Кипрдин туьрквер
| Кипрдин туьрквер туьрк. Kıbrıs Türkleri [Кибрис туьрклери] | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Вири санлай кьадар | ||||||||||||||||||
|
750 000 – 1 000 000 кас | ||||||||||||||||||
| Гегьенш хьанвай ареал | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| ЧӀал | ||||||||||||||||||
| Туьрк чӀал | ||||||||||||||||||
| Дин | ||||||||||||||||||
| Ислам — суни мусурманар | ||||||||||||||||||
| Акатзава | ||||||||||||||||||
| туьрк халкьар | ||||||||||||||||||
| Мукьва халкьар | ||||||||||||||||||
| цӀапар, гагаузар, крымдин татарар, къумукьар ва мсб. | ||||||||||||||||||
| Ареалдин карта | ||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Кипрдин туьрквер, туьрквер-киприотар (туьрк. Kıbrıs Türkleri [Кибрис туьрклери]) — Кипрда уьмуьр ийизвай туьрк эгьлидиз ганвай тӀвар. 1571 йисуз Кипр остров Усманрин Империядин гъилик акатайдалай кьулухъ Анатолиядай (Турциядай) островдиз куьч хьана ацукьнавай туьрквериз и тӀвар ганай. 1974 йисуз Турциядин Яракьлу Къуватри островдиз дяведалди финиф авунин нетижада Кипр кьве патаз пай хьанай ва кефер пата туьрквери Кеферпатан Кипрдин Турк Республика (ККТР) малумарнай. 1975 йисалай эгечӀна «кипрдин туьрквер» тӀварцӀик Турциядай Кипрдиз куьч жезвайбурни кутунай. Кипрдин туьркверинни Турциядин туьркверин арада са тафаватни авайди туш.
Чеб авай чилер ва кьадар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]Алай чӀавуз туьрк-киприотрин чӀехи пайди Турцияда уьмуьр ийизва, абурун кьадар 300 000 кас я. 285 000 кас Кеферпатан Кипрда, 200 000 кас ЧӀехи Британияда, 40 000 касни Австралияда ава. ГьакӀни, Кьиблепатан Кипрда грекрин арада 3 агъзурав агакьна туьрк-киприотар авайди малум я.
Тарих
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]1571 йисуз Усманрин Империяди остров дяведалди къачурла Кипрдин агьалияр миллетдин ва медениятдин жигьетдай гзаф дегиш хьанай. Вилик михьиз грек агьалияр авай островдиз мусурман туьрквер атанай. Абуру и островдиз чпин чӀал, адетар, меденият ва цӀийи дин гъанай. СултӀан Селим II-йдан къарардалди Анатолиядай Кипрдиз 5720 кас куьчарнай, абурун чӀехи пай гьакӀан ватанэгьлияр тир: лежберар, устӀарар, заргарар, чекмечияр ва муькуь пешекарар. Идалайни гъейри Кипрдиз Турциядай пара кьадарда дяведарар (военныяр) атанай, абурук 12 агъзур аскерар, 4 агъзур балкӀандарар ва 2 агъзур виликан дяведарар ва абурун хзанар кваз.
Мусурманриз муьтӀуьгъ хьанвай христиан грекрин бязибуру, къвезмай уьмуьрда четинвилерихъ галаз чин-чинал гьалт тийидайвал, чара атӀана ислам дин кьабулнай. Амма туьрквери абуруз ислам дин кьабулиз мажбурзавачир ва чкадин христиан агьалидихъ галаз гьакъисагъвилин авсиятда авай. Идан нетижада Кипрда вичик гьам христианвилин, гьамни мусурманвилин лишанар квай цӀийи сектаяр, мезгьебар арадал атанай. Гуьгъуьнин виш йисарин къене и кьве христиан ва мусурман жемиятар Кипр островдин виринра къуьн-къуьневаз уьмуьр ийизвай, амма сад-садахъ галаз акахьзавачир ва гьарда чпин милли махсусвал ва меденият хуьзвай. Месела, и кьве миллетрин арада яргъал вахтунда никагьар кутӀунун къадагъа тир.
1881 – 1960 йисарин къене остров Британиядин гьукумдик акатай береда хейлин туьрквер Кипрдай хъфенай. 1960 йисуз Кипр азад хьайила кьулухъ, цӀийи гьукумат 70 % грекрин ва 30 % туьркверин чилерал туькӀуьрдай къарар кьабулнай, яз гьа чӀавуз туьрквери агьалидин 18 % тешкилзавай. 1974 йисуз Турция Кипрдиз дяведалди гьахьайла уьлкве кьве патаз пай хьанай: туьрквери кефер пад кьунай, грекри — кьибле пад. Островдин кьибле пата амукьай пара кьадарда туьрквер ЧӀехи Британиядиз куьч хьанай ва ана чӀехи диаспора арадал гъанай, амайбурни Кипрдин кефер патаз ва я Турциядиз куьч жезвай.
Баянар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]ЭлячӀунар
[дуьзар хъувун | вики-текст дуьзар хъувун]- Туьрк-киприотрин тарих (инг.)
- ЧӀехи Британиядавай туьрк-киприотрин тарих (инг.)
- Туьрк-киприотрин ассоциация Архивация 21 февраль 2008 йисан. (инг.)