Jump to content

Komision iti Pagsasao a Filipino

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Ti Komision iti Pagsasao a Filipino (Tagalog: Komisyon sa Wikang Filipino; Cebuano: Komisyon sa Pinulongang Filipino; Hiligaynon: Komisyon sa Panghambal nga Filipino; Bikolano: Komisyon sa Tataramon na Filipino; Kapampangan: Komisyun king Amanung Filipinu; Pangasinan: Komisyon na Salitan Filipino; Waray: Komisyon ha Yinaknan nga Filipino) ket ti opisial a bagi nga agal-alagad iti pagsasao a Filipino ken ti opisial nga instituto ti gobierno nga akinrebbeng a mangpadur-as, mangpreserba, ken mangiragpat kadagiti nadumaduma a lokal a sasao a Filipino.[1][2] Daytoy ket naipatakder a maitunos iti Batay-linteg ti Filipinas ti 1987. Idi Oktubre 2008, ni José L. Santos, patuo ti Hagonoy, Bulacan, ket naidutok idi a kas mangipangulo iti Komision, ken simmaruno ken ni Ricardo María Durán Nolasco. Ti opisinana ket adda idiay Watson Building, San Miguel, Manila.

Daytoy inpatakder babaen ti Tignay ti Republika Blng. 7104, napirmaan idi Agosto 14, 1991, babaen idi ni Presidente Corazón Cojuangco Aquino, ti Komision ket sukat para iti Instituto dagiti Pagsasao ti Filipinas (Institute of Philippine Languages-IPL) nga insayangkat babaen ni Aquino babaen ti ehekutibo a bilin a naiparuar idi Enero 1987 (EO No. 117). Ti IPL ket sinukatanna met idi ti nadadaan nga Instituto ti Nailian a Pagsasao (Institute of National Language-INL) a nabangon idi 1937 babaen ti Tignay ti Mankomunidad Blng. 184, s. 1936 a kas ti immuna nga ahensia ti gobierno nga akinrebbeng iti panagpadur-as ti nailian a pagsasao ti Filipinas.[3]

Pakasaritaan

[urnosen | urnosen ti taudan]

Inpasa ti Umuna a Nailian nga Asemblia ti Filipinas ti Tignay ti Mankomunidad Blng. 184, s. 1936, a nakaipatakderan ti Instituto ti Nailian a Pagsasaoe (Surian ng Wikang Pambansa). Idi Enero 12, 1937, ti dati a Presidente Manuel Luis Quezón y Molina ket indutokna dagiti kamemng a mangbukel iti INL. Babaen ti Bilin ti Ehekutibo Blng. 134 nga inparuar ken pinirmaan babaen ni Presidente Quezón idi Disiembre 30, 1937, a nangaprobar ti pannakaampon ti Tagalog a kas ti batayan ti nailian a pagsasao, ken naideklara ken naiproklama ti nailian a pagsasao a naibatay iti Tagalog, a kas ti nailian a pagsasao ti Filipinas.[4] Idi 1938, nawaswas idi ti INL ken sinukatan ti Instituto ti Nailian a Pagsasao. Ti panggepna idi ket ti mangisagana para iti nailian a panangisuro ti naibatay iti Tagalog a nailian a pagsasao (Wikang Pambansa na batay sa Tagalog) babaen ti panagpartuat iti diksionario ken libro ti gramatika nga agraman iti naiyalagad nga ortograpia. Idi Tawen ti Eskuela idi 1940–41, ti panangisuro ti nailian a pagsasao (Wikang Pambansa), nga agraman iti naiyalagad nga ortograpia, ket insayangkat idi babaen ti linteg iti maikapat a tawen iti amin a nangato nga eskuela kadagiti publiko ken pribado nga eskuela iti amin a paset ti pagilian.[5] Ti naibatay iti Tagalog a nailian a pagsasao ket naisuro laeng idi iti eskuela a kas maysa kadagiti suheto idi 1940 ngem saan idi a naampon a kas ti mausar a panangisuro.

