1929
1930 (MCMXXX) waor e gewoen jaor wat begós op maondag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- 10 jannewarie - De eësjte sjtrip van Kuifje versjient.
- 18 jannewarie - IJe Wijkstra sjut in Doezum veer veldjwachters doad.
- 31 jannewarie - Leon Trotski mót de Sovjet-Unie verlaote en geit in ballingsjap.
- Naodat de Verenigde Oppositie is versjlage, keërt Stalin zich noe taenge zien medesjtender in die sjtried, Nikolaj Boecharin. Boecharin en zien aanhengesj waere van ein 'rechse afwieking' van 't Marxisme-Leninisme besjöldig en oet de partiejtop gewirk.
- 11 fibberwarie - Verdraag van Laterane: Vaticaansjtad wirt ein ónaafhankelike sjtaat.
- 12 fibberwarie - Karst Leemburg wint de veerde Èlfsjtedetoch.
- 12 fibberwarie - Sjtadhoes van Leide aafgebrend.
- 14 fibberwarie - Saint Valentine's Day Massacre: Al Capone leët zeve rivale vermaorde.
- 4 miert - Herbert Hoover beëdig es 31e president van de Verenigde Sjtate.
- 16 miert - Totsjtandkómming van 't "Compromis des Belges", óngerteikend door 27 socialistische volksvertaengewoordigers, eine per federatie, wobiej de bedoeling oetgedrök wirt Belsj es einheidssjtaat te behawwe, mèr óm de Vlaminge en de Wale waal individueel en collectief gelieke rechte toe te kènne. Dit compromis wirt de waegbereijer tot de eësjte taalwet van 28 juni 1932.
- 19 april - 't Paleis veur Volksvliet in Amsterdam wirt door brandj verrinneweert.
- 16 mei - De Oscars waere veur de eësjte keër oetgereik.
- De sjtate van de Kleine Entente sjlete ein verdraag: Alle besjtaonde verdrage tösje de sjtate waere automatisch verlèngk, en óngerlinge conflicte zulle vreedzaam waere opgelos door middel van arbitrage door de Volkebondj.
- 16 juni - In Paries wirt veur 't eësj Bloomsday gevierd.
- 10 augustus - Beëdiging derde kabinèt-Ruys de Beerenbrouck.
- 11 augustus - Op 't Joods Waereldcongres in Zürich wirt 't Joods Agentsjap in Palestina opgerich. 't Zal de joodse immigratie begeleije en de joodse gemeinsjap besjture.
- 24 augustus - Bloodbad van Hebron: Palestiense groeperinge verwónje en doaje tieëntalle Joodse inweuners. De Jode waere oet Hebron verdreve.
- 7 september - Bekrachtiging van 't Protocol van Genève: 't Verbod op chemische wapes.
- 11 september - De Rotterdamse sjeepswerve Wilton en Feijenaord gaon same.
- 4 oktober - Eësjte Deredaag: derebesjermingsorganisaties höbbe de sjterfdaag van de H. Franciscus van Assisi hiejveur gekaoze.
- 12 oktober - In 't Groninger Oldambt kump ein eindj aan ein sjtaking van landjarbeiders, die ruum 5 maondj haet gedoerd. De boere höbbe kans gezeen mèt wirkkrachte van urges angesj de aogs bènne te haole. Dit waas mèt 5000 deilnummesj de groatste sjtaking in de agrarische sector oet de Nederlandjse gesjiedenis.
- 13 oktober - Veur 't eësj vlug eine Zeppelin euver Nederlandj. 't Lóchsjeep wurp eine poszak aaf baove Sjiphol en keërt dan truk nao Friedrichshafen.
- 24 oktober - Beursjcrash in New York, "Zjwarte Dónderdig", begin van de waereldwieje Groate Depressie.
- 29 november - Richard E. Byrd vlug es eësjte euver de Zuidpool.
- 27 december - Jozef Stalin kondig de collectivisatie aan wodoor aan miljoene koelakke hun landj wirt óntnómme.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde: Louis de Broglie "um zien oontdèkking vaan 't golve vaan eletrone."
