Рагъ

Рагъ (символ: ) — Ракъинин системадин тек сад тир гъед. Ракъинин системадин муькуь объектар Ракъинилай элкъвезва: планетаярни абурун спутникар, карлик тир планетаярни абурун спутникар, астероидар, метеороидар, кометаярни космосдин руг. Ракъинин масса вири Ракъинин система гьисабдиз къачурла жезвай массадин 99,866 % тешкил ийзва. Ракъинин чукӀурун (излучение) Чиле авай уьмуьр хуьзва.^[1]

Рагъ гьидрогендикай (массадин ~73 % ва къенен кьадардин ~92 %), гьелийдикай (массадин ~25 % ва къенен кьадардин ~7 %) ва маса гъвечӀи концентрацияда авай химиядин элементрикай ибарат я: ракьуникай, никелдикай, оксигендикай, азотдикай, кремнийдикай, гугуртдикай, магнийдикай, карбондикай, неондикай, кальцийдикайни хромдикай.^[2]

Гьидрогендин 1 миллион атомдиз гьелийдин 98 000 атом, оксигендин 851 атом, карбондин 398 атом, неондин 123 атом, азотдин 100 атом, ракьун 47 атом, магнийдин 38 атом, кремнийдин 35 атом, гугуртдин 16 атом, аргондин 4 атом, алюминийдин 3 атом, никелдин, натрийдин ва калцийдин гьар садан 2 атом ва са тӀимил кьван кьадардин вири маса элементар кьвезва.

Ракъинин юкьван къалинван 1,4 г/см³ я, яни Кьейи гьуьлуьн цин къалинвилиз барабар я. Спектрдин синифриз паюниз килигна, Рагъ G2V («хъипи карлик») типдиз талукь я. Ракъинин ччинин температура 6000 К кьван хкаж жезва, гьавиляй Рагъ саки лацу экв гузва, амма мадни къуват авай чукӀурунин гъиляй ва спектрдин гъвечӀидалгъадин пай Ччилин атмосфера патай туькьуьнин гъиляй, Ракъинин дуьз экв чи планетадин ччинин патав сакӀус хъипи ранг къачузва (алахьай цава, цавукай чкӀанвай экуьнин аби рангунин жемда галаз, Ччиле авай объектрин умуми экуь авун мадни лацу жезва).

Ракъинин спектра ион хьанвай ва нейтрал тир металлрин цӀарар, ва гьакӀни, ион хьанвай гьидроген ава. Чи НекӀедин Рекье 100 миллиардлай гзаф гъетер авагаллактикада . ИкӀ хьайла, чи галлактикадин гъетерин 85 % — Ракъинлай тӀимил къати тир гъетер я (чпин лап гзаф кьадарда абур яру карликар я). Кьилин сад садан гуьгъуьнлай галай-галайвал атунин вири гъетер хьиз, Ракъинин энергия термохвехуьнин синтездалди арадиз къвезва. Рагъ къачуртӀа, адан энергиядин гзаф пай гьидрогендикай гьелий синтездалди гьасил жезва.

Ракъинин Ччиликай яргъавал — 149,6 млн км — тахминан, астрономиядин текдиз барабар я, вилериз аквадай пӀипӀен диаметр лагьайтӀа, Вацран хьиз, — зурградусдилай тӀимил кьван чӀехи я (31—32 декъикъа). Рагъ НекӀедин Рекьин юкьвалай тахминан 26 000 экуьнин ийса ава, ва НекӀедин Рекьинилай элкъвезва (са элкъвена кьил-кьиле ягъун 200 млн ийсалай гзаф я). Ракъинин орбитал тядивал 217 км/с барабар я, — и тегьерда, Рагъ са экуьнин ийс 1400 ччилин ийсан къене физва, са астрономиядин тек лагьайтӀа — 8 ччилин ийкъан къене.

Ракъинин физикадин хсусивилер

Ракъинин масса:	$M_{\bigodot }=1.9891\times 10^{30}$ кг
Ракъинин экуьвал:	$L_{\bigodot }=3.827\times 10^{26}$ Вт
Ракъинин радиус:	$R_{\bigodot }=6.960\times 10^{8}$ м

Юкьван диаметр 1,392·109 м

(Ччилин 109 диаметр)

Экваториал радиус 6,9551·108 м
Экватордин элкъвейдин яргъивал 4,37001·109 м
Поляр чуькьуьн 9·10−6
Ччинин майдан 6,07877·1018 м²

(Ччилин 11 917,607 майдан)

