Вена

Шегьер Вена Wien
Вена
ТӀаратӀ Герб
Координатар:
Уьлкве:	Австрия
Провинция	Вена
Мэр:	Михаэль Гьойпль
Бине эцигай тарих:	ч. э. в. 753 йис
Виликан тӀварар:	Винобонна
Майдан:	414,65 км²
ЯШЧ кьакьанвал:	151-542
Агьали:	1 670 347 кас. (2007)
Къалинвал:	4025 кас./км²
Агломерация:	2,3
Халкьар:	австривияр
Динар:	католикар
Сятдин чӀул:	1
Телефондин код:	43 1
Почтунин индекс:	1010-1239, 1400, 1450
Сайт:	http://www.wien.gv.at
Commons:	Vienna

Вена (нем. Wien) — Австриядин кьилин шегьер, гьукуматдин виридалай чӀехи шегьер, политикадин, культурадинни экономикадин юкь. 1.731.000 кас агьали галаз (им уьлкведин агьалидин 25% пай я) Австриядин виридалай чӀехи метлеб авай шегьер я. Европадин Садвалдин шегьеррин арада, агьалидин кьадардай Вена 9 - лагьай чкадал ава. 20 - й виш йисалди Вена Германиядин виридалай чӀехи шегьеррикай тир, ва Дуьньядин садлагьай дяведин вилик Австриядинни - Венгриядин империя чкӀидалди шегьердин агьали 2 миллион кас кьван агакьнай. Шегьер Австриядин рагъэкъечӀдай пата, Чехия, Словакия ва Венгриядихъ галаз сергьятдин мукьув чка кьунвайди я. Венади, 3 миллион агьали авай, шегьердин регион туькӀуьрзава. 2001 - й йисуз шегьердин юкь ЮНЕСКОдин Виридуьньядин ирсинин сиягьдик кутунвай.

ТӀвар

«Вена», немец чӀалал Wien тӀвар, кельт чӀалан "дакӀар" гафуникай арадал атанвайди я, гьакӀни и гафуни "экуь" ва "гьахъвал" манаяр гузвайди я. Бязи макитри (алимри) фикирзава хьи, тӀвар "тамун булах" мана гузвай Vedunia гафуникай туькӀуьр хьанвайди я.

Венгер, босний ва серб чӀаларал шегьердин тӀвар "Бэкс" я. Шегьер Дунай вацӀал авайвиляй словен чӀалал шегьердиз "Дунай" лугьузвайди я.

География

Алай чка

Шегьер Австриядин рагъэкъечӀдай пата, Альп суварин кӀане, Дунай вацӀун къерехда, Словакиядинни Венгриядин сергьятдилай 60 км яргъал чка кьунвайди я. Вена шегьердайтӀуз Дунай вацӀ вичин Дунай къубу хилехъ галаз ва Вена вацӀ авахьзава. Тарихдин къене шегьер, Дунай вацӀун кьибле пата гегьенш жезвай, амма эхиримжи кьве виш йисара вацӀун кьве патани чӀехи жезвай. Шегьерда гьуьлуьн дережадилай виридалай кьакьан чка Германскогель район (542 м), ва виридалай агъа чка — Лобау (151 м). Шегьер Вена тамун юкьва аваз я.

Вичин кӀалубдай Вена, юкьвалай Дунай вацӀ кьве кӀарна физвай элъквей цӀар хьиз я. Адан юкьван пад ЦӀуру Шегьер я. Рингштрассе «элкъвей куьче» ва я Ринг «тупӀал» — ЦӀуру Шегьер элкъвена кьунвай сад — садан гуьгъуьна авай бульваррин цӀиргъ я. Рингштрассдин тарих 1857 — й йисуз эгечӀнай, гьа чӀавуз императорди, виже текъвер, гьужумдикай хуьнин хас тир лишанар квадарнай ва шегьерда манийвал ийизвай дяведин имаратар чукӀурна, абурун патал чӀагай бульварар ва тарихдин стильда дараматар эцигиз къетӀъ авунай. Гила абур шегьердин асул килигуниз лайих тир машгьур чкаяр я. Венадин Гуьртел «чӀул» куьче гьакӀни, XVIII виш йисуз Вена шегьер ва адан къвалав гвай хуьрер душманрикай хуьзвай, ва XIX виш йисуз виже текъвер гьалдиз атанвай дяведин имаратар чукӀурунин нетижада арадал атанвайди я. Гуьртелдилай анихъ, 1892 — й йисуз официалвилелди Венадик акатнавай, виликан хуьрер ава.

