Sandgerði

Sandgerði

Byggðamerki fyrrum Sandgerðisbæjar

Sandgerði (áður Miðneshreppur) er bær á utanverðum Reykjanesskaga. Sandgerði var áður sérstakt sveitarfélag sem náði yfir alla vesturströnd Miðness (Rosmhvalaness), allt út að Garðskaga. Sandgerði sameinaðist Garði þann 10. júní 2018. Hið sameinaða sveitarfélag Sandgerðis og Garðs heitir Suðurnesjabær.

Saga

Miðneshreppur var stofnaður árið 1886 þegar Rosmhvalaneshreppi var skipt í tvennt eftir endilöngu nesinu. Hélt hinn hlutinn gamla nafninu áfram en hann náði yfir byggðirnar innan megin á nesinu: Garð, Leiru og Keflavík. Miðneshreppur varð bæjarfélag 3. desember 1990 og nefndist upp frá því Sandgerðisbær.

Sandgerði er eitt af sjö hverfum Miðneshrepps/Sandgerðis og talið að sunnan frá Ósabotnum nefnast þau: Stafneshverfi, Hvalsneshverfi, Fuglavíkurhverfi, Bæjarskershverfi, Sandgerðishverfi, Flankastaðahverfi og Kirkjubólshverfi.

Við jarðamatið 1861 voru fimm býli skráð í Sandgerðishverfi: Krókskot, Landakot, Tjarnarkot, Bakkakot, auk Sandgerðisjarðar. Eignarhald á þessum býlum var mismunandi, sum voru hjáleigur frá Sandgerðisjörð en önnur sjálfstæðar jarðir. Til dæmis var Krókskotjörð seld 1840 og hefur síðan verið sjálfstæð útvegsjörð. Kaupandi var Bjarni Jónsson (1782–04.07.1859), sem fæddist að Rauðnefsstöðum á Rangárvöllum. Landakot og Tjarnarkot voru einnig aðskilin frá Sandgerðisjörð. Hins vegar var Bakkakot alla tíð tómthús, án landréttinda og hvarf úr ábúð um 1900. Sjálfstæðu jarðirnar fjórar eiga hlutdeild í sameiginlegum réttindum hverfisins. Auk heiðarlandsins sem allar fjórar jarðirnar eiga sameiginlega, eru svonefnd Lönd í sameign Krókskots og Sandgerðisjarðar.

Íbúar í Sandgerði eru rúmlega 1700 og hefur verið nokkur fjölgun síðustu áratugi. Sjávarútvegur og fiskvinnsla eru helstu atvinnuvegir, einnig iðnaður, verslun og þjónusta í frekar smáum stíl. Allgóð höfn er í Sandgerði og höfðu viðamiklar hafnarframkvæmdir átt sér þar stað á seinni hluta 20. aldar. Flugstöð Leifs Eiríkssonar stendur innan hinna gömlu bæjarmarka Sandgerðis.

Sandgerði var upphaflega útvegsjörð í betra lagi og bjuggu þar góðbændur, sem aðallega höfðu fiskinn í sjónum að bústofni. Eins og nafnið gefur til kynna er jarðvegur þarna mjög sendinn og ekki vel fallinn til ræktunar. Sandurinn var að miklu leyti heftur með umfangsmikilli ræktun melgresis og hleðslu mikils sjóvarnargarðs á fyrri hluta 20. aldar.

Í Sandgerði er Björgunarsveitin Sigurvon, sem er fyrsta björgunarsveit sem stofnuð var á vegum Slysavarnafélags Íslands. Rekur hún björgunarbátinn Hannes Þ. Hafstein og hefur mörgum verið bjargað úr sjávarháska og komið til aðstoðar vegna slysa eða sjúkdóma á hafi úti með þeim bát.

Sandgerðisbær náði frá Garðskagatá í norðri að Ósabotnum í suðri. Kirkjustaður er á Hvalsnesi, en þar var Hallgrímur Pétursson, sálmaskáld, (1614 - 1674) fyrst prestur árin 1644 - 1651.

Sandgerðisbær var „draumasveitarfélag Suðurnesja“ árið 2007 og var í 13. sæti yfir öll sveitarfélög á Íslandi.

Tengt efni

• Sandgerðishöfn
• Sandgerðisviti