- Sjemie: Arthur Harden en Hans von Euler-Chelpin "um hun oonderzeuk nao de vergisting vaan sókker en de gisenzyme."
- Geneeskunde:
- Christiaan Eijkman "veur zien oontdèkking vaan 't antineuritisch vitamine."
- Frederick Gowland Hopkins "veur zien oontdèkking vaan greujbevorderende vitamine."
- Literatuur: Thomas Mann, "veural um zien groete roman Buddenbrooks, die gestiedegaon erkind is geraak es eine vaan de groete klassiekers vaan de modern literatuur."
- Vrei: Frank B. Kellogg "veur 't Kellogg-Briandpak, boevaan de oonderteikenere euvereinkaome veur alle conflikte vreidzaam op te losse en oorlog es middel vaan nationaol beleid aofzwore" (pas e jaor later oetgereik).
Literatuur
[bewirk | brón bewèrke]- Alfred Döblin: Berlin Alexanderplatz. Die Geschichte vom Franz Biberkopf.
- José Ortega y Gasset: Opstand der horden.
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 3 jannewarie - Gordon E. Moore, Amerikaanse zakeman en natuurkundige
- 13 jannewarie - Joe Pass, Amerikaanse jazzgitarist (gesjtorve 1994)
- 14 jannewarie - Billy Walker, Amerikaanse zenger (gesjtorve 2006)
- 15 jannewarie - Martin Luther King, Amerikaanse dominee, burgerrechteactivis en misdaadsjlachoffer (gesjtorve 1968)
- 31 jannewarie - Jean Simmons, Èngelsj-Amerikaanse actrice (gesjtorve 2010)
- 5 fibberwarie - Fred Sinowatz, Oasteriekse ambtenaer en politicus (o.a. bóndjskanseleer 1983-1986) (gesjtorve 2008)
- 9 fibberwarie - Howard Kanovitz, Amerikaanse kunstenaer (gesjtorve 2009)
- 13 fibberwarie - Anton de Ridder, Nederlandse zenger (gesjtorve 2006)
- 17 fibberwarie - Patricia Routledge, Britse actrice
- 18 fibberwarie - Günther Schramm, Duutsje acteur en televisiepresentator
- 18 fibberwarie - Hannie Termeulen, Nederlandse zjwömster (gesjtorve 2001)
- 23 fibberwarie - Pieter de Geus, Nederlandse minister van Defensie in 't Kabinèt-Van Agt I (gesjtorve 2004)
- 23 fibberwarie - Alexius II van Moskou, patriarch van Moskou en Ruslandj (gesjtorve 2008)
- 8 miert - Hebe Camargo, Braziliaanse actries (gesjtorve 2012)
- 25 miert - Jean Schramme, Belzje kolonel, leijde in 1967 ein muteriej in Congo (gesjtorve 1988)
- 27 miert - Theadora Van Runkle, Amerikaanse modeóntwerpster
- 1 april - Milan Kundera, Franstaolegen Tsjechoslovaakse sjriever
- 2 april - Frans Andriessen, Nederlandse politicus (gestorve 2019)
- 5 april - Hugo Claus, Belsj-Nederlandse sjriever (gesjtorve 2008)
- 6 april - Liliane Brekelmans-Gronert, Nederlandse oprichtster van 't Liliane Fonds (gesjtorve 2009)
- 6 april - André Previn, Duits-Amerikaanse pianis, dirizjènt en componis (gestorve 2019)
- 7 april - Bob Denard, Franse militair, politiefunctionaris, geheime deensmitwirker en huurlingeleijer (gesjtorve 2007)
- 8 april - Jacques Brel, Belzje chansonnier (gesjtorve 1978)
- 14 april - Gerry Anderson, Britse producer en regisseur, (o.a. Thunderbirds)
- 17 april - James Last, Duutsje orkesleijer
- 19 april - Jean Defraigne, Belzje politicus
- 20 april - Adri Suykerbuyk, Nederlandse fitserenner
- 23 april - Heimen Lagerwaard, Nederlandse voetballer (gesjtorve 2006)
