Insult

Úlgi:Kasallik2 Insult (zaqım. insulto — z, hújim qılıw ) — bas miyde qan aylanıwdıń kútilmegende buzılıp, miy toqımasınıń zıyanlanıwı hám funksiyasınıń izden shıǵıwı ; miyge qan quyılıwı.Gipertoniya keselligi, miy tamırları aterosklerozi, anevrizma, vaskulit hám basqa bir qansha kesellikler insultqa sebep bole aladı.

Gemorragik hám ishemik insultlar parq etiledi. Gemorragik insult yamasa apopleksiyada miyge qan quyıladı. Eger insult kópshilik adamlarda kútpegende payda bolsa da, biraq kesellik belgisi aldınnan bilinedi. Mısalı, gipertoniya hám aterosklerozda miyde kútpegende, kóbinese adam tınıshsızlanlanǵanda qan quyıladı. Geyde bas gúwildeydi,awıradı,aylanadı, basda salmaqlıq bilinedi. Qan quyiliwi (gemorragiya) miy toqımasın jemirip, tiyisli funksiyalardı buzadı ; adam esden tanıp, qusadı, júzi qızaradi, tez-tez tereń, kóbinese qırıldap dem aladı, pulsi kerip hám siyreklesken boladı, temperaturası kóteriledi, sidik hám iplası kelmey qaladı yamasa eriksiz shıǵıp ketedi. Turmıs ushın qáwipli bul jaǵday 1—3 kún dawam etip, keyin nawqas ózine keledi hám miydiń qandayda bir tarawı zıyanlanǵanlıǵın kórsetiwshi belgiler júzege shıǵadı ; kóbinese gewdeniń oń yamasa shep bólegi láń boladı (gemiplegiya), nawqas tilden qaladı yamasa ánedey sóyley almaydı. Bir neshe aydan keyin láń derlik tawsılıwı, nawqas taǵı tilge kiriwi múmkin.

Oń yarımshalarında ishemik bolǵan miydiń KT súwretleniwi

Ishemik insult miy tamırlarınıń trombozi nátiyjesinde payda boladı, bul miy toqımasınıń jumsawı — mıy infarktina sebep boladı. Bas awırıwı, aylanıwı sıyaqlı dáslepki belgiler payda bolǵannan keyin nawqas hushınan ketpey, qol yamasa ayaq uyadı,keyininen parez yamasa láń boladı, seziw qábileti joǵaladı yamasa tómenleydi, sóylew buzıladı. Nawqastıń reńi óshgen, kóz qarashıqları tar, pulsi hálsiz, biraq temperaturası normal boladı. Buzılǵan funksiyalar bir neshe ayda o`z halına keliwi múmkin.

Emboliyaǵa baylanıslı insultda miyde qan aylanıwı kútpegende (geyde fizikalıq zorıǵıwdan ) buzıladı. Emboliyadan aldın adamnıń ulıwma jaǵdayı salmaqlılasadı: halı qurıydi, júregi " oynaydı", temperaturası kóteriledi. Miy toqıması qansızlanǵanlıǵı sebepli qol-ayaq láń boladı, sezbeydi, geyde sóylew buzıladı. Buzılǵan funksiyalar 1—3 ay ishinde (geyde tolıq ) tikleniwi múmkin. Insulttıń dáslepki belgileri payda bolǵanda tezlik penen shıpaker shaqırıw, nawqastı birotala tınısh qoyıw kerek. Keyin ol shıpaker máslaháti menen kútim etiledi.

Ishemik insultler

Ishemik insult—bashqasha mıy infarkti da dep ataladı. Ishemik insult, tiykarınan, 45—50 jastan keyin kóbirek ǵarrılarda ushraydı. Bul kesellik kelip shıǵıwınıń tiykarǵı sebepleri, bas mıy qan tamırları aterosklerozi, qapa keselligi, bas mıy qan tamirlarinin` isiwi, qan basımdıń tómenlewi, bas mıy qan tamirlarnin` anevrizmlari bolıp tabıladı. Ishemik insultnin`

