Media mádeniyatı
Mádeniyat tanıwda media mádeniyatı degende 20-ásirde ǵalaba xabar quralları tásirinde payda bolǵan hám qáliplesken zamanagóy Batıs kapitalıstik jámiyeti túsiniledi.[1] Bul termin ǵalaba xabar qurallarınıń tekǵana jámiyetshilik pikirine, bálki talǵam hám qádiriyatlarǵa da kórsetetuǵın ulıwma tásiri hám intellektuallıq tásirin ańlatadı.
Alternativ termin, ǵalaba mádeniyat, XX ásirge shekem ǵalabalıq kórkem ónerde bolǵanı sıyaqlı, bunday mádeniyattıń óz-ózinen ǵalabanıń ózinde payda bolıwın ańlatadı. „Mediamádeniyat“ sóz dizbegi bolsa bunday mádeniyat ǵalaba xabar qurallarınıń jemisi ekenligin ańlatadı.
Ǵalaba xabar quralları, reklama hám jámiyetshilik penen baylanıslarǵa jóneltirilgen media mádeniyat kóbinese ǵalabanı manipulyatcıya qılıwǵa qaratılǵan sistema retinde qaraladı.[2] Korporativ ǵalaba xabar quralları tiykarlanıp dominant ideologiyaların ańlatıw hám kóbeytiw ushın isletiledi.[3] 1940-jıllarda bul tendentsiyanıń rawajlanıwında Teodor Adornonıń jumısı ayqın kórinetuǵın boldı. Media mádeniyatı qarıydarlıq menen baylanıslı hám usı mánisten alıp qaraǵanda alternativ túrde „tutınıw mádeniyatı“dep ataladı.[1]
Táriypler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Jańalıqlar ǵalabalıq xabar quralları alımlar hám filologlardan maǵlıwmat aladı hám onı keń jámiyetshilikke jetkeredi, kóbinese ózine tartatuǵınlı hám tańlanarlı elementlerge itıbar beriledi. Máselen, úlken pandalar (Qıtaydıń shetki toǵaylarında jasap atırǵan túri) úlken ámeliy áhmiyetke iye bolǵan parazit qurtlardan ayrıqsha bolıp, kópshilikke arnalǵan mádeniyattıń keń tarqalǵan elementlerine aylandı.
Xanna Arendttıń 1961 jıldaǵı „Mádeniyatdaǵı krizis“ shıǵarmasında „ǵalaba xabar quralları mádeniyat sanaatınıń talaplarına juwap beriwge alıp keledi“. Bıraq, Syuzan Sontag atap ótiwinshe, biziń mádeniyatımızda eń „tusinerli hám isenerli qádiriyatlar“ bul tarawdan kelip shıqqanlıǵın aytadı, bul „saldamlılıqtıń ılaylı standartların talap etedi“. Nátiyjede „bıyparq, júzeki hám oylamastan zorlıqshılıq“ temaları ádetiy jaǵdayǵa aylanadı.[4]
1950-jıllardan bashlap televideniye jámiyetshilik pikirin qáliplesiwinıń tıykarǵı quralı bolıp kelmekte . Rozenberg hám Uayttıń „ǵalabalıq mádeniyat“ kitabında Makdonald „ǵalabalıq mádeniyat — bul tereń haqıyqatlıqlardan (ólim, jeńiliw, baxıtsızlıq) hám sonıń menen birge, ápiwayı óz-ózinen payda bolatuǵın zawıqlardan paydalanatuǵın qádirsizlengen, áhmiyetsiz mádeniyat“ dep ataydı. Van den Xagtıń aytıwınsha, „bárshe ǵalaba xabar quralları aqır-aqıbet adamlardı jeke tájriybeden uzaqlastırıladı hám onı qaytarıp beriwdi talap etip, olardıń bir-birinen, haqıyqatlıqtan hám ózlerinen ruwxıy izolyatsiyasın kúsheytiredi“.
Sınshıllar „joqarı kórkem óner hám anıq xalıq mádeniyatı ornın eń pás ulıwmalıq denominatorın qandırıw maqsetinde konveyerde islep shıǵarılǵan dábdebeli sanaat artefaktları menen almastırıldı“ dep ókinipatır. Bul „ ǵalabalıq mádeniyat ekinshi jáhán urusınan keyin payda boldı hám global ǵalabalıq xabar konglomeratlari qolında ǵalabalıq mádeniyat kúshinıń kontsentratsiyasına alıp keldi“. Ǵalabalıq baspa, ǵalaba xabar quralları jańalıqları hám maǵlıwmatlar kólemin qisqarttı hám olardı „qorqıw, nadurıs qarawlar, paranoyya hám hújim“ tarqalıwın kúsheytiretuǵın kewilashar yamasa názik faktlar menen almastırdı.[4]
Televidenie hám kino sınshıllardıń atap ótiwinshe, telekanallar „jarqın, jasalma hám ǵalaba“ǵa itibar qaratıw arqalı joqarı reytinglerdi alıwdı maqset etkeni sebepli, teleónim sapası jamanlasqan. Kino dóretıwshiliginde „Gollivud mádeniyatı hám qádiriyatları“ kem-kemnen ustinlik qılıp kelmekte. Gollivud filmleri ózgermekte: „tańlandırıwshı qádiriyatlar hám jasalma tańlanıw“ dı atap ótken hám basqınshılıq, qasas, shápáátsizlik hám ashkózlik sıyaqlı tiykarǵı instinktlarǵa tiykarlanǵan temalarǵa arnawlı effektlerden paydalanılatuǵın stereotipli filmlar jaratıldı.
Derekler
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- ↑ 1,0 1,1 „Thomas (2012) p.30“. 14-may 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „Bignell (2007) pp.21-2“. 14-may 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ „Nomai (2008) pp.5“. 14-may 2014-jılda túp nusqadan arxivlendi.
- ↑ 4,0 4,1 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs namedtest8
Ádebiyatlar
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]- Adorno T. (1963) Пересмотренная индустрия культуры(ingl.)
- Bignell, Jonatan (2007) Postmodern media madaniyati
- Debord (1977) [1967] Tamasha jámiyeti, Fredy Perlman hám Jon Supak tárepinen awdarma qılınǵan (Black & Red, 1970; rev. Ed. 1977). Library.nothingness.org saytinda onlayn (kiriw sánesi=2011-08-20)
- Debord (1994) [1967] Tomosha jamiyati, Donald Nicholson-Smith(ingl.) tomonidan tarjima qilingan (Nyu-York: Zona kitoblari). Cddc.vt.edu saytida onlayn (kirish sanasi=2011-08-20)
- Dunkan, Barri (1988). Ommaviy axborot vositalari va ommaviy madaniyat . Toronto, Ont.: Harcourt, Brace & Co. Kanada. ISBN 0-7747-1262-7
- Jansson, André (2002) Isteʼmolni vositalashtirish, Isteʼmol madaniyati jurnali, 2002 yil mart. 2 yoʻq. 1 5-31
- Nomai, Afshin Jozef (2008) Madaniyatni buzish: Mafkuraviy kurash va ijtimoiy oʻzgarishlar imkoniyatlari[sayt ishlamaydi] . Bepul pdf yuklab olish mavjud .
- Toman, Elizabeth (1992) Rise of the Image Culture, In Media & Values, № 57
- Tomas, PL (2012) AQShda qashshoqlikka eʼtibor bermaslik Xalq taʼlimini korporativ egallash