- 26 april - Herman Le Compte, Vlaamse dokter (gesjtorve 2008)
- 29 april - Ray Barretto, Amerikaanse musicus (gesjtorve 2006)
- 2 mei - Link Wray, Amerikaanse gitaris (gesjtorve 2005)
- 4 mei - Ronald Golias, Braziliaansen acteur (gesjtorve 2005)
- 4 mei - Audrey Hepburn, Nederlands-Britse actrice en filantrope (gesjtorve 1993)
- 6 mei - Paul Lauterbur, Amerikaanse sjeikundige (gesjtorve 2007)
- 13 mei - Philibert Mees, Vlaamse componist, pianist en misdaadsjlachoffer (gesjtorve 2006)
- 15 mei - Andrew Bertie, Britse aristocraat (gesjtorve 2008)
- 17 mei - Cees Slinger, Nederlandse jazzpianist (gesjtorve 2007)
- 20 mei - Theo Koomen, Nederlandse sjportversjlaaggaever (gesjtorve 1984)
- 20 mei - Charles Tilly, Amerikaanse socioloog, politicoloog en historicus (gesjtorve 2008)
- 25 mei - Beverly Sills, Amerikaanse operazangeres (gesjtorve 2007)
- 12 juni - Hein van Breenen, Nederlandse fitserenner (gesjtorve 1990)
- 12 juni - Anne Frank, Joods-Nederlandse sjriefster (gesjtorve 1945)
- 14 juni - Sjoerd Royer, president van de Hoage Raod der Nederlande
- 17 juni - Ward Ruyslinck, Belzje sjriever
- 17 juni - Jaak Vanderheyden, Belzje schilder
- 20 juni - Eric van der Donk, Nederlandse acteur
- 21 juni - Ed Leeflang, Nederlandse dichter (gesjtorve 2008)
- 23 juni - Henri Pousseur, Belzje componist (gesjtorve 2009)
- 29 juni - Oriana Fallaci, Italiaans verzètssjtriejster, journaliste, publiciste en sjriefster (gesjtorve 2006)
- 2 juli - Imelda Marcos, vrouw van president Ferdinand Marcos van de Filipijne
- 9 juli - Lee Hazlewood, Amerikaanse countryzenger, tekstsjriever en meziekproducent (gesjtorve in 2007)
- 10 juli - Harry Bannink, Nederlandse componist, arrangeur en pianist (gesjtorve 1999)
- 10 juli - Jef Cassiers, Vlaamse acteur (de Alverman in Johan en de Alverman) (gesjtorve in 1987)
- 18 juli - Tim Beijer, Arts en sjriever
- 18 juli - Adelaide Tambo, Zuid-Afrikaans politicus en antiapaartheidsactivist (gesjtorve 2007)
- 20 juli - Jean Baudrillard, Franse socioloog, cultuurcriticus en filosoof (gesjtorve 2007)
- 28 juli - Remco Campert, Nederlandse sjriever
- 8 augustus - Ronald Biggs, Britse treinrover
- 9 augustus - Henk Romijn Meijer, Nederlandse sjriever, essayist, dichter, taalkundige en vertaler (gesjtorve 2008)
- 11 augustus - Alun Hoddinott, Welsh componist (gesjtorve 2008)
- 12 augustus - Buck Owens, Amerikaanse country-zanger (gesjtorve 2006)
- 24 augustus - Yasser Arafat, leijer van de Palestiense PLO (gesjtorve 2004)
- 27 augustus - Ira Levin, Amerikaanse sjriever (gesjtorve 2007)
- 5 september - Andrian Nikolajev, Russische ruumdevaarder (gesjtorve 2004)
- 12 september - Guus Zoutendijk, Nederlandse politicus en zakeman (gesjtorve 2005)
- 17 september - Stirling Moss, Britse autocoureur
- 18 september - Armando, Nederlandse schilder en sjriever
- 21 september - Sándor Kocsis, Hongaars voetballer (gesjtorve 1979)
- 25 september - Ronnie Barker, Britse kemiek en acteur (gesjtorve 2005)
- 7 oktober - Dirkje Kuik, Nederlandse sjriefster (gesjtorve 2008)
- 18 oktober - Kees Fens, Nederlandse criticus en essayist (gesjtorve 2008)
