Níóbín
| Vanadín | |||||||||||||||||||||||||
| Sirkon | Níóbín | Mólýbden | |||||||||||||||||||||||
| Tantal | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Níóbín (einnig kólumbíum) er frumefni með efnatáknið Nb og sætistöluna 41 í lotukerfinu. Níóbín finnst í níóbíti og er sjaldgæfur, mjúkur, grár og sveigjanlegur hliðarmálmur, notaður í málmblöndur. Það er notað til að búa til sérstakt stál og í sterk samskeyti. Níóbín var fyrst uppgötvað í ýmsum tegundum kólumbíts (nú kallað níóbít) og var í upphafi nefnt eftir þessari steintegund.
Almenn einkenni
[breyta | breyta frumkóða]Níobín er gljáandi grár, linur málmur sem tekur á sig bláleitan blæ ef hann kemst í langvarandi snertingu við andrúmsloft við stofuhita. Efnafræðilegir eiginleikar níóbíns eru næstum þeir sömu og tantals, sem er fyrir neðan það í lotukerfinu.
Þegar búið er að hreinsa níóbín verður að hafa það í vernduðum lofthjúp, jafnvel við meðalhita. Níóbín byrjar að oxast í lofti við 200°C og oxunarstig þess eru 2, 3 og 5.
Notkun
[breyta | breyta frumkóða]Níóbín er til ýmissa nota, það er notað í sumar tegundir af ryðfríu stáli og málmblöndur með ójárnblönduðum efnum. Þessar málmblöndur eru sterkar og eru oft notaðar til byggingar leiðslukerfa. Önnur not:
- Málmurinn hefur lítinn virkan flöt gagnvart hægfara nifteindum og er því notaður í kjarnorkuiðnaði.
- Hann er einnig notaður í rafsuðuvír fyrir sumar tegundir ryðfrís stáls.
- Sökum bláa litarins er níóbín notað í skartgripi fyrir húðgötun (yfirleitt þó sem málmblanda).
- Umtalsvert magn af níóbíni, í formi hreins járnníóbíns og nikkelníóbíns, er notað í nikkel-, kóbolt- og járngerðar ofurmálmblöndur sem síðan eru notaðar í hluti eins og þotuhreyfla, hlutasamsetningu eldflauga, og önnur hitaþolin brennslutæki. Til dæmis var þessi málmur notaður í háþróuð burðarvirki eins og þau sem notuð voru í Gemini- áætlunina.
- Verið er að meta níóbín sem valkost á móti tantal í þétta.
Níóbín breytist í ofurleiðara þegar það er kælt niður á lághitafræðilegt hitastig. Við staðalþrýsting hefur það hæsta markhita allra frumefnaofurleiðara, 9,3 K. Að auki er það eitt af þremur ofurleiðurum frumefna sem haldast ofurleiðarar í viðurveru sterks segulsviðs (hin tvö eru vanadín og teknetín). Níóbín-tin og níóbín-títan málmblöndur eru notaðar í víra fyrir ofurleiðandi segulstál sem geta myndað gríðarlega sterk segulsvið.