Къенен кьадар 1,40927·1027 м³

(Ччилин 1 301 018,805 къенен кьадар)

Юкьван къалинвал 1409 кг/м³
Экваторда заланвилин къуватдин ийгинвал (ускорение) 274,0 м/с² (27,96 g)
Кьвед лагьай космосдин тядивал (ччин патал) 617,7 км/с

(Ччилин 55,2)

Ччинин нетижа гудай температура 5778 К
Таждин температура ~1 500 000 К
Хвехуьнин температура ~13 500 000

Структура

Ракъинин къенепатан туькӀуьр хьанвай тегьер

Ракъинин хвех

Асул макъала: Ракъинин хвех

Тахминан 150—175 агъзур км радиус авай (яни, Ракъинин радиусдин 20—25 %) ва термохвехуьнин реакцияр физвай Ракъинин юкьван патаз Ракъинин хвех лугьуда.^[3]. Хвехуьнин веществодин къалинвал 150 000 кг/м³ тешкил ийизва^[4] (цин къалинвилилай 150 сефер гзаф я ва Ччиле авай виридалайни чӀехи къалинвал авай металлдин — осмий металлдин къалинвилилай ~6,6 сефер гзаф я), хвехуьнин юкьва авай — 14 млн К-лай гзаф я. SOHO миссия патай кьиле тухванвай ганайбурун (данные) анализ, къалурнава хьи, хвехуьна Ракъинин вичин гигинилай элкъуьрунин тядивал (скорость) Ракъинин ччинив гекъигайла гзаф кьадарда чӀехи^[3]^[5].

Хвехуьна протон-протондин термохвехуьнин реакция кьиле физва, ва и реакциядин нетижада кьуд протондикай гелий-4 арадиз къвезва^[6]. Идахъ галаз, гьар са секунддин къене 4,26 млн тонн вещесто чукӀуруниз элкъвезва, амма и чӀехивал Ракъинин массади гекъигайла — 2·10²⁷ тонн — затӀни тушир кьадарда гъвечӀи я. Хвехуьнин чара-чара зонайрин патай хкатзавай къуватлувал (мощность) а зонайрин Ракъинин юкьва кьван авай яргъивилилай асул я. И къуватлувал, теориядин гьисабунралди, юкьва 276,5 Вт/м³ кьван хкаж жезва^[7]. И тегьерда, са инсандин къенен кьадардиз (0,05 м³) 285 Ккал/югъ (1192 кДж/югъ) чимивилин хкатун аватзава — имни ччан алай ксун тийизвай инсандин чимивал хкатунилай са дережа кьван тӀимил я. Ракъинин вири къенен кьадардин гекъигай (удельный)энергиядин хкатун лагьайтӀа, ам мадни кьве дережа тӀимил я. Ихьтин гъвечӀи энергиядинхкатун себеб яз, гьидрогендин игьтиятар гьеле термохвехуьнин реакцияр хуьн патал мадни са шумуд миллиард ийс кьван бес я.

Хвех — Ракъинин термохвехуьнин реакциядин нетижада арадиз къвезвай энергияни чимивал авай тек сад тир чка я, Ракъинин маса чкаяр а энергиядал ифирнава. Хвехуьнин вири энергия, фотосфера кьван, галай-галайвал вири къатарин къеняй физва; и энергия ракъинин экв ва кинетик энергия тегьерда чкӀизва^[8]^[9].

Нургудай тухунин зона

Ракъинин конвектив зона

Ракъинин атмосфера

Фотосфера

Фотосфера (экв гудай къат) Ракъинин аквадай ччин туькӀуьрзава.

Хромосфера

Таж

Ракъинин гар

Ракъинин лап кьвед лагьай кӀалубар

Асул макъала: Ракъинин аналогар

АлайчӀава Ракъинин са шумуд лап кьвед лагьай кӀалубар малум я — абур практикадин жигьетдай Ракъинин массадиз, эквивилиз (светимость), температурадиз (±50 К), металлвилиз (±12 %), яшариз (±1 млрд лет) ва мсб. килигна чи гъетрен тамам аналогар я^[10]

