispondénta; ma 'ntàt che ol Cartesio e ol Galilei a i ghe rìa a chèsta conclüsiù col parlà de la natüra ciàra e quantitatìa o qualitatìa e miga ciàra di idée. Ol Berkeley a' l ghe rìa al stèss resöltàt co l' analés psicologega del cognóss; pò a lé la fa ed che aspècc importàncc de la percessiù del mónd de fò i ciama pròpe mia ü ligam col mónd de fò, ma i è ligade a di fùrme de atiìtà dol sogèt. Issé l' è francada la premèssa per l' imaterialìsmo d' ol Berkeley, var a dì per la negassiù de l' esistènsa d' öna sostànsa materiàl, che la té sö i facc che a 's dìs ess de fò.

I ogècc de la cognossènsa de l'òmen i è, a 'l dis amò ol Berkeley, o idèe stampade adèss in di sèns o idée percepide co 'l fa atensiù a i emossiù o a i acc d' ol sérvel, o pò a idée trade insèma de la memória e da l' imaginassiù söl teré di idèe risiìde indele dò fòze spigade prima.In piö di idée «a 'l gh' è pò ergót che 'l cognóss o 'l ricév chèle idèe e a 'l ghe fà adré di acc; chèst éser che 'l ricév e che 'l fà l'è ol mé; ol mé a l'è pròpe ü laùr del töt diferènt de töte i idée e i idée a i è in d' ol mé; var a dì i è risiìde; defat l'esistensa de 'n idéa la stà indel véss risiìda: esse est percipi».

Teoréa

Dóca, mia domà i nòscc pensér e i nòscc sentimécc e i idée de l' imaginassiù i pö mia èssega sènsa la mét, ma chèsto a'l var pò a per i sensassiù: :«dise che ol taól che dovre per scrìv a 'l gh' è, var a dì che a 'l vede e a 'l toche; e se mé födèss fò del mè stöde diserèss che 'l gh' è: issè 'ntinde dì che pöderess percepél se mé födèss indel mè stöde, o mèi che 'l gh 'è quach otèr spirèt che 'l percepéss adèss; a'l gh 'ìa ün udùr, var a dì l' ìa sintìt; a 'l gh ' ìa ü sun, var a dì l' ìa ödìt; a 'l gh' ìa ü culùr o öna fórma e l' ìa ésta co i öcc o tocada co i mà; ecola, töt chèl che 's pöl intìnd co espressiù del zèner»; dóca a l'è «del töt incomprensìbel chèl che 'l se dìs de l' esistènsa sènsa fal di laùr ch ' i pensa mia, e sènsa gnach ü riferimét al fat ch 'i è percepécc; l' esse di laùr l' è ü percipi e l' è mia possebèl ch 'i pöde ìga üna quach esistènsa che se öl fò di có o di laùr inteligéncc ch 'i a percepéss».