- 25 oktober - Paul Schruers, Belzje bisschop van Hasselt (gesjtorve 2008)
- 31 oktober - Bud Spencer, Italiaans acteur en zwemmer
- 1 november - Rudy Kousbroek, Nederlandse sjriever
- 2 november - Amar Bose, Amerikaanse óngernummer
- 5 november - Lennart Johansson, Zjweedse awt-veurzitter van de UEFA
- 6 november - Francy Boland, Belzje jazzpianist, componist en arrangeur (gesjtorve 2005)
- 6 november - Ben Smits, Nederlandse pianist en meziekpedagoog (gesjtorve 2008)
- 9 november - Imre Kertész, Hongaarse sjriever en Nobelprieswinnaer
- 10 november - Wout Wagtmans, Nederlandse fitserenner (gesjtorve 1994)
- 23 november - Hal Lindsey, Amerikaanse evangelis en christelik sjriever (gesjtorve 2024)
- 28 november - Berry Gordy (Jr.), Amerikaanse meziekproducer, oprichter van Motown Records
- 13 december - Jaap Kruithof, Vlaamse moraalfilosoof (gesjtorve 2009)
- 13 december - Christopher Plummer, Canadese acteur
- 19 december - Humphrey Mijnals, Surinaams-Nederlandse voetballer
- 24 december - Mary Higgins Clark, Amerikaanse sjriefster van misdaadromans
- 25 december - Aad de Koning, Nederlandse sjaatser
- 28 december - Mierten Schmidt, Nederlandse astronoom
- 30 december - Bob Bouma, Nederlandse tv-presentator (gesjtorve 2009)
- 31 december - Mies Bouwman, Nederlandse tv-presentatrice
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]- 22 jannewarie - Cornelis Lely (74), Nederlandsee waterbouwkundige, minister en gouverneur
- 3 fibberwarie - Agner Erlang (51), Deense wiskundige
- 4 fibberwarie - Zotte Nelles (73), Duffelse dörpsfeguur
- 12 fibberwarie - Lillie Langtry (75), Britse actrice
- 14 fibberwarie - Thomas Burke (54), Amerikaanse atleet
- 24 fibberwarie - André Messager (75), Franse componist en dirigent
- 2 miert - Georges Nélis (43), Belzje oprichter Sabena
- 3 miert - Octave Van Rysselberghe (73), Vlaams-Belzje architect
- 13 miert - Henry Scott Tuke (71), Èngelsje sjilder
- 17 miert - Henricus Huijbers (47), Nederlandse historicus
- 20 miert - Eduard Meijer (51), Nederlandse zjwömmer en waterpoloër
- 4 april - Carl Benz (84), Duutsje oetvènjer
- 11 april - Edmond Thieffry (36), Belzje lóchvaartpionier en 1e WO aas
- 28 april - Hendrik van Heuckelum (49), Nederlandse voetballer en winnaer bronze Olympische medaille
- 2 mei - José Maria Rubio y Peralta (64), Sjpaanse preester en heilige
- 7 mei - Charles Cooley (64), Amerikaanse socioloog
- 11 juni - Gyula II Andrássy (68), Oasterieks-Hongaarse politicus
- 15 juni - Charles F. Brush (80), Amerikaanse elektrotechnicus
- 3 augustus - Emile Berliner (78), Duutsj-Amerikaanse elektrotechnicus en oetvènjer
- 4 augustus - Carl Auer von Welsbach (70), Oasteriekse weitesjapper en oetvènjer
- 10 augustus - Aletta Jacobs (75), Nederlandse arts en feministe
- 23 augustus - Karel van de Woestijne (51), Vlaamse sjriever
- 17 november - Herman Hollerith (69), Amerikaanse oetvènjer van de pónskaart
- 18 november - Henricus van de Wetering (78), Nederlandse aartsbisjhop
- 10 december - Franz Rosenzweig (43), Duutsje godsdeensfilosoof