kelip shıǵıwı tiykarınan bas mıy qantomirlarining qısılıwı, yaǵnıy angiospazmi bolıp tabıladı. Hár qıylı gemodinamik ózgerisler hár túrlı psixik jaǵdaylar bas mıy qantomirlarining qısılıwına alıp keledi hám ondan qandıń ótiwi páseytiwedi. Bunda bas mıy toqımasında jumsawısh jaǵdayı júzege keledi. Qan tamırları ishinde tromb payda bolıwı, bunda bas mıy qantomirlarida qandıń aste aylanıwı sebepli qantomirlar diywalında qandıń formalı elementleri cho'ka baslaydı. Nátiyjede, qandıń ózinden tromb payda boladı. Tromb payda bolıwına taǵı qandıń bioximiyalıq ózgeriwi, yaǵnıy onı jibisiwiniń aynıwı bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, gelle súyeki sırtındaǵı ekstrokranial qantomirlarining qısılıwı da ishemik insultga alıp keledi.

mumkin. Keyinshelik patologik refleksleri payda bo‘ladi (Babinskiy, Rassolima). Sezgi organlarinin` shep yaki on` ta`repinde gemigipesteziya kuzetiledi.

Gipergidroz, geyde nawqastıń hushi janı ketip qalǵan, demde baylanıske kirisiwa almaydı, sorawlarǵa juwap beriwi qıyın keshedi. Motor afaziyasi — nawqas gapga túsinedi, lekin gápira almaydı. Sensor afaziyasi — nawqas gapga tusunbeydi hám de soyley almaydı. Bas miydiń aldınǵı arteriyası zálellengenda nawqastıń júzinde gemispazm — juznin` bir tárepke tartılıp turıwı, gemiparez kóbirek ayaqlarda, gemianesteziya, ataksiya — teń salmaqlılıqtıń aynıwı, giperkinez — sabırsız háreketler gúzetiledi. Ruwxıylıqtıń aynıwı (eyforiya, óz-ózine sınshılıqtıń tómenlewi). Bas miydiń arqa arteriyası zálellanganda bolsa ataksiya, gemianopsiya, alternashgan belgiler (ptoz, tısqarına qaray qalǵan aqıylıq shep tárepte, gemiplegiya, gemianesteziya bolsa oń tárepte) gúzetiledi.

Ishemik insultning vertebrobazillar qantomirlar salasında (omırtqa, bazillar arteriyalar hám arqa mıy arteriyası ) zıyanlanıw bolsa, nawqas bas aylanıwı, oǵıw, qusıw hám teń salmaqlılıqtıń aynıwı (mastga uqsap júriw), qulaqta shawqım bolıwınan, jelke hám moyindiń arqa salasındaǵı awrıwdan shaǵım etedi. Nerv salasın tekserganimizda nistagm, diplopiya, ataksiya (statikalıq hám dinamikalıq ), sóylew ózgerisleri, kóriw hám esitiwdiń tómenlewi, dizartriya, o'tkinchi tetraparezlar hám de hushning o'tkinchi buzılıwları gúzetiledi. Ishemik insultlar kóbirek ǵarrı jas daǵı adamlarda ushraydı. Bas mıy qantomirlar aterosklerozi, arterial gipotenziya, stenokardiya, infarkt miokard hám basqa kesellikler nátiyjesinde kelip shıǵadı.

Gemorragik insult

Gemorragik insult, basqasha aytqanda bas miyge qan quyılıw bolıp tabıladı. Tiykarǵı keltirip shıǵarıwshı sebepler: xafaqan keselligi, bas miy aterosklerozı, olardıń birgeliktegi uyqaslasıwı, bas miy qantamırlarınıń anevrizmları, bas miy jaraları, vaskulitlar, leykoz, qant keselligi hám basqalar. Bas miyge qan quyılıwına eki tiykarǵı sebep boladı. Birinshiden, qantamırlarının` jarılıp ketiwi bolsa, qantamırlar ótkizgishliginiń aynıwı, bunda qantamırlar jarılmaydı.