Dóca, se notèr a 'm pénsa che di ogècc sensebél a i ghe seès sènsa besògn de ess percepécc, l' è fòrbe perchè notèr a 'm fà òvra de astrassiù che la deslìga la sò esistènsa dal sò èss percepécc; ma per ol Berkeley la teoréa del Locke de l' astrassiù l' è falàda; töte i nòste idée a i gh 'è pròpe debù e i è singóle; mé pöde mia ìga l' idèa o represantassiù de ü triangól che 'l seès gnach co i bande töte compàgne (equilatéro)o gnà co dù bande compàgne e üna dièrsa (isoscéle) o gnà co i trì bande töte dièrse (scaléno); ògne idèa l'è chèla particolàr idèa che l'è; notèr a 'm dìs che ön' idèa l'è zeneràl quan che 'm ciàpa ön' idèa particolàr e 'm la dovra per vardaga a töte i idée compàgne; dóca a 'm pöl mia fàs l' idéa de öna percessiù che la cömbase mia co i tate impressiù di sènsi:«dezà che 'l m'è impossebèl èd e tocà ergót se in chèsto momét sènte mia chèl laùr, a 'l m' è pò a 'mpossebèl fàs l' idéa de ü laùr destacàt de la sò percéssiù». Móral,«Töt l' ordèn del cél e töcc i laùr ch' impienéss la tèra, insóma töcc i còrpi che i té sö ol grand pogiöl de l'ünivèrs a i gh 'à pròpe mia esistènsa sènsa üna mét; e ol sò esse a l' istà indel èss persepécc o cognossicc; sichè, fintat ch' i é mia persepécc adèss de mé,var a dì ch ' i gh 'è mia indela mè crapa e gnach in chèla de töcc i oltèr spirècc creacc, a i gh 'è pròpe mia del töt, o se de no a i gh 'è indela crapa de ü quach spirèt sènsa prénsepe e fì (etèrno), dezà che 'l sarèss incomprensebèl sènsa fal e 'l portarèss a töte i strabangolàde de l' astrassiù, dàga a quach part che 's völ de l' ünivèrs ün' esistènsa desligàda di spirècc» La dutréna l' è confermàda di contradissiù ch 'i se nìa dét sia indela distinsiù tra qualità prìmare e segóndare, sia indela concessiù de la sóstansa materiàl. I idée di culùr, di saùr, di sùn etc..., i dìs i sostegnidùr de la distinsiù di qualità primàre e segóndare, a i rispècia mia di laùr ch 'i gh ' è fò del có; ma i idée de estensiù, de fórma, de muimét i rispècia di laùr ch' i gh 'è indela matéria. Ma mé pöde mia, a 'l dìs ol Berkeley «fàs l' idéa de ü laùr estés e in muimét sènsa dàga pò ach ü culùr o ön'óltra qualità sensebèl che se sà èssega domà indel có; dóca l' estensiù, la fórma e ol muimét, caiacc fò (astracc) di ólter qualità sensebèi, a i se pöl mia pensà; 'ndo' i è dóca i ólter qualità sensebèi lelissé a i ghe sarà pò a i qualità primàre; var a dì ch 'i sarà pò a lure indela crapa e de nigüna oltra banda». Quat a l' idéa corént de la sostànsa materiàl, ol Berkeley a'l ciàma :« ölerèss che 'm se spigàss pò a se se 'ntìnd cosè quan che 's dìs, presempe, che la matèria la té sö l' estensiù», «l' è ciàr, a' l ghe taca pò là, che la paròla sostègno chechissé la se 'ntìnd mia indel solèt séns, cumè quad che 'm dìs