Игъир

Тунвай хуьр Игъир урус. Ихир Уьлкве УрусатУрусат Федерациядин субъект ДагъустанДагъустан Муниципал район Ахцегь Бине кьунва XIII вий йисуз Садлагьай тӀвар кьун 1250 Виликан тӀварар Къегьерар АП-дин кьакьанвал 2461 м Агьалияр 0 кас Миллетар лезгияр Динар суни - мусурманар Сятдин чӀул UTC 3 Автомобилдин код 05 Хуьруьн шикилар Фонд «Лезгияр» Космосдай акунар www.wikimapia.org Магьачкъала Ахцегь Игъир Ахцегь Игъир

Игъир (урус. Ихир) — Дагъустан республикадин Ахцегь районда авай гадарнавай сувун хуьр.

География

Хуьр Ахцегь райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Ахцегь хуьрелай 27 км яргъал, Мацарин кӀама, Мацар вацӀун хел тир Игъир вацӀун мукьвал ва Азербайжандихъ галаз дуьз сергьятдал ала.

Тарих

Хуьруьн тӀвар кьунвай таихдин малуматар XIII виш йисариз талукь я. Хуьруь Къавкъаздин Кьилин цӀиргъинин суварин кьилелай элячӀдай рекьериз килигзавай къеледин роль къугъвазвай. 1578 йисуз Дагъустандиз гужалди туьрквер гьахьзава, абуру Игъир ва Ахцегь хуьрерин ихтияр аваррин гьаким тир Тунай - Жалаван гъилик вугузва. XVI виш йисалай 1839 йисал кьван Игъир хуьр Дукъузпарадин азад жемиятдик квай.

1839 йисуз хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпара наибвалдиз талукь тир. Чихъискар хуьруьхъ галаз Игъиррин хуьруьн-жемятдик квай.

1873 йисуз Кьиблепатан Игъиррин агьалидин са пай Кеферпатан Игъирриз, Камарван ва Дуружа хуьрериз куьч хьанай.

Алай чӀавуз, Игъирвийрин азербайжанариз элкъвенвай несилар Азербайжандин Хъачмаз райондин Нережан хуьре, маса районра ва гьакӀни, Дагъустандин Хасавюрт райондин ЦӀийи Къуруш хуьре уьмуьр гьалзава. Гила ЦӀийи Къурушра 118 игъирви хзанар амукьзавай «Игъиррин» куьче ава.

Хуьруьн куьч хьунин себебкарар Дагъустандин ва Азербайжандин ССР-рин гьукуматар хьанай. ДАССР-динни АССР-дин регьберрин арада икьрар кутӀуннай, гьа икьрардин тӀалабунралди Ахцегь ва Докъузпара районрин кьибле пата авай лезги чилер Азербайжандиз вуганай. Гьа чилерихъ са шумуд лезги хуьр, чкадин эгьлйрин чӀурар ва мулкар квай. Идан нетижада, мал-лапаг хуьдай, майишат тухудай чилер галачиз амукьай бязи лезги хуьрер Азербайжандик акатнай (месела Фил-Фил ва мсб.), бязи хуьрерни азербайжанарин гъиле гьат тавун патал Дагъустандин маса чкайриз куьч хьанай (месела ЦӀийи Къуруш хуьруьз).

Агьалияр

1832 йисуз хуьре 120 хзанди уьмуьр ийизвай . 1850 йисуз Игъирра 378 кас агьалияр авай.

1865 йисуз Кеферпатан Игъирра 110 кӀвал, 418 итим ва 410 паб авай. Кьиблепатан Игъирра — 83 кӀвал, 237 итим ва 250 паб.

1873 йисуз Кеферпатан Игъирра 119 кӀвал, 498 итим. Кьиблепатан Игъирра 70 кӀвал ва 202 итим авайди тир.

1886 йисан Урусатдин Империядин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна, хуьре 1 231 касди уьумуьр ийизвай . Вири лезгияр, суни-мусурманар тир.

Тарихдал гьалтайла Игъирвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: Пекуьрар, Чанахъар, Эмирар, Будахар, Кьерехъар, Тегьмезар, Бибитар, Цуцухар, Незирар, Сетекар.

Алай чӀавуз хуьре касни амач ва дараматар харапӀайриз элкъвена.

Килигиз лайихлу чкаяр

• Хуьре Вышинскийдин тӀварунихъ галай совхоз кӀвалахзавай.
• Гьуьжре (медресе).
• «Игъир - къеле» къеле.
• Хуьруьн мукьвал алай кьуд сур: Къегьерхуьр, Къацу-сурар, Угъузрин сурар, Хуьруьн сурар.
• Ялцугъ ва Игъир хуьрер чпин кьетӀен рангарив ва хъуьтӀуьлвилив тафаватлу гамарив машгьур тир .

ЭлячӀунар

• Что мы знаем о селении Ихир? Архивация 15 февраль 2015 йисан.
• Хуьрер «ХарапӀаяр»(кьейи элячӀун)