xew

Kurmancî

Bilêvkirin

Navdêr

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	xew	xew
Îzafe	xewa	xewên
Çemandî	xewê	xewan
Nîşandera çemandî	wê xewê	wan xewan
Bangkirin	xewê	xewino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	xewek	xewin
Îzafe	xeweke	xewine
Çemandî	xewekê	xewinan

xew mê

rewşa mirov yan heywanek din tê de nivistî anku raketî anku razayî ye,
bêhişiya ku mirov êvaran dikeviyê û bi şev tê de ye û spêdeyan jê şiyar dibe
ketin xewê (nivistin, raketin, razan)

di xewê de bûn (nivistî bûn, raketî bûn, razayî bûn)

ji xewê hişyar bûn, ji xewê rabûn (hişyar bûn, şiyar bûn)
- Ma j`hesreta şîrîn leban
  xew tête çehvan qet şeban
  firyad-i der ber kewkeban
  pirsê bike j’ bîdarê çerx. — (Melayê Cizîrî, ~ 1620)
sekinîn
- Wê demê, qencîya min diket xew, xerabiya min, a ku ji ber arûzeyan hişyar dima. — (Robert Louis Stevenson, (wergêr Ciwanmerd Kulek), Meseleya Seyr a Dr. Jekyll û Mr. Hyde, Avesta, 2020, r. 70, ISBN 978-605-2246-80-1)

Herwiha

xwew

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: خه‌و‎
kurdî-krîlî: хәԝ

Têkilî

Bi zimanê zarokan

Jê

(Lêker) di xew bûn
(Lêker) di xew çûn
(Lêker) di xew man
(Lêker) ji xew rabûn
(Lêker) ji xew rakirin
(Lêker) xew kirin
(Lêker) xew anîn
(Navdêr) xewkirin
(Navdêr) xewanîn
berxew
çavxew
xewandin
xewandî
xewî
xewîn
xewînok
xewînokî
xewn
xewnî
xewno
xewnokî
xewnperist
xewnperistî
xewtin
xewtî
xewto
xewtok
xewtoyî

Etîmolojî

Hevreha din ya kurmancî xewn, soranî خه‌و‎ (xew) û خه‌ون‎ (xewn), kurdiya başûrî xew, lekî xaw, goranî/hewramî xaw, zazakî hewn, mazenderanî خو‎‎ (xû), gîlekî خفت‎‎ (xuft), farisî خواب‎‎ (xᵛab), belûçî واب‎ (wab), pehlewî 𐭧𐭥𐭠𐭡‎‎ (xwab), avestayî 𐬓𐬀𐬞𐬀𐬥‎ (xᵛapan: xew) û 𐬓𐬀𐬠𐬛𐬀-‎ (xᵛabda-: nivistin) û 𐬓𐬀𐬟𐬥𐬀 (xᵛafna: xewn)... sanskrîtî स्वप (svapa) û स्वाप (svāpa), punjabî ਸੌਣ (sauṇ), hindî स्वप्न (svapn) û षुप्ति (ṣupti)... latviyayî sapnis, lîtwanî sãpnas... rûsî/ukraynî/makedonî сон (son), bulgarî сън (sǎn), serbokroatî са̏н / sȁn, çekî/polonî/slovakî sen... îrlandiya kevn súan... latînî somnus, romanî somn, îtalî sonno, fransî somme, sommeil, portugalî sono, spanî sueño... inglîziya kevn swebban, inglîziya niha sweb, asweve, danmarkî/norwecî sove, sovne, søvn, swêdî sova, sömn... hîtîtî 𒋗𒌒𒈦𒉿𒀭𒍝 (su-up-pár-wa-an-za /supparwanz(a)/)... yûnaniya kevn ὕπνος (húpnos)... hemû ji proto-hindûewropî *swep-.

Bo guherîna dengên *sw- yên proto-hindûewropî bi xw- di zimanên îranî de bidin ber herwiha: xwandin, xwê, xwişk...