che i colòne i té sö ü palàss; in che séns dóca a 'm gh 'à de 'ntindela? Per chèl che 'l me rearda mé ghe rìe mia a tröaga ü significàto de daga». Del rèst,« se 'm gh' à de stà lé a spitinà sö chèl che i filosef piö atécc i dìs de 'ntìnd lur per sostànsa materiàl, a 'm vedarà che lur istèss i recognóss de mia pödì ligà a chèi sùn ün oltèr significàto che l' idéa de èser in zeneràl, insèma a l ' idèa che lé la té sö i acidécc.L' idéa de èser in zeneràl la me par la piö caiada fò (astràda) e incomprensebèl de töte i oltre, e quat al fàt che 'l la tègne sö i acidècc, chèsto gh ' à mia de 'ntìndes indel séns che ghe se dà de solèt a chèste paròle, a 's gh' à dóca de 'ntìndel in quach oltèr séns, ma qual pò a 'l seès, lùr i te la spiga mia, sichè, se stödie i dù pàrcc ch' i fórma ol significàto di paròle sostànsa materiàl so persüàs che 'l gh 'è mia ü significàto ciàr ligàt a lure». Netàt ol terè da la matéria , notèr a 'm gh 'à de fà üna distinsiù importànt fess tra i nòste idèe; sertedüne i è ligade pròpe debù a la fantàsia e i pöl vèss dessedade e cambiade come se öl; ma « i idée persepìde adèss di sénsi i è mia ligade a la stèssa manèra a la ölentà; quan che dervèsse fò i öcc al ciàr del sùl, pödi mia cattà fò de èd o de mia èd, l' istèss a 'l vàr per i oltèr séns: i idée stampàde in lùr i è mia trade sà de la ölentà, dóca la gh 'è üna quach oltra ölentà, vàr a dì ü quach oltèr spirèt ch' i a fà nàs». I idée del séns i è mia domà piö fòrcc de chèle de l' imaginassiù; lùre a i gh 'à pò« stabilità, ordèn coerènsa» e i dà lögh a« ü procèss regolàr, öna fila ordenàda»i bèle mage de chèsta cadèna, a 'l fenèss ol Berkeley, a i fà èd deperlùre ol saì e la bontà diìna, defàt i rególe fìsse, i möd dovràcc de la Mét, che notèr a' m ghe s'è ligàcc, per daga i idée del séns, a i se ciàma lége de natüra; e notèr m' i a impàra co la 'speriènsa che la ghe dìs che chèste o chèle idée a i se compàgna viadré con chèste o chèle oltre, indel córs normàl di laùr, chèsto a 'l ghe dà öna sèrta capassità de preisiù , che la ghe mèt in cas de regolà i nòscc acc a segónd di ocorènse de la eta; sènsa chèsta capassità a 'm sarèss sèmper in imbaràss e 'm pödarèss mai saì come dovrà i laùr che 's völ, che ol mangià a l' impienéss, che ol sónch a 'l póssa, che 'l fögh a 'l rescólda, che sómnà con furma l' è l' önègh sistèma per regòi ol gré ol mìs de zögn, in zeneràl che chèscc e chèscc mèssi i pórta a ìga 'sti resöltàcc, töt chèst notèr a 'm la sà mia perchè a 'm descovrìss ü quach lìgàm nesessare in tra i nòste idée, ma domà perchè 'm ghe stà atécc tat fess a i lege de natüra, che sènsa de lùre a 'm sarèss töcc mai sèrte de nigót e confüs, e ün omèn a 'l savarèss mia se fà indela eta de töcc i dé mèi de 'n s-cetì 'pena nassìt.

