Dianta Revoluciono

Yuni festas supre militala tanko en Lisboa.

Dianta Revoluciono o Revoluciono di la 25ma di Aprilo (Portugalane Revolução dos Cravos o Revolução do 25 de Abril) esis la nomo donita ad evento qua rezultis de populala e militala revolto eventinta en Portugal ye la 25ma di aprilo 1974. Ca revolto revokis lora prezidanto Marcelo Caetano e l'autoritatoza politikala rejimo kreita da António de Oliveira Salazar e nomizita "Salazarismo". La revoluciono restauris la demokratio en la lando, e permisis omna transmara provinci Portugalana nedependanteskar ante finir 1975.

Kuntexto

Dum la yari 1960a, Portugal komencis restar izolita politikale en Europa, pro la modifiki en la socii di diversa landi, qui demandis plura liberesi. Samatempe, Portugalana trupi konfrontis violentoza militi pri nedependo en Angola, Mozambik e Guinea-Bisau. Por durar la militi kontre nedependantisti, Portugal mustis uzar plusa pekuniala resursi. Altralatere, l'olima koloniala povi Europana decidis donar nedependo a lia anciena kolonii, e retretar de la kontinento min kustoze. En Guinea-Bisau la situaciono esis plu grava, nam l'administrado Portugalana nur kontrolis Bissau e lua vicineso, e la gerileri* instalis guvernerio qua recevis internaciona agnosko en 1973.

En Portugal, António de Oliveira Salazar subisis domestika acidento en 1968, qua efektigis cerebrala hematomo ed impedis lu guvernar. Marcelo Caetano remplasis Salazar kom chefo di guvernerio, ed omna posibleso pri modifiko en la rejimo haltigesis. La guvernerio esis inerta, e la fako di la polico nomizita Polico por Internaciona Aferi e Defenso di la Stato (Portugalane: Polícia Internacional e de Defesa do Estado, abreviuro PIDE) fakte havis multa povo.

La konflikti en Afrika kreis interna konflikti inter la civila socio e l'elito militala. La situaciono ekonomiala plumaleskis, pro l'ekonomiala modelo di exportaco di prima materii, protecionismo komercala e poka industriizo en la propra lando. Pro to, Portugal esis la maxim povra naciono di Westal Europa, e multa laboristi ekmigris ad altra Europana landi ed ank ad Usa, Kanada e Venezuela.

En februaro 1974, instigita da parto del armeo, Marcelo Caetano decidis revokar generalo António de Spínola, qua esis suportita da diversa militisti, e publikigabis texto kun kritiki a la koloniala milito en Afrika, e propozis sercho di «politikala solvo» por la konflikto. Fakte ja existis importanta grupo sekreta, nomizita "Movimento das Forças Armadas" - MFA, komence kun skopi profesionala, ma pose anke politikala, pos ke la milito en Afrika divenis plu serioza. En 1973, MFA divenis "minaco" por PIDE, nam multa ek la chefi de ca lasta originis del armeo e defensis la durado di koloniala milito. En marto 1974 MFA probis sediciar, sensucese. Marcelo Caetano imperis enkarcerigo di kelka chefi de la movado. La chefi di MFA sentis ke mustis agar por rapide kaptar la povo ed impedar reakto guvernala ed interna milito.

La revoluciono

Murala pikturo en Lisboa, fotografita en 1975.

Ye 22:55 kloki la 24ma di aprilo 1974, de la radiostaciono Rádio Emissores Associados de Lisboa transmisesis la kansono E depois do Adeus dal kantisto Paulo de Carvalho. To esis kombinita signalo por ke la trupi restez preparita e sinkronigez lia horloji. Ye 00:25 kloki, la 25ma di aprilo, radiostaciono Rádio Renascença transmisis la kansono Grândola, Vila Morena, dal kantisto Zeca Afonso, qua esis proskriptita dal rejimo. To esis kombinita signalo por ke trupi en diversa urbi di Portugal okupez strategiala loki, segun aranjuro elaborita dal mayoro Otelo Saraiva de Carvalho. Pos poka hori la rejimo krulis. Trupi en la precipua urbi (Porto, Santarém, Faro, Braga, Viana do Castelo) okupabis aeroportui ed aerodromi ed anke instaluri de la civila guvernerio.

Malgre ke pos 3:00 kloki la habitanti komencis recevar avizi por estar heme, ye la matino mili di civili iris a la stradi festar kun la militisti. Malgre ke Caetano savis pri la revolto ye 4:00 kloki, lua imperi pri arestar la rebeli ne obediesis. Ye 9:00 kloki omna importanta punti de la lando ja kontrolesis da MFA. La nomo "Dianta Revoluciono" esis pro garsonino di Lisboa ofris dianti, floro de la sezono, ad ula soldato, en ca tensa matino. La soldato pozis la floro en la kanono di lua tanko, ed altra soldati facis lo sama. To divenis simbolo ke la trupi ne pafus kontre civili, e ca agado repetesis en altra loki dil urbo.

Marcelo Caetano refujis su kun lua ministri en la quartero Carmo, en Lisboa. Tamen, soldati siejis la loko e, pos tensa negocii, Caetano fine decidis kapitulacar, ye 16:00 kloki avan ula generalo. Antonio de Spínola aceptis la kapitulaco ye 17:45 kloki. Ilu arestesis e depos departis al exilo en Brazilia. Ye 1:00 kloki la 26ma di aprilo, statala radio e televiziono informis ke la membri de MFA, sub chefeso da António de Spíndola, guvernus la lando. Nemediate liberigesis politikala karcerani, e politikisti exilita, exemple Mário Soares, de Socialista Partiso, ed Álvaro Cunhal, de Partiso Komunista Portugalana, darfis retroirar a la lando. En 1975 eventis elekto por konstitucal asemblo, ed establisesis parlamentala demokratio simila ad altra landi Europana. Tamen, la revoluciono precipitis la fino di koloniala imperio Portugalana, e la rapida retroveno di la trupi sen transfero di povo a provizora guvernerii efektigis kaoso en deskoloniigo-procedi, e mili di Portugalani fugis del anciena kolonii a la metropolo. On kalkulas ke cirkume 500 mil personi fugis de Afrika, de ex-proprietanti til ordinara laboristi e komercisti.

Banki e multa fabrikerii nacionaligesis, e malgre ke komunista militisti deklaris ke la lando esis "en transito a socialismo", l'elekti di 1975 rezultis la vinko di moderema socialisti.