Peyva yûnanî ὕπνος (húpnos) ketiye gelek zimanan û kurdî jî: hîpnoz, hîpnotîk...

Peyva îranî bi forma xwe ya farisî ketiye hinek zimanên Hindistan û Pakistanê jî, bo nimûne: hindî ख़्वाब (xvāb), ûrdûyî خواب‎ (xvab, xab)

Çavkanî:

Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
Mackenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London, New York, Toronto: Oxford University Press.
Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): http://starling.rinet.ru/
Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em

Bi zaravayên din

Soranî: xew
kurdiya başûrî: xew
lekî: xaw
goranî/hewramî: xaw, werm
zazakî: hewn, xow(xew)

Werger

Afrîkansî: slaap → af
Albanî: gjumë → sq
Almanî: Schlaf → de nêr}
Altayiya başûrî: уйку (uyku)
Azerî: yuxu → az
Başkîrî: йоҡо (yoqo)
Bretonî: kousked → br, kousk → br, hun → br
Bretonî: kousk → br, hun → br
Çekî: spánek → cs
Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
Çuvaşî: ыйха (yjha)
Danmarkî: søvn → da g
Endonezyayî: tidur → id
Erebiya misrî: نوم‎ (nûm)
Erebî: نَوْم‎ → ar (newm)
Ermenî: քուն → hy (kʻun)
Esperantoyî: dormo
Farisiya navîn: 𐭧𐭥𐭠𐭡‎ (xwāb)
Farisî: خواب (xab, خواب‎ → fa (xab, xvab)
Fînî: uni → fi, nukkuminen → fi
Fransî: sommeil → fr
Gagawzî: uyku
Galîsî: sono → gl m
Galoyî: dormitz
Grîkoyî: ìpuno, ìnno nêr}
Gurcî: ძილი (ʒili)
Holendî: slaap → nl
Îbranî: שינה‎ → he m (sheiná)
Îdoyî: dormo → io
Îngilîziya kevn: slæp
Îngilîzî: sleep → en
Îrlendî: codladh
Îtalî: sonno → it
Japonî: 眠り → ja (nemuri), 睡眠 → ja (suimin)
Karaçay-balkarî: джукъу
Katalanî: son → ca
Kirgizî: уйку → ky (uyku)
Kîkûyûyî: toro
Komorî: tsinzi
Koreyî: 잠 → ko (jam), 수면 → ko (sumyeon)
Koreyî: 잠 → ko (jam)
Kornî: cusk, hun
Korsîkayî: sonnu
Kotavayî: keniba
Kumikî: юху (yuxu)
Maorî: moe → mi
Mecarî: alvás → hu
Misrî: qdd
Mongolî: нойр → mn (nojr)
Nahwatlî: cochina
Normandî: soumé m, dormi
Portugalî: sono → pt
Qazaxî: ұйқы (ūiqy)
Romanyayî: somn → ro
Rusî: сон → ru (son) (son) nêr}
Samiya bakurî: nagir
Sanskrîtî: निद्रा → sa (nidrā), स्वप (svapa), स्वाप → sa (svāpa)
Siryaniya klasîk: ܫܢܬܐ‎‎ (şintā)
Sonxayî: jirbi
Spanî: sueño → es
Sûmerî: 𒅇 (u3 /u/)
Swahîlî: usingizi → sw
Swêdî: sömn → sv
Şîngazîcayî: ntsindzi, mlalo
Teteriya krîmî: yuqu
Teterî: йокы → tt (yoqı)
Tirkî: uyku → tr
Tirkmenî: uky
Tofalarî: уъйһю
Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
Ximêrî: ដំណើរដេកលក់ (dɑmnaə deɛk lʊək)
Yakutî: уу (uu), утуйуу (utuyuu)
Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos) nêr}
Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos)

Soranî

Bilêvkirin

IPA: /xau̯/

Navdêr

xew

xew
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)