Romanya

România
Romanya
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Deşteaptă-te, române!
Zimanên fermî	Rûmenî
Paytext	Bûkareşt
Sîstema siyasî
- Serokdewlet  - Serokwezîr	Klaus Iohannis Marcel Ciolacu
Rûerd  - Giştî	237.500 km2
Gelhe  - Giştî  - Berbelavî	19.186.201 (2021) kes 93 kes/km2
Dirav	Leu (RON)
Dem	UTC 2
Koda telefonê	40

Romanya welatekî li başûr-rojhilatê Ewropa ye. Erdê wê 238.397 km² e. Li wir nêzîkî 19.186.201 (2021) kes hene. Paytextê welêt Bûkareşt e.

Romanya li başûr bi Bulgaristan, li bakur Ûkrayna, li rojava Mecaristan, li başûrrojavayê Serbistan, li rojhilat bi Moldova, li başûr rojhilat jî bi Derya Reş re hevsînor e. Avhewaya wê ya bi piranî nerm-parzemînî ye û rûbera wê 238.397 km2, bi nifûsa wê dora 19 milyon e. Romanya diwanzdehemîn welatê herî mezin ê Ewropayê û şeşemîn welatê herî biqelebalix ê Yekîtiya Ewropayê ye. Bajarên herî mezin piştî paytextê Iași, Cluj-Napoca, Timișoara, Constanța, Craiova, Sibiu, Brașov û Galați ne.

Danûb, çemê duyem ê herî dirêj ê Ewropayê, li Daristana Reş a Almanyayê bilind dibe û ber bi başûrrojhilat ve 2.857 km diherike, berî ku di Deltaya Danûbê ya Romanya de vala bibe. Çiyayên Karpatê ku Romanyayê ji bakur ber bi başûrrojavayê ve derbas dikin, lûtkeya Moldoveanu, li bilindahiya 2.544 m dihewîne.

Niştecihbûna li cihê ku niha Romanya ye di paleolîtîka jêrîn de dest pê kir, bi tomarên nivîskî yên ku padîşahiya Dakyayê, fetha wê û dûv re latînîbûna wê ji hêla Împeratoriya Romayê ve piştrast dibe. Dewleta Romanya ya nûjen di sala 1859an de bi riya yekitiyek kesane ya Mîrekiyên Danûbî yên Moldavia û Wallachia hate damezrandin. Dewleta nû, bi navê fermî Romanya ji sala 1866 de, di sala 1877 de serxwebûna xwe ji Împeratoriya Osmanî bi dest xist. Di Şerê Cîhanî yê Yekem de, piştî ragihandina bêalîbûna xwe di 1914 de, Romanya bi Hêzên Hevalbend re ji sala 1916an de şer kir. Piştî şer, Bukovina, Besarabia, Transîlvanya û beşek ji Banat, Crișana û Maramureș bûne beşek ji Padîşahiya Romanyayê. Di Hezîran-Tebaxa 1940an de, di encama Pakta Molotov-Ribbentrop û Xelata Duyem a Viyanayê de, Romanya neçar ma ku Besarabya û Bukovina Bakur bide Yekîtiya Sovyetê û Transîlvanyaya Bakur jî bide Mecaristanê. Di Mijdara 1940an de, Romanya Peymana Sê alî îmze kir û, di encamê de, di Hezîrana 1941an de li ser milê Axis ket şerê Cîhanî yê Duyem, heya Tebaxa 1944an li dijî Yekîtiya Sovyetê şer kir, dema ku ew tevlî Hevalbendan bû û Bakurê Transîlvanyayê vegerand. Piştî şer û dagirkirina Artêşa Sor, Romanya bû komara sosyalîst û endamê Pakta Varşovayê. Piştî Şoreşa 1989an, Romanya dest bi veguherînek ber bi demokrasî û aboriya bazarê kir.

Romanya welatek pêşkeftî ye ku xwedan aborîyek bilind e, di Indeksa Pêşkeftina Mirovî de di rêza 53yemîn de ye. Ji hêla GDP-ya navî ve xwediyê 47emîn aboriya herî mezin a cîhanê ye. Romanya di destpêka salên 2000an de mezinbûna aborî ya bilez dît; aboriya wê niha bi giranî li ser xizmetguzariyan e. Ew bi navgîniya pargîdaniyên mîna Automobile Dacia û OMV Petrom hilberîner û hinardekarek netîce ya makîneyan û enerjiya elektrîkê ye. Romanya ji sala 1955an û vir ve endamê Neteweyên Yekbûyî ye, ji sala 2004an ve endamê NATOyê ye û ji sala 2007an ve endamê Yekîtiya Ewropî (YE) ye. Piraniya nifûsa Romanyayê ji etnîkî Romanî ne û ji aliyê olî ve xwe wek Xirîstiyanên Ortodoks ên Rojhilatî didin nasîn, bi zimanê romanî diaxivin. Dêra Ortodoks a Romanî dêra herî mezin (û kevneşopî) ya welêt e.

Cografî

Romanya digê Deryaya Reş. Dewletên ku digên Romanya ev in: navê paytexta Romanya Bûkareşt e.

• Bulgaristan
• Serbistan
• Mecaristan
• Kroatya
• Moldova

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Romanya de hene.