Административ паюнар

Венадин административ паюнар

Вена 23 районриз (нем. Bezirke) чара хьана. Гьар са райондиз вичин тӀвар авайди я, амма фад — фад районрин номерар лагьана гъавурда твазвайди я. Юриспруденциядин фикирдай и районар Австриядин административ паюнин районар туш, гьакӀ шегьер администрациядин чӀехи паюник квай гъвечӀи пай я. ГьакӀ ятӀани и районра хкягъунар кьиле тухвазвайди я, ва хкягънавай векилриз бязи политикадин ихтиярар авайди я. Идалайни гъейри гьар районда администрациядин дараматар ава (13 ва 14 районрилай гъейри, абуру са дарамат пайзава), гьавиляй шегьердин агьалийри чпин админситратив игьтияжвилер чеб амукьзавай районда туькӀуьриз жеда, мисал паталай цӀийи паспорт къачуз.

Венадин районар:

1. Къенепатан шегьер (нем. Innere Stadt)
2. Леопольдштадт (нем. Leopoldstadt)
3. Ландштрассе (нем. Landstraße)
4. Виден (нем. Wieden)
5. Маргаретен (нем. Margareten)
6. Мариахильф (нем. Mariahilf)
7. Нойбау (нем. Neubau)
8. Йозефштадт (нем. Josefstadt)
9. Альзергрунд (нем. Alsergrund)
10. Фаворитен (нем. Favoriten)
11. Зиммеринг (нем. Simmering)
12. Майдлинг (нем. Meidling)
13. Хитцинг (нем. Hietzing)
14. Пенцинг (нем. Penzing)
15. Рудольфсхайм-Фюнфхаус (нем. Rudolfsheim-Fünfhaus)
16. Оттакринг (нем. Ottakring)
17. Хернальс (нем. Hernals)
18. Веринг (нем. Währing)
19. Дёблинг (нем. Döbling)
20. Бригиттенау (нем. Brigittenau)
21. Флоридсдорф (нем. Floridsdorf)
22. Донауштадт (нем. Donaustadt)
23. Лизинг (нем. Liesing)

Климат

Вена хъуьтӀуьз

Вена, Кёппендин климатрин классификациядив кьурвал, океандин климат континентдин ламу климатдиз элячӀзавай чкада авайди я. Шегьерда гатуз чими, юкьван температура 22 — 26 °C , максимум 30 °C жезва. ХъуьтӀер мекьи, юкьван температура яд мурк жезвай температурадал кьван агъуз жезва, ва ФундукӀдилай (декабрь) ибнедал кьван (март) бул живер къвазва. Гатфарни зул хъуьтуьл. Уьлкведа къваларин кьадар йисан къене адет яз юкьван гьал хуьзва, къваларин юкьван кьадар йиса 620 мм я, чкайрикай аслу яз тафаватар авайди я, Вена тамун климат уьлкведин муькуь патарив гекьигайла мадни ламу я ва ина къваларин йисан юкьван кьадар 700—800 мм кьван агакьзава, уьлкведин рагъэкъечӀдай патан кьулувилериз кьурай гьава хас я, инин къваларин йисан юкьван кьадар 500—550 мм я.

Фикирдиз къвезвай умуми шикилда Вена — ракъинин шегьер я, гьина йисан кьуд берени ахъадаказ акваз жеда.