Dóca l' intensiù d' ol Berkeley l' è mia chèla de töga vià realtà a la natüra:« töt chèl che 'm vèd, che 'm tóca, che 'm sént, a l' iscrìv, o che in töte i manére a 'm capìss, a 'l rèsta fess sald tat 'me prìma; la gh ' è üna rerum natura e la distinsiù fra realtà e sògn la rèsta intréga»; l'önegh laùr che se dìs che 'l gh 'è mia l' è chèl « che i filosèf i ciàma matéria o sostànsa corporéa»; issé ghe se fà mia dispèt a l' ümanità, che la se n' incorzerà gnach del mancà de la sostànsa materiàl; e specialmét ghe se tö vià a l'ateo öna giöstificassiù« per dì sö la sò empietà». Indel insèma i dutréne d' ol Berkeley a i è derécc a chèle d' ol Malebranche, ma al contràre de lü, ol Berkeley a 'l dìs che pò a i spirècc fenìcc i è atìv, issè come l'è atìv Dio, fossura, intat che ol Malebranche a 'l se möv dét indel cap del rassionalismo matematègh, ol Berkeley a'l rèsta ligàt a öna cognossènsa del reàl fondàda sö l' esperiènsa.

Sénsia e religiù

Ol Berkeley a 'l se ciàma se la sò concessiù idealistèga la scasse«töta la filosefea corpüscolar»e la ghe rüghe sö i ....(bösèche?)a«chèi prensépe mecanègh che con tat sücèss i è stacc dovracc per spigà i fenoméni» el fòrbe mia ìra che töcc i pass inacc fa de la sénsia i partéss del crèd che la ghe seès debù la sostànsa corporéa o matéria?«A 'l gh' è pò mia gnà ü fenoméno, a 'l respónd, spìgat co l 'ipotési de la matéria che 'l pöde mia èss spigàt bé pò a sènsa la matéria; spigà i fenoméni l' è compagn che fà èd perchè in serte cas notèr a 'm s' è colpìcc de serte idée; e dezà che per chèst la matéria la ocórr mia afacc, lé la servéss a ü bel negót in fiséga». La sénsia de la natüra però la pöl piö, segónd ol Berkeley, distinguì fra tacc caratèr ch 'i tè sö ol mónd, de considerà obietiv, e di oltèr dati sensebèi de sbiótà, per fà saltà fò giöstomènta a ün ordenamét matematègh de la realtà; töt ol sensebèl e persepebèl l'è, adèss, de tegnéss per ugetìv issé cumè töt l' ubietiv l' è tal a l' istèss titól e a l' istèss leèl. Ol mónd fisègh a ' l vé issé svödat de la sostàssa, var a dì deleguat fò in di sò tacc elemènt sensebèi, töcc particular e mia metìcc insèma in sènter reai fèrmi; l' üniù di fenomèni l' è piö consideràda cumè determinada di sostasse, dóca de sostègni sconosicc; Lè la se risòlv, zà, in di sèmpe « insèma» ligàcc in tra de lùr de l' ordèn stèss che 'l paregia pò a i fenoméni indela 'speriénsia. Ol mónd de la sénsia a 'l pèrd issé töcc i caratèr de sostassialità, de necesità, de 'solütèssa; la sénsia stèssa la rìa a èss üna sèmpe preisiù de chèl che 'l sarà, ligada a i tacc cas doe m' à tocàt con mà che a ü fenoméno ghe n' à egn dré ün oltèr; scassà la sostàssa materiàl l'öl dì scassà pò a 'l ligàm de caüsalità, 'ntìs cumè sègn de ü putér segréto in mà a i fósche sostàsse materiài, defat la caüsalità la é conservàda d' ol Berkeley domà in quat cadéna salda de fenoméni, var a dì quan che notèr a 'm dìs che A l' è caüsa de B, a 'm 'ntìnd dì domà che A e B i è mage sistemade üna in fila a chèl' oltra in chèla cadéna che 'm tóca co i mà.

I beghe d' ol Berkeley cóntra ol Newton i è domà ol resöltat de la manera nöa d' ol Berkeley de 'ntìnd la resèrca senteféga. Come se sà, ol Newton l' ìa dìcc che 's gh 'à de dàga piö realtà al spasse, al tép e al muimét sènsa fal de la matematéga, che gnach al spasse, tép e muimét relatìv, issè comè a i vé catàcc indela percessiù sensibèl. Al contrare per ol Berkeley ol tép, ol spasse e 'l muimét sènsa fal ai è domà laùr caiacc fò de la realtà o, mèi amò, paròle, che notèr a 'm ghe teca dré di percessiù particolàr, dóca a i se gh ' à mia oltèr spasse, tép e muimécc de chèi che 'm persepéss söbèt e 'm misüra indela 'speriènsia, pò a l' atrassiù üniversàl per lü l'è mia che ü nóm per ciamà la percessiù de sèrte ligàm.

Ciaramét indel Newton la matematéga, pör che la gh 'abìe mia ü particolàr significàt ontologègh, la se lìga là a üna isiù de la sénsia doe la sèmpe 'speriènsia la gh 'à besògn de èss intregàda (mia«intricata» «integrata»), e l'è pròpe indela diressiù de chèsta intregassiù matematéga de la 'speriensia che la sènsia la deénta ressèrca di caüse, al contrare per ol Berkeley, scancelacc töcc i lìgàm in tra i laùr e i fenoméni, scancelade töte i prodüssiù caüsai, la sènsia la deénta descrissiù e mesürassiù püra e sèmpe di fenoméni.