Klinikası

Gemorragik insult kóbirek kúndiz kúnleri, nawqas psixik jaǵdayınan keyin qattı qapashılıq, qolaysız xabarlar, júdá kúshli qızıwdan keyin baslanadı. Kesellik kóbinese kútpegende baslanıp, nawqastıń hushı joǵaladı hám nawqas jıǵıladı. Nawqasta kúshli bas awrıw, bettiń qızarıwı, qusıw, dene temperaturası kóterilgen bolıp, sopor yamasa koma jaǵdayına túsedi. Ulıwma jaǵdayı júdá salmaqlı bolıp, murın -erin átirapı kógergen dem alıwı tez júzeki dawıs menen qırıldap shıǵadı. Qan basımı bálent— 220/140 sınap baǵanasına teń yamasa onnan da asqan, tamır urıwı tezlesken. Nerv tarawı teksergenimizde menińial belgiler (jelke bulshıq eti keriliwsheńligi, Kernig, Brudzinskiy) júdá rawajlanǵan, sebebi bas miyde isik bar ekenligi ushın, júzi asimmetriya, murın -erin qatlamı tegislesgen, awız múyeshi tómenge túsken, kóz qarashıǵı anizokoriyası, qarashıqtıń jaqtılıqqa juwap reaksiyası passivlesken yamasa joǵalǵan. Jutınıw hám sóylew joǵalǵan, oń yamasa shep tárepte qol-ayaqtıń láńleniwi, ayaq pánjesi tısqarına buralıp qalǵan, qoldı kóterip taslaǵanda láńlengen qol «qamshı sıyaqlı» demde túsip ketedi, ayaqta da usınday boladi. Qol-ayaqlarda bulshıq etler tonusi tómenlegen — gipotoniya, shemirshek refleksleri,tómenlegen yamasa shaqırılmaydı, patologikalıq refleksleri ushraydı. Sezim azayadı yamasa joǵaladı. Láńleniw hámme waqıt oraylıq xarakterde bolǵanı ushın az-azlap bulshıq etler tonusi asıp baradı, shemirshek refleksleri bálent, sóylewi uǵımsız— dizartriya, motor hám sensor afaziyalar gúzetiledi. Eger qan miy juwan qarınlarına quyılsa, bunda keseldiń jaǵdayı awır salmaqli — koma jaǵdayında, názer qaraw, qusıw, júrektiń tez-tez urıwı, dem alıwdıń qıyınlasıwı hám talma infarkti klonik hám tonik qaltırawlar gúzetiledi. Bir jılǵa shekem—tikleniw dáwiri, bir jıldan keyin bolsa qaldıq dáwiri dep ataladı.

Perdeler arasında qan quyılıwı

Perdeler arasına qan quyılıwı—basqasha subaraxnoidal qan quyılıw dep ataladı. Bunda qan miy perdeleriniń arasına qantamırlarınıń jarılıwı nátiyjesinde quyıladı. Miydiń tiykarı hám ústki bólimlerinde qan quyıladı. Nawqas qattı bas awırıwınan, aǵıwınan hám qusıwdan shaǵım etedi. Nerv salasında menińial belgiler gúzetiledi. Nawqas jaqtılıqqa, sırtqı tásirtlerge oǵırı tásirli boladı. Talma belgileri bas miydiń ústki (konveksital) bóleginde qan quyılǵanda klonik-tonik qaltırawlar gúzetiledi. Eger miydiń hasası (bazillar) de qan quyılıw bolsa, bunda II— III—Iv—vI gelle bas miy nervleriniń zıyanlanıwı gúzetiledi. Qol hám ayaqlarda láńleniw bolmaydı, gipotonus, giperrefleksiya, giperesteziya, nawqasta psixik qozǵalıwlar gúzetiledi. Juwan qarınlar ishine qan ketkende dem alıw hám júrek jumıs iskerliginiń buzılıwları, júz terisi kógergen, hushı joǵalǵan, dene temperaturası 39°C hám onnan da joqarı boladı. Miy yarım sharlarına qan quyılǵanda bas aylanıw, qusıw, jelke hám moyınnıń arqa tárepinde awrıw, nistagm, ataksiya jaǵdayları gúzetiledi. Mıy ústinde qan quyılsa, gelle bas miy nervlarınıń yadroları hám olardıń jolların zıyanlaydı. Bunda alternasqan belgiler (bettiń bir tárepinde gelle bas miy nervlerınıń láńlaeniwi bolsa, keri tárepte bolsa gemiparez) gúzetiledi. Bas miy toqımalarına qan quyılsa, kóbirek ishki kapsula, orta miy arteriyasında bolsa, ulıwma miy belgileri, jergilikli miy belgileri menen birgelikte keledi. Bas mıy qabıǵına jaqın orında qan quyılsa, sóylew buzılıwları motor yamasa sensor afaziya boladı. Menińial belgiler bunda kemrek ushraydı, arqa miy suyıqlıǵında qan bolmaydı. Eger arqa mıy suyıqlıǵında qan bolsa, ol jaǵdayda aralas qan ketiwi gúzetiledi.

