PIRLS

PIRLS (inglisshe Progress in International Reading Literacy Study') — bul túrli mámleketlerde baslanǵısh klassta bilim alıwshı oqıwshı jaslardıń tekstti oqıw hám túsiniw dárejeleri sapasın bahalap beriwshi xalıqaralıq bahalaw sisteması bolıp tabıladı.

Izertlew dáwirli túrde - hár bes jılda bir ret ótkeriledi hám házirge shekem bes ret: 2001, 2006, 2011, 2016 hám 2021-jıllarda ótkerilgen.

PIRLS 2016

PIRLS oqıw tálimin jetilistiriw ushın dálillerge tiykarlanǵan qarar qabıllaw múmkinshiligin beredi. Mámleketlikler PIRLS tan tómendegi maqsetlerde paydalanadı:

• global kóleminde tálim sisteması dárejesindegi tabıslardıń tendenciyaların gúzetip barıw;
• jańa yamasa qayta kórip shıǵılǵan tálim siyasatınıń tásirin gúzetip barıw;
• tálimniń hálsiz noqatların belgilew hám oqıw reformaın ámelge asırıw;
• PIRLS maǵlıwmatların izertlew hám analiz qılıw arqalı oqıtıw hám oqıwdı jetilistiriw;
• ádalatlılıqtı baqlaw yamasa qosımsha klaslarda oqıwshılardı bahalaw sıyaqlı tiyisli islerdi aparıw;
• oqıwdı hám oqıtıwdı úyreniw.

Tariyxı

PIRLS joybarı Tálim jetiskenliklerin bahalaw xalıqaralıq assostiaciyası (IEA — International Association for the Evaluation of Educational Achiyevement) basshılıǵında jaratılǵan. Xalıqaralıq izertlewlerdi shólkemlestiriw ushın Chestnut Hill (Massachusets, AQSh) Boston kolledji juwapker esaplanadı. Xalıqaralıq izertlew ushın tapsırmalardı tayarlaw Gamburgdaǵı (Germaniya) maǵlıwmatlar orayında ámelge asırıladı.

Izertlew usılı

PIRLS xalıqaralıq izertlewi baslanǵısh klass oqıwshılarınıń oqıp túsiniw kónlikpelerin qaysı dárejede rawajlanǵanlıǵı haqqındaǵı maǵlıwmatlardı xalıqaralıq kólemde salıstırıw imkaniyatın beretuǵın, oqıw hám oqıtıwdı jaqsılawda bilimlendiriw tarawındaǵı mámleket siyasatına xizmet etiwi múmkin bolǵan analizlerdi usınıs etedi. Házirgi waqıtta PIRLS táriypine góre, oqıw sawatxanlıǵı jámiyet tárepinen talap etiletuǵın hám insan tárepinen qádirlenetuǵın jazba til formaların túsiniw hám olardan paydalanıw, sonıń menen birge, tekstlerden túrli sırtqı kórinislerde mánis payda eta alıw qábileti ham bolıp tabıladı.

Izertlew sheńberinde tiykarǵı itibar túsiniwdi kórsete alıwshı ózlestirilgen maǵlıwmatlardı qanday etip jańa joybarlar hám jaǵdaylarda qollay alıw qábiletlerin kóriniwge qaratılǵan.

Oqıwshı bul processtiń aktiv qatnasuvshısı bolıp, mánis jaratadı, tekst ústinde baqlaw júrgizedi hám nátiyjeli oqıw strategiyaların sanalı túrde tańlap qollaydı. Hárbir tekst túri ádetiy forma hám qaǵıydalarǵa ámel ete otırıp oqıwshıǵa tekstti túsindirme beriwge járdem beredi. Hárqanday tekst túrli formanı iyelewi múmkin. Bular dástúriy kitaplar, jurnallar, hújjetler hám gazetalar, sonıń menen birge, cifrlı kórinistegi jazba sırtqı kórinislerdi de óz ishine aladı.