Intensiù

L'ültéma intensiù d' ol Berkeley, in chèsta ridüssiù fenomenéga de la portada de la sénsia, l'è de natüra religiusa, defat, quat piö la sénsia la se ristréns a cattà ol ligàm pür di fenoméni e la sò cadéna salda, tat piö l' è garantìda la isinansa de Dio a la natüra e a l' omèn e tat piö sigür ol passà dal fenìt a l' infenìt; pò a l' imaterialismo d' ol Berkeley a ' l gh ' à la sò raìs indel fat che la sostàssa matériàl la pöl servéga a i atèi e a i libèr pensadùr per tö vià ol mónd a l' assiù de Dio e ligàl là a ü prensépe fósch che l' iscancela la spiretüalità. La lòta cóntra i libèr pensadùr e i deisti l' è al sénter de töta la riflessiù d' ol vescóv de Cloyne; pò a se de 'na banda la crèss sö indel sircà de daga a la céra religiùsa ü pé sald indela cognossensa ümana e de chèl' oltra la se dèrvess fò indel reciàm fórt del valùr de la rivelassiù e del sò cumpèt de intregà i vedìde de la sénsia. Pò a 'l tentatìv de rend libéra l' etica del séns moràl, a 'l gh' à per ol Berkeley, ü significàt contràre a la religiù; defat lü l' è del parèr che domà la rivelassiù la seés in cas de daga a la lege moràl chèla stabilità che la ghe ocórr per pödì èss de aiöt indela lòta cóntra istìnti e passiù.Dio, issé, l' intervé a guidà l' omèn per dù diverse strade. chèla che, col stabilì i lege de natüra, la ghe dà stabilità e indà inàcc a i fenoméni, e chèla che la ghe sègna a l' omèn la strada de ciapà per rià a gòd la ìra contetèssa. Per chèl che 'l rearda la preöcupassiù de stabilé ü lìgàm sald in tra sénsia e religiù, a 's pöl dì che la strada de pensér ciapàda dal Berkeley la seés mia tròp de lontà de chèla d' ol Leibniz, pò a se ol vescóv anglicano a 'l rìa a cà con d' ün empirismo bel marcàt. Ol mèret piö gròss al spirèt de la cultüra 'lömenestéga l' è chèl che 'l vé fò, indel Berkeley, del sò daga 'dré a l' impiànt realistégh de la sénsia e dal sò vóltà la sènsia stèssa da ressèrca in sö i caüse a nèta descrissiù di fenoméni; ma per ol quadèr intrégh de la filosefea, per la sò preöcupassiù de brassà Dio e l' ünivèrs töt insèma, ol Berkely a 'l se rifà piötòst a i caratèr che la ressèrca filosofega a 'l la gh 'ìa ìt indel secól prima; miga per negót lü l' è ol pensadùr che, caiada fò in partènsa l' ispirassiù da la tradissiù nöa-platonèga de Cambridge, a 'l ghe tórna amò indré a lè in di ültèm agn de la sò eta co 'n d' üna nöa contetèssa, ol mónd a 'l ghe par sempèr piö com è ün organismo rödit insèma e viv doe Dio a 'l gh e cassa dèt la sò vertü mia fenìda.

Bibliografìa

Mario M. Rossi, Saggio su Berkeley, Edizioni Laterza, Bari 1955
Mario M. Rossi, Introduzione a Berkeley, Edizioni Laterza, Bari 1970
Paolo Mugnai, Segno e linguaggio in George Berkeley, Edizioni dell'Ateneo, Ruma 1979
Luigi Neri, George Berkeley. Filosofia e critica dei linguaggi scientifici, CLUEB, Bulogna 1992
Paolo Spinicci, La visione e il linguaggio. Considerazioni sull'applicabilità del modello linguistico all'esperienza, Guerini e Associati, Milàn 1992
Silvia Parigi, Il mondo visibile. George Berkeley e la "perspectiva", Olschki, Firéns 1995
Gaetano Chiurazzi, L'essere inutile. Il problema della mediazione in George Berkeley, nella rivista Filosofia, n.1, 1998 pp. 53-75
Ornella Bellini, Berkeley e la critica al tempo assoluto newtoniano, in: Il tempo, pp. 199-215, Gesp, Città Di Castello 1999
Daniele Bertini, Sentire Dio. L'immaterialismo come via per una interpretazione mistica dell'esperienza, Cittadella, Assisi 2007