Bènè (òrere Bénin me Furenchi; igwegwen iso kan̄ orere Republic of Benin me Uket-chieen̄, mè ire Républic du Bénin me Furenchi) ìre ido me Afirika agan̄ Ichep-ura. Me adasi mgbọ, ekigwen ido ya Dahomey. Ido ìkukup ikana ọmọ ìre Togo me agan̄ ichep-ura, Naijiria me agan̄ mbum-ura, Bukina Faso me agan̄ inyọn mbum-ura, Nijê me agan̄ inyọn̄ osiki. Owuwa ene me lek ebi ìluk me ido ya eluk me agba okpoon̄ agan̄ osiki [southern coastline] eyi <Bight of Benin>, òrere okpọkọ me lek Ọfọ-okwaan̄ Ginì òkup me agan̄ inyọn̄ me lek Emen-awaji Atilantik.<ref10>. Ama ibot Bènè ìre Pọto-Novo, ire, uwu-ibot mkpulu ìkup me Kotonu [Cotonou] òrere ama-ile òmimin ichit me ido ya, mè ire si ama-ibot me agan̄ mbubek. Okike ijọn̄ ido ya obenbe ìre 114,763 km². Ọmọ ore òso efit ido òmimin ichit me linyọn̄.<ref4> Otu-ifuk ebi ìluluk me emen ìre 12.44 efie. Bènè ìkup me linyọn̄ agan̄ unyd ura okisibi itoon̄ [tropical nation]. Ugwem ido ya ìchubọk ibieen̄ me lek iwop-uko. Ọmọ si îkiria owuwa kọtin [cotton] mè aran̄ kôok me mbubek isi ebi kè ofifi ido. Owuwa ikwaan̄ ebi ene ekirọbe mè ikpoko ema ekikaan̄ ìkinan̄a me lek ikwaan̄ uko.

Okwa-ido Bènè

Usem mkpulu me ido ya ìre Furenchi. Ofifi usem ekimalek itumu me emen ido ya ìre Fon, Bariba, Yoruba mè Dendi. Ebi kè ofifif usem ekitumube ìre usem Arabu, Uket-chieen̄, Aguna, Aja, Fon, Gbe, Gen, Gun, Pherá, Phla, Tofin, Tɔli, Waci, Bebà, Kabye, Lama, Lukpa, Mbelime, Mossi, Nateni, Ngangam, Tammari, Tem, Waama, Yom, Kwa, Chakosi, Foodo, Ede, Ifè, Mokole, Yoruba, Bariba, Dendi, Fula, Awusa.

Otoko ìkup me ido ya ìre Fon (38.4%), Adja mè Mina (15.1%), Yoruba (12.0%), Bariba (9.6%), Fula (8.6%), Ottamari (6.1%), Yoa-Lokpa (4.3%), Dendi (2.9%), echilọ (2.8%). Erumfaka ìkup me ido ya ìre eyi Kiristien (52.2%), eyi Isilam (24.6%), eyi Orọmijọn̄ (17.9%), ebi kpegọọk erumfaka (5.2%), echilọ (0.1%). Otu-ogbo òmimin ichit ìre eyi Katọlik, Isilam onenigọọk sabum Vodun (òrere vudu [Voodoo]), sabum <Protestanism>.

Ido ya ìkaan̄ lek mè isibi me irak mkpulu Furans me adasi usen me onyan̄ Ọgọs, 1960. Ikpoko ema ekinyam ìre franc eyi Afirika agan̄ Ichepura, eyi mgbidim erieen̄ kan̄ orebe "XOF." Iman̄-ibot igwegwen kiban̄ ìre 229, sà iman̄ akpatan̄ etip kiban̄ ore ".bj". Ido Bènè îkup me Ogbo Mgbambọp Ido, Ntitiin̄ Afirika, Ntitiin̄ Ugwem Mbubek ebi kè Ido me Afirika Agan̄ Ichep-ura [ECOWAS], Ogbo Mgbaan̄-nrọ Isilam, South Atlantic Peace and Cooperation Zone, Ogbo Ido Ìkitumu Furenchi, Community of Sahel-Saharan States, African Petroleum Producers Association, Niger Basin Authority.

Nrọnnye