PIRLS izertlewinde oqıwshılardıń sabaq waqtında hám mektepden tısqarı waqıtlarında oqıwında eki túri bahalanadı:

1. Oqıwshınıń kórkem ádebiyatqa baylanıslı tájiriybesin bahalaw maqsetinde oqıw;
2. Maǵlıwmattı ózlestiriw hám odan paydalanıw maqsetinde oqıw.

Izertlew qaǵıydalarına muwapıq, kórkem hám informacion tekstlerdi oqıtıp atırǵanda oqıw qábiletiniń tórt toparda bahalanadı:

• anıq kórsetilgen maǵlıwmatlardı tabıw;
• juwmaqlardı qáliplestiriw;
• maǵlıwmatlardı analiz hám sintez qılıw;
• mazmunı, til qásiyetleri hám tekst dúzilisin analiz qılıw hám bahalaw.

Izertlewdegi tekstler quramalılıǵına góre, ortasha 500 den 800 danaǵa shekem, oqıwshılardıń oqıw sawatxanlıq dárejesi tómen bolǵan mámleketler ushın 400-500 dana, PIRLSda bolsa, shama menen 1000 sózden ibarat boladı.

Teksttiń mazmunı 9-10 jastaǵı oqıwshılarǵa uyqas, ayırım mádeniyatlarǵa júdá tán bolǵan temalardan shetlesken, sonıń menen birge, qızıqlı hám de oqıwshıǵa onsha tanıs bolmaydı.

PIRLS izertlewinde oqıw sawatxanlıǵınıń dárejeleri tómendegishe xarakterlenedi:

Eń joqarı dáreje (625 ball hám odan joqarı) - Oqıwshılar tekstti pútin ózlestire aladı hám usı waqıtta onıń bólek bólimlerin bir-biri menen baylanıslı halda túsinedi. Avtordıń ideyasın túsindirme berip atır óz pikirin tiykarlaw ushın tekstke tayana aladı.

Joqarı dáreje (550 ball) - Oqıwshılar teksttiń áhmiyetli xabarların túsinedi, tekstke tiykarlanıp óz juwmaqların shıǵaradı, tekst mazmunına da, formasına da baha bere aladı, onıń ayırım til qásiyetlerine itibar qarata aladı.

Orta dáreje (475 ball) - Oqıwshılar tekstten informaciya taba aladı, tekst forması hám tiliniń ayırım qásiyetlerinen paydalanıp, tekstke tiykarlanıp óz juwmaqların shıǵaradı.

Tómen dáreje (400 ball) - Oqıwshılar tekstte anıq berilgen hám sheklew ańsat bolǵan xabardı ajıratıp aladı.

Nátiyjelerdi bahalaw tártibi

PIRLS te orınlanǵan islerdi sapalı hám muǵdarlıq bahalaw ushın tómendegi sistema qollanıladı:

- juwaptı tańlaw usılındaǵı tuwrı juwaplar 1 ball menen bahalanadı;

- tema izbe-izligin belgilew boyınsha tuwrı juwaplar 1 ball menen bahalanadı;

- erkin juwap beriwg kerek bolǵan tapsırmalar wazıypanıń quramalılıǵına qaray 1 balldan 3 ballǵa shekem bahalanadı.

Nátiyjelerdi juwmaqlawshı qayta islew ushın zamanagóy sınaq teoriyası qollanıladı.

Izertlew nátiyjeleri

PIRLS-2001

PIRLS-2001 izertlewinde 35 mámleket qatnasqan. Izertlewde 4-klass oqıwshılarınıń oqıw sawatxanlıǵı bahalanǵan.

PIRLS-2006

PIRLS-2006 izertlewinde 40 mámleketten 215 000 ǵa jaqın oqıwshılar qatnasqan.

2006-jıldaǵı izertlewde bahalaw testi tórt processni kórip shıqtı :

• anıq kórsetilgen maǵlıwmatlardı alıw,
• tuwrı juwmaq shıǵarıw,
• ideyalar hám maǵlıwmatlardı aytıw hám ulıwmalastırıw,
• tártip, til hám tekst elementlerin tekseriw hám bahalaw.

