Мондар
| Мондар | |
| талаин | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Мьянма |
1,2 млн. |
 Тайланд |
120 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Мондар (талаин) — Мьянманың оңтүстігінде және Тайландтың оңтүстік-батысында тұратын халық.[1] Мьянмадағы саны 1,2 миллион адам, Таиландта 120 мың адам.(2010)[2]
Этногенезі және тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мондар - Үндіқытай түбегінің байырғы халқы. Біздің дәуіріміздің басында мондар Үндіқытайдың оңтүстігінде кейіннен Пегу, Татхоун, Дваравати деп аталатын мемлекеттерді құрды. Олар сәулет, бейнелеу және қолданбалы өнер салаларында үлкен жетістіктерге ие. Раманнадесаның («Мондар елі» - Мьянманың оңтүстігіндегі Мон штаттары Үндістанда осылай аталды) географиялық жағдайы мондардың Мьянма халықтарының көрші халықтармен мәдени және сауда алмасуларында делдал болуына ықпал етті.
1-мыңжылдықтың аяғында Мьянма мен Шандар арасында мемлекеттердің құрылуы мондардың билігіне нұқсан келтірді. XVI-XVIII ғасырларда Мон территориялары Мьянма мен Сиам арасындағы соғыс алаңына айналды, ал Монс Сиамға қоныс аудара бастады. Дәстүрлі мәдениетті сақтаған мон халқының басты назары XX ғасырда мондардың ұлттық қайта өрлеуінің негізіне айналған Тенасеримнің таулы аймақтары болды. 1974 жылы Мон ұлттық аймағы құрылды. 1995 жылы қарулы күрес тоқтатылды. 1996 жылдан бастап Мона ұйымдарының қызметін Мон Бірлік Лигасы үйлестіреді.[3]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мон тілінде сөйлейді. Мон тілі мон-кхмер тілдер тобына жатады. Мон жазуы үнді пали жазуынан шыққан, алғашқы жазулар 6 ғасырға жатады.[4]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дінге сенушілер: буддистер (хинаяна), ішінара – дәстүрлі нанымдарды ұстанады.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мондардың негізгі дәстүрлі кәсібі - суармалы күріш өсіру (монс қазіргі Мьянма аумағында алғашқы суару құрылыстарын салған). Қолөнердің ішінен тоқымашылық, керамика, қайық жасау тән. Бау-бақша және көкөніс өсіру, балық аулау және т.б. да маңызды орын алады.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Патрилинейлік туыстық топтар сақталған (калок хо), левираттың қалдықтары байқалады, некенің уақытша матрилокалдылығы қолданылады. Егістіктер мен ағаштардың рухтарына табыну (теватао), жаңбыр (пеа тхонг), ауылдар (пеа ку), шамандық (әсіресе әйелдер) сақталған.[7]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мьянмадағы ер адамдар бамарлардікіне ұқсас киім киеді. Тайландта тұратындар тай стиліндегі киімдерді қабылдады. Мон киімі әулеттік дәстүрлермен қатар сыртқы әсерлермен де қалыптасқан. Мондық әйелдер ят-тук деп аталатын дәстүрлі орамал тәрізді (сбаи) матаны (кеудеге бір иықты жауып, бір ұшы арқаның артына түседі) пайдаланады.[8]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мондардың тағамдар мен аспаздық дәстүрлері Мьянма асханасы мен Орталық Таиландтың бүгінгі асханасына айтарлықтай әсер етті. Мьянмадағы Хтамане, Тайландтағы Ханом Чин және Хао Че, жасминнің хош иісі бар салқын суға малынған күріш қосылған дәстүрлі тағам Тингян (Сонгкран) жазғы фестивалі кезінде мон халқы тұтынады. Таиландта бұл тағам Khao che ретінде белгілі және «корольдік тағамдар» деп саналды. Мондар ашытылған балық дәмдеуіштерін де пайдаланады.
Фольклор
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Фольклор өзіндік музыкалық, би, театрлық және ауызша дәстүрлерді қамтиды. Кең таралған музыкалық аспаптар – барабандар, гонгтар, ксилофондар, флейталар, т.б. Би өнері, халықтық және классикалық театр дамыған.[9]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Мондар
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Кеңестік тарихи энциклопедия. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 353. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
- ↑ Мондар. Тексерілді, 7 қазан 2024.