Венадин климат
Активвал къалурзавай лишан	Янв	Фев	Март	Апр	Май	Июнь	Июль	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йис
Абсолют максимум, °C	18,7	20,6	25,5	30,0	34,0	36,5	38,3	37,6	33,0	27,8	21,7	19,1	38,3
Юкьван максимум, °C	3,1	5,2	10,3	16,2	21,1	24,0	26,5	26,0	20,6	14,6	8,1	3,6	14,9
Юкьван температура, °C	0,3	1,7	5,8	10,8	15,6	18,6	20,8	20,3	15,5	10,4	5,2	1,1	10,5
Юкьван минимум, °C	−1,9	−1	2,5	6,3	10,9	14,0	15,9	15,7	11,9	7,4	3,0	−0,8	7,0
Абсолют минимум, °C	−22,2	−26	−16,3	−8,1	−1,6	3,2	6,9	6,5	−0,6	−9,1	−14,3	−20,7	−26
Къваларин норма, мм	37	41	51	44	69	70	71	72	60	38	49	48	649

Агьалияр

Дин

Вена Римдин католик Клисадин архиепархиядинни — митрополиядин юкь я. 2001 — й йисан ягьали сиягьдиз къачунин нетижайриз килигна, шегьердин агьали диндай гуьгъуьнин тегьерда пай жезвай:

Католикар	49,2 %
Атеистар	25,7 %
Мусурманар	7,8 %
Христианар	6,0 %
Протестантар (асул яз лютеранвал)	4,7 %
Иудеяр	0,5 %
Амайбур	6,3 %

Чирвилер

Университетар

• Австрийский экономиядин чирна - жугъурунрин институт
• Венадин халкьарадин экономикадин институт
• Венадин университет
• Венадин техникадин университет
• Венадин экономикадин университет
• Агрикультурадин университет (тӀебиятдин мяденрин)
• Венадин медицинадин университет
• Шикилар чӀугвадай харусенятдин академия (Вена)
• Практикадин метлеб авай харусенятрин университет
• Венадин музыкадин университет
• Ветеринар медицинадин университет
• Кьилдин университетар:
• Университет Webster
• Университет MODUL
• Зигмунд Фрeйддин университет

Улакьар

Венада халкьдиз талукь тир улакь хъсан гегьенш я. Адан диб туькӀуьрзавайбур:

• Гзаф зарб фидай поездрин хилер — Австриядин федерал ракьун рекьин компанидиз талукь тир Венадин S-Bahn система.
• Венадин метрополитен (U-Bahn), Wiener Linien компаниядин автобусрин ва трамвайрин рекьер.
• Трамвайдин рекь Вена-Баден (Badner Bahn).
• City Airport Train компаниядин Гзаф зарб фидай поездар.

Трамвайдин алакъадин рекьер Венада 1865 - й йисуз арадал атанвай, ва гила шегьерда умуми 179 км яргъивилин трамвайдин рекьер авайди я. Гьавиляй, дуьньяда виридалай цӀуру ва яргъи трамвайдин рехъ Венада авай рехъ я.

Культура

Музеяр

Архитектура

Oпера

ЭлячӀунар

Официал сайтар

• [1] — Official site of the municipality, with interactive map.
• [2](кьейи элячӀун) — Official site of the tourism board: events, sightseeing, cultural information, etc.
• List of Embassies in Vienna Архивация 13 январь 2006 йисан.
• Шаблон:Wikitravel

Венадин шикиларни видеояр

• Photos of Vienna at night (very-bored.com) Архивация 1 январь 2010 йисан.
• Photos of Vienna (zoomvienna.com) Архивация 25 октябрь 2013 йисан.
• PhotoGlobe Vienna — a collection of georeferenced photos of Vienna
• Vienna. Pleasure and Melancholy A collection of photos of Vienna (willypuchner.com)
• Panoramic pictures of Vienna (wienkultur.info)
• 360° virtual tour of Vienna, Austria Архивация 28 март 2012 йисан. (VRVienna.com)
• Vienna Christmas market Архивация 19 февраль 2010 йисан. «Wiener Christkindlmarkt» (butkaj.com)
• Photos of Vienna Архивация 19 февраль 2010 йисан. Sightseeings (butkaj.com)
• Wien Gigapixel Panorama (12.000 Megapixel)

Венадин тарих

• Hundreds of articles on historical buildings of Vienna: Churches, Palaces, Art, Culture and History of Vienna
• Jews in Vienna (from Encyclopaedia Judaica 1971) Архивация 6 июнь 2014 йисан..
• German flaktowers in Vienna Архивация 17 апрель 2014 йисан.
• History of the Coat of Arms of Vienna and all (former) districts and municipalities

Вена шегьердикай малуматар

• Vienna Information Архивация 7 январь 2010 йисан. Sorted by categories. Choose from 5 Languages
• Events in Vienna