PIRLS-2011

PIRLS-2011 izertlewinde 45 mámleketten 325000 oqıwshı qatnastı. Dástúrge kóre, izertlewlerde Angliya, Arqa Irlandiya, Belgiyanıń fransuz tilinde sóylesiwshi bólegi hám Gonkong óz aldına qatnasıwshılar retinde qatnastı, sebebi olardıń tálim sisteması sezilerli ayırmashılıqlarǵa iye. Izertlewde qatnasıwshı hárbir mámlekettiń 150-200 mektepten 4000 ǵa jaqın oqıwshılar qatnasqan.

2011-jıl maǵlıwmatlarına góre Gonkong, Rossiya, Finlandiya hám Singapurda oqıwshılar oqıwdı jaqsı ózlestiredi. Bul mámleketlerdiń tórtinshi klass oqıwshıları barlıq qatnasqan basqa mámleketler arasında eń jaqsı nátiyjelerdi kórsetdi. Bul mámleketlerdiń ortasha ballı arasındaǵı parq onsha úlken emes. Basqa qatnasıwshı mámleketlerdiń nátiyjeleri jetekshi tórt mámlekettiń nátiyjelerinen talay tómen.

PIRLS-2016

PIRLS-2016 izertlew nátiyjeleri 2017-jıl 5-dekabrde basıp shıǵarıldı. Bul siklda eki qosımsha usıl qollanıldı:

1) PIRLS sawatxanlıǵın bahalaw (ilgeri prePIRLS atı qollanılǵan) qamraw sheńberi hám kólemi boyınsha PIRLSqa teń hám PIRLS sıyaqlı oqıw túsinigin sáwlelendiredi.

2) 2016-jılda engizilgen ePIRLS - oqıwshılardıń onlayn oqıw waqtında maǵlıwmat alıw hám odan paydalanıw qábiletin kompyuterde oqıwdı bahalaw ǵayratı. Bahalaw ilim jáne social pánler boyınsha mektepke uqsas haqıyqıy tapsırmalar menen qızıqlı, simulyatsiya etilgen internet ortalıǵın óz ishine aladı. Bul ePIRLS onlayn oqıw jetiskenlikleri shkalası mámleketlerge tórtinshi klass oqıwshılarınıń onlayn oqıw kórsetkishlerin PIRLS oqıw jetiskenlikleri shkalasındaǵı kórsetkishlerine salıstırǵanda tekseriw imkaniyatın beredi.

Mámleketler boyınsha studentlerdiń erisken jetiskenlikleri boyınsha PIRLS-2016-jıl nátiyjelerine góre, 18 mámlekette ortasha kórsetkish joqarılaw, 13 mámlekette birdey ortasha tabıs hám 10 mámlekette ortasha kórsetkish tómenlew bolıp, 50 dana mámlekettiń 48 sinde qızlardıń oqıw dárejesi ul balalarǵa qaraǵanda joqarı bolǵan.

PIRLS-2016 izertlew nátiyjelerine góre, ortasha oqıw dárejesi eń joqarı bolǵan on dana mámleket: Rossiya Federaciyasi, Singapur, Gonkong, Irlandiya, Finlyandiya, Polsha, Arqa Irlandiya, Norvegiya, Tayvan hám Angliya mámleketleri.

PIRLS-2021

PIRLS 2021-jıl izertlewinde Ózbekstan oqıwshılarıda qatnasıp 57 mámleketler arasında 49-orındı iyeledi. Birinshi orın bolsa, Aziyanıń taǵı bir mámleketi Singapur, ekinshi orın Irlandiya, úshinshi orın Gonkong mámleketi joqarı orınlardı iyelegen. Maǵlıwmat ushın, ǴMDA mámleketleri de bul abıroylı izertlewde qatnasıw, Rossiya 4-orın, Qazaqstan 38-orın, Gruziya 41-orın hám Azerbayjan 48-orınlardı iyelegen.