Эдебият

Инглис чӀалал

Thompson, M. J. (2004). «Solar interior: Helioseismology and the Sun’s interior». Astronomy and Geophysics 45 (4): 21-25.
Cohen, Richard (2010). Chasing the Sun: the Epic Story of the Star that Gives us Life. Simon & Schuster. ISBN 1400068754.
Williams, D. R. (2004). «Sun Fact Sheet». NASA. Retrieved 2010-09-27.
Hansteen, V.H.; Leer, E. (1997). «The role of helium in the outer solar atmosphere». The Astrophysical Journal 482 (1): 498—509.
Erdèlyi, R.; Ballai, I. (2007). «Heating of the solar and stellar coronae: a review». Astron. Nachr. 328 (8): 726—733.
Zirker, Jack B. (2002). Journey from the Center of the Sun. Princeton University Press. pp. 119–120. ISBN 978-0-691-05781-1.
Seidelmann, P. K.; et al. (2000). «Report Of The IAU/IAG Working Group On Cartographic Coordinates And Rotational Elements Of The Planets And Satellites: 2000».
Robert Zimmerman, «What’s Wrong with Our Sun?», Sky and Telescope August 2009
Bethe, H. (1939). «Energy Production in Stars». Physical Review 55 (1): 434—456
Pogge, R.W. (1997). «The Once and Future Sun». New Vistas in Astronomy. Ohio State University (Department of Astronomy)

Баянар

↑ ЗАМЫСЕЛ СВЕТА Архивация 24 май 2009 йисан.
↑ Manuel O. K. and Hwaung Golden (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC)
↑ ^3,0 ^3,1 García, R.; et al. (2007). «Tracking solar gravity modes: the dynamics of the solar core». Science 316 (5831): 1591—1593. DOI:10.1126/science.1140598. PMID 17478682..
↑ Basu et al. (2009). «Fresh insights on the structure of the solar core». The Astrophysical Journal 699 (699). DOI:10.1088/0004-637X/699/2/1403..
↑ Bonanno, A.; Schlattl, H.; Patern, L. (2002). The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS (PDF). Astronomy and Astrophysics 390: 1115—1118.
↑ Broggini, Carlo (26—28 June 2003). «Nuclear Processes at Solar Energy». Physics in Collision..
↑ Table of temperatures, power densities, luminosities by radius in the Sun Архивация 16 август 2011 йисан.. Fusedweb.llnl.gov (1998-11-09). Retrieved on 2011-08-30.
↑ Zirker Jack B. Journey from the Center of the Sun. — Princeton University Press, 2002. — P. 15—34. — ISBN 9780691057811.
↑ Phillips Kenneth J. H. Guide to the Sun. — Cambridge University Press, 1995. — P. 47—53. — ISBN 9780521397889.
↑ D. R. Soderblom; J. R. King. (1998). «Solar-Type Stars: Basic Information on Their Classification and Characterization». Solar Analogs: Characteristics and Optimum Candidates. Проверено 2008-02-26.

ЭлячӀунар

Ракъинин шикилар

SolarMonitor.org
Images and movies from the Nature article data set Архивация 18 май 2005 йисан.
The Institute for Solar Physics Архивация 18 май 2005 йисан.
The Sun — The Big picture. The Boston Globe.
Astronomy Picture of the Day (инг.) (2010 August 6). Ахтармишун 2 ноябрь 2024.

[1] ЗАМЫСЕЛ СВЕТА Архивация 24 май 2009 йисан.

[2] Manuel O. K. and Hwaung Golden (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC)

[Garcia2007-3] 3,0 ^3,1 García, R.; et al. (2007). «Tracking solar gravity modes: the dynamics of the solar core». Science 316 (5831): 1591—1593. DOI:10.1126/science.1140598. PMID 17478682..

[Basu-4] Basu et al. (2009). «Fresh insights on the structure of the solar core». The Astrophysical Journal 699 (699). DOI:10.1088/0004-637X/699/2/1403..

[Bonnano-5] Bonanno, A.; Schlattl, H.; Patern, L. (2002). The age of the Sun and the relativistic corrections in the EOS (PDF). Astronomy and Astrophysics 390: 1115—1118.

[6] Broggini, Carlo (26—28 June 2003). «Nuclear Processes at Solar Energy». Physics in Collision..

[7] Table of temperatures, power densities, luminosities by radius in the Sun Архивация 16 август 2011 йисан.. Fusedweb.llnl.gov (1998-11-09). Retrieved on 2011-08-30.

[Zirker2002-15-8] Zirker Jack B. Journey from the Center of the Sun. — Princeton University Press, 2002. — P. 15—34. — ISBN 9780691057811.

[Phillips1995-47-9] Phillips Kenneth J. H. Guide to the Sun. — Cambridge University Press, 1995. — P. 47—53. — ISBN 9780521397889.

[10] D. R. Soderblom; J. R. King. (1998). «Solar-Type Stars: Basic Information on Their Classification and Characterization». Solar Analogs: Characteristics and Optimum Candidates. Проверено 2008-02-26.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]