Subaraxnoidal qan ketiw 50 jasqa deyingi nawqaslarda ushıraydı. Buǵan sebep bas miy qantamirlar anevrizmları 50 % ni quraydı. Kemirek jaǵdaylarda arterial gipertenziya hám bas miy qantamırlari aterosklerozi baslawshı boladı.

Klinikası

Ol jaǵdayda menińial hám ulıwma miy belgileri júdá rawajlanǵan boladı. Jergilikli mıy belgileri bolmaydı yamasa kem rawajlanǵan boladı. Qan ketiw kútpegende baslanadı. Nawqasta birden bas awrıw, jelke bulshıq etleriniń keriliwshenligi, Kernig, Brudzinskiy belgileri rawajlanǵan boladı. Bas awrıw kúshli bolıp, onıń tásirinen nawqaslar qıshqırıp jiberedi, qolı menen basın uslaydı, basadı. Júzi qızarǵan, psixik qozǵalıwlar, shaǵılısıwǵa háreket etedi, keprende jótelmeydi, dene temperaturası bálent boladı. Arqa miy suyıqlıǵında qan boladı. Salmaqli jaǵdaylarda nawqastıń esi bolmaydı, sopor yamasa koma jaǵdayda boladı. Jergilikli miy belgilerinen—

Juwan qarınlar ishine qan ketkende kesellik birden baslanıp, hushtıń joǵalıp ketiwi, dem alıw shawqımlı bolıp, nawqas qırıldap dem aladı. Sopor hám koma jaǵdayına demde túsip qaladı. Nawqastıń dene temperaturası 39—40°C, suwıq qatqanday qaltıraw, tamır urıwı tezlesken, suwıq ter basıw, arqa miydi punksiya etkende arqa miy suyıqlıǵında qan boladı. Jergilikli miy belgileri kem rawajlanǵan boladı.

Bulshıq etlerde tonik ıqlaslanıw, gipotoniya menen almasıp turadı.

Dawlaniwi

Medicina miyirbiykeleri insult menen awırǵan nawqaslardı júdá ıqtıyatlıq menen qarawları talap etiledi. Nawqas basın dene bóleginen azmaz bálent kóterip qoyıw, háreket etiwlerine jol qoymaw kerek. Keselliktiń ótkir dáwirinde nawqastı tınısh qoyıw, awızında tıs protezlari bolsa, alıp qoyıw kerek. Awız átirapı hám ishin so'lak hám qusuq qaldıqlarınan tazalap, taza hawa kiriwin támiyinlew, tómengi jag'ni ustap turıw, tilin keyin basıp tartıp ketpewi hám dem alıwın jaqsılaw ushın hawa ótkeriwshi qoyıw, joqarı nápes jolların elektrotsos járdeminde tazalaw, as qazanǵa zond qoyıw talap etiledi. Miyada qan aylanıwın jaqsılaytuǵın dárilar— eufillin 2, 4 % 5—10 ml tamır ishine, magneziy sulfat 25 % 5—10 ml bulshıq et arasına novokain menen, papaverin 2 % 2 ml, dibazol 1 % 2—4 ml bulshıq et

Arasına etiledi. Nawqasqa birinshi kúni shıyrınchoy, mıywe sherbeti keyinirek yutinish bolmasa, zond arqalı kúnine 5 ret awqatlantırıw talap etiledi.

