Tripolitanië
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Tripolitanië of Tripolitana (Grieks: Tripolis; "driestad" of "drie stej", Arabisch: طرابلس; Tarabulus of Taraboeloes) is e landjsjap i 't naord van Afrika.
De drie stej woran Tripolitanië ziene naam óntlieëntj zeen:
- Sabratha
- Oea ('t hujig Tripoli)
- Leptis Magna
De naordewindj dae 't gebied róntjelómme Middellandjse Zieë euverhieërs bringk wolke mit zich mit die inne wintjer raenge bringen euvere Nafusa-berg, wonao 't water door wadi's nao de kus struimp. Door deze raengen is 't gebied hieël vröchbaar, wodoor de drie stej, oeatj gestich dore Feniciërs, hieël riek woorte.
't Gebied haet deil oetgemaak van 't Carthaags Riek, 't Numidisch Keuninkriek, 't keuninkriek van Massinissa en, vanaaf zoeaget 100 v. Chr., de Romeinse pervinsje Africa Proconsularis, wonao 't inne Late Aadheid nag 'n zelfstenjige Romeinse pervinsje woort.
De verdaejiging van 't aop weusdjegebied taenge de Garamante stal speciaal eisjen aan 't derdje legion Augusta. De definitieve leuzing woort pas vónje dore Romeinse keizer Septimius Severus (193-211): de Limes Tripolitanus, e drietal forte in Ghadames, Gheriat el-Garbia en Bu Njem, die geveudj kóste waere dore óntginning van 'n hieël groeat deil halfweusdje. Allewel de forte nao ruum 'n half ieëf opgegaeve woorte, bleve de versterkdje bórderieje (centenaria) nag ieëven in gebroek.
De Limes Tripolitanus euverlaefdje de crisis vanne derdje ieëf, 't Dominaat (doe Tripolitanië veur 't ieës 'n ónaafhenkelike pervinsje woort), de hieërsjappie vanne Vandale enne kóms vanne islam. Van 1551 toet 1911 veel Tripolitanië es pervinsje ónger 't Ottomaans Riek.
Op 24 dieëtsember 1951 woort Tripolitanië vereindj mit Fezzan en Cyrenaica toet 't ónaafhenkelik Keuninkriek Libië.