Fara í innihald

Juniperus

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Juniperus
Juniperus osteosperma í Nevada, Bandaríkjunum
Juniperus osteosperma í Nevada, Bandaríkjunum
Vísindaleg flokkun
Ríki: Jurtaríki (Plantae)
Fylking: Berfrævingar (Pinophyta)
Flokkur: Barrtré (Pinopsida)
Ættbálkur: Pinales
Ætt: Einisætt (Cupressaceae)
Ættkvísl: Juniperus
L.
Tegundir

Sjá texta

„Einir“ getur einnig átt við barrtréð Einir (Juniperus communis) af þessari ættkvísl.

Einir (Juniperus) er ættkvísl barrtrjáa. [1] af Einisætt Cupressaceae. Á milli 50 til 67 tegundir eru taldar til ættkvíslinnar sem vex víða á norðurhveli, frá norðurheimskauti suður að frumskógum Afríku í Gamla heiminum, og til fjalla í Mið-Ameríku og Ziarat í Pakistan. Sá einiskógur sem vex hæst til fjalla er í 4,900 metrum í suðaustur Tíbet og norður Himalajafjöllum, og myndar eina hæstu trjálínu jarðar.[2]

Lýsing

[breyta | breyta frumkóða]
Könglar(ber) og nálar á Juniperus communis

Einitegundir eru breytilegar í stærð og lögun; frá stórum trjám 20–40m háum, til súlulaga eða jarðlægum runnum. Þær eru sígrænar með nállaga og/eða hreisturkennd blöð. Þær geta verið með einbýli eða tvíbýli. Köngulhreistrin eru samvaxin og kjötkennd. Slíkt aldin nefnist berköngull. Köngullinn/berið er 4–27mm langt, með 1–12 óvængjuð fræ. Á sumum tegundum eru þessi ber rauðbrún eða appelsínugul en á flestum eru þau blá; þau eru oft ilmrík og geta verið notuð sem krydd. Þroski fræsins er breytilegur eftir tegundum, frá 6 til 18 mánuðum eftir frjóvgun. Karlkyns könglarnir líkjast öðrum af Einisætt (Cupressaceae), með 6–20 hreisturflögur.


Juniperus chinensis sprotar, með æskustigs (nállaga) blöð (vinstri), og fullorðins blöð og óþroskaða köngla (hægri)

Margar einitegundir (t.d. J. chinensis, J. virginiana) hafa tvær gerðir blaða: smáplöntur og sumar greinar eldri trjáa hafa nállaga blöð 5–25mm langar; og blöðin á fullvöxnum plöntum eru (oftast) smá 2–4mm, hreisturlaga.

Á nokkrum tegundum (t.d. J. communis, J. squamata), öll blöðin eru af ungplöntu nálarformi, með engum hreisturlaga blöðum.

Nálarblöð einis eru hörð og beitt, sem gerir hann óþægilegan í meðförum. Þetta getur verið mikilvægt til greiningar á smáplöntum sem líkjast annars lífviði (Cupressus, Chamaecyparis) og öðrum skyldum tegundum.

Flokkun

[breyta | breyta frumkóða]
Eininálar, stækkaðar. vinstri, Juniperus communis (Juniperus sect. Juniperus nálar með liðamót við grunn). hægri, Juniperus chinensis (Juniperus sect. Sabina; ath. nálarnar renna mjúklega við stofn, ekki liður).
Juniperus phoenicea á El Hierro, Kanaríeyjar
Juniperus virginiana í október með fullþroskuð ber.
Ber og fræ.
Juniperus occidentalis var. australis, Sierra Nevada, Rock Creek Canyon, Kaliforníu.
Juniperus communis viðarbútar með U.S. penny til samanburðar, sýnir mjóa árhringina.

Fjöldi tegunda er umdeildur, með tvær nýlegar rannsóknir sem gefa upp mismunandi heildartölu, Farjon (2001) viðurkennir 52 tegundir, og Adams (2004) 67 tegundir. Einiættkvíslinni er skift í nokkrar undirættkvíslir, þó (sérstaklega meðal hreisturlaufs tegundum) hvaða tegund telst til hvaða undirættkvíslar er enn óvíst, með rannsóknir enn í gangi. Undirættkvíslin Juniperus er augljós monophyletic hópur samt.[heimild vantar]

Ræktun og nytjar

[breyta | breyta frumkóða]

Einiber eru krydd sem er notað í mikinn fjölda rétta og er best þekkt sem aðal bragðefnið í gini (og ábyrg fyrir nafni drykksins, sem er stytting á hollenska nafninu á eini, genever). Einiber eru einnig aðalbragðefnið á líkjörnum Jenever og sahti-stíl af bjór. Einiberjasósa er einnig vinsæl erlendis til að bragðbæta villibráð.


Heimildir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ Sunset Western Garden Book, 1995:606–607
  2. ↑ Hampe, Hampe; Petit, Re´my J. (2010). „Cryptic forest refugia on the 'Roof of the World'“. New Phytologist. 185 (1): 5–7. doi:10.1111/j.1469-8137.2009.03108.x. Sótt 2. september 2015.
  3. ↑ Adams, Robert. „Phytologia (April 2010) 92(1)“ (PDF). Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 21. júlí 2011. Sótt 1. febrúar 2016.

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  • Adams, R. P. (2004). Junipers of the World: The genus Juniperus. Victoria: Trafford. ISBN 1-4120-4250-X
  • Farjon, A. (2001). World Checklist and Bibliography of Conifers. Kew. ISBN 1-84246-025-0
  • Farjon, A. (2005). Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN 1-84246-068-4
  • Mao, K.; Hao, G.; Liu, J.; Adams, R. P.; Milne (2010). „Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals“. New Phytologist. 188 (1): 254–272. doi:10.1111/j.1469-8137.2010.03351.x. PMID 20561210.

Ytri tenglar

[breyta | breyta frumkóða]
Wikimedia Commons er með margmiðlunarefni sem tengist Juniperus.
Wikilífverur eru með efni sem tengist Juniperus.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Juniperus&oldid=1876315“