Uliwmaliq dawalaw	Salistirmali dawalaw
	gemorragik insult	ishemik insult
Nápesolish iskerligin jaqsılaw :joqarı nápes y'o'llarini tazalaw, erkin nápesolishga jol qoyish; bastı joqarıǵa kóteriw; awız ishin so'lak hám qusuq massalarınan tazalaw ; tómengi jag'ni ustap turıw ; hawa ótkeriwshi qoyıw ; tildiń keyin basıp ketib qalıwına jol qoymaw ; murın arqalı kateter qoyıw. Júrek-qan tamır iskerligi buzılıwlarında : qan basım tomenlegende: kofein 20% 2, 0 ml t/ o, mezaton 1% 2, 0 ml m/ o, gidrokortizon 50 mg, prednizolon 60 mg, kokarboksilaza 1 b 00 mg t/ i. Qan basım kóterilganda; dib 2, 0 m\o; magneziy sulfat 2 % 5—10, 0 ml m/ o	kislorod terapiya; askorbin kislota 5% 0,5 ml t/i kalsiy xlor 10% 5 — 1 0,0 ml t/i , amniokapron kislatasi 5 % 100ml t/i	noshpa 2,0 ml, pa paverin 2,0 ml m/ o, kavinton 20 mg yoki terental 5,0 ml NaCL b-n nikotin kislota 1% 1,0 ml, stugeron 1 ta tab. 3 mahal, gemodez 400,0 ml va reopoligyukin 400 ml

G`amqorliq qiliw

Nawqastı qiymildatpastan, dem alıwın jaqsılap, basın azmaz bálent kóterip, kiyimlerin sheship jatqızıw kerek. Eger nawqas qusgan bolsa, awızın tazalap qoyıw kerek. Zotiljam bolmawi ushın nawqastı oń hám shepke jambas etip yotqizib turıw, arqasına, tós qápesine gorchica hám bankanı kunaro qoyıw kerek. Antibiotiklar buyıriledi. Quyrıq, gúrek tarawlarına oblipexa yamasa balıq moyidan surtib turıw kerek. Nawqastıń siydigi tutilib qalsa, kateter qoyıw menen siydirib alıw kerek. Keselliktiń birinshi kúninen baslap gemiparez yamasa gemiplegiya bolsa, kontrakturalarning aldın alıw ushın láń bolǵan qol-ayaqlardı fiziologikalıq jaǵdayǵa keltiriw, olardıń tiyine kópshik qoyıp, jelke bo'g'imi menen birdey biyiklikte bolıwın támiyinlew zárúr. Láńlangan qoldıń bir neshe ret denesinen uzoqlashtirib qoyıw, qo'lni ishin joqarı (spinasiya) jaǵdayǵa qoyıw, barmaqlardı tuwrılap ashıp qoyıw kerek. Bularǵa qum qapshıqlardan paydalansa boladı. Qoltıq astına hámlik yamasa kópshiksheni 30 minutaǵa shekem qoyıw kerek. Ayaqtı tuwrılawda dize bo'g'imiga hám ayaq pánjesine qum qapshıqlar qoyıw kerek boladı.

Nawqas hushina kelgen kúnden baslap, jeńil uwqalaw, nápes shınıǵıwları hám de tómen háreketler qılıw usınıs etiledi.

Profilaktika

Aldın alıw ushın dem alıw, miynet qılıw hám awqatlanıwdı tuwrı jolǵa qoyıw ; psixik-asabiy zo'riqmaslik, tamır keselliklerin waqıtında davolatish kerek. Em dem alıw hám júrek-tamır sisteması iskerligin turaqlılastırıw, miydiń qan menen támiyinleniwin jaqsılaw, miyada isik payda bolıwına jol qoymaw, xirurgiya usılı yamasa zárúr dári-dármanlar menen nawqas sawlig`ini qayta tiklew, shıpabaxsh dene tárbiya, massaj hám taǵı basqadan ibarat.

Jane qarań

• Ishias
• Nevralgiya
• Radikulit
• Polinevrit
• Miningit