Idi las-ud ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, inyaw-awis dagiti simmakop a Hapon ti panagusar ti nailian a pagsasao imbes a ti Ingles kadagiti eskuela. Isu a ti naibatay iti Tagalog a nailian a pagsasao ket immadu iti pannakasurna iti edukasion ngem ti pay masa ti midia ken iti opisial a pannakisarita. Ti senso para iti 1948 ket inreportana a 7,126,913 dagiti tattao wenno 37.11% itipopulasion ket nagsasao iti pagsasao, ken nagirepresenta iti iyaadu iti 11.7% manipud iti pigura ti 1939 iti 4,068,565. Kadagiti pito a riwriw, 47.7% ti nakaadal iti maikadua a pagsasao.[6]

Dagiti kasisigud a kameng ti komision (1937)

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Jaime C. de Veyra (Samar-Leyte Visaya), Mangipangulo[4]
  • Santiago A. Fonacier (Ilocano), Kameng
  • Filemon Sotto (Cebu Visayan), Kameng
  • Casimiro F. Perfecto (Bicol), Kameng
  • Felix S. Salas Rodriguez (Panay Visaya), Kameng
  • Hadji Butu (Moro), Kameng
  • Cecilio López (Tagalog), Kameng ken Sekretario

Konseho dagiti Komisioner (agdama)

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • VIRGILIO S. ALMARIO (Mangipangulo)
  • JERRY B. GRACIO (Samar-Leyte)
  • PURIFICACION DELIMA (Ilokano)
  • ABDON M. BALDE JR. (Bikol)
  • NORIAM H. LADJAGAIS (Mga Wika sa Muslim Mindanao)
  • JOHN E. BARRIOS (Hiligaynon)
  • ORLANDO B. MAGNO (Sebwano)
  • JIMMY B. FONG (Mga Wika sa Kahilagaang Pamayanang Kultural)
  • LUCENA P. SAMSON (Kapampangan)
  • MA. CRISANTA N. FLORES (Pangasinan)
  • LORNA E. FLORES (Mga Wika sa Katimugang Pamayanang Kultural)

Kritisismo

[urnosen | urnosen ti taudan]

Ti maysa a nangruna a kritisismo ti Komision ket ti awan serbina iti panagpadur-as ti pagsasao a Filipino. Daytoy ket gapu ta iti kinapudno Filipino ket kapadana ti Tagalog, ti kinapudno nga inako babaen ti dati a Komisioner, ni Ricardo María Durán Nolasco,[7] ken agraman iti maysa nga awan unay a teknikal ken sientipiko a bokabulario a nakaro nga agkamkammatalek kadagiti gangganaet a bulbulod ken masansan a dagiti konstruksion. Daytoy ket masansan a nairebrebbeng kadagiti unibersidad a mangpadur-as kadagiti bukodda a terminolohia para iti tunggal maysa a pagobraan, ken pakaiturongan daytoy ti kaawan iti panagpapada ken sapasap a saan a pannakausar iti publiko.

Naisupsuppiat[8] a ti agdama a kasasaad ti pagsasao a Filipino ket kasupadi ti intalek ti Tignay ti Republika Blng. 7104 a mangtunton a ti nailian a pagsasao ket mapadur-as ken mapabaknang babaen ti leksikon dagiti sabali a pagsasao ti pagilian. Nupay kasta, ti Resolusion 92-1,[9] a mangipalawag ti nailian a pagsasao a kas "ti pagsasao a naisasao iti Metro Manila ken dagiti sabali a sentro ti negosio ti pagilian", ken saan met a mangsuppiat iti Tignay ti Republika Blng. 7104.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Wika wiki / Misyon at Bisyon
  2. ^ "The Commission was charged with the mission not only to develop Filipino as a language of literature and as an academic language but likewise to preserve and develop the other languages".Andrew Gonzalez (1988). "The Language Planning Situation in the Philippines" (PDF). Journal of Multilingual and Multicultural Development. multilingual-matters.net. 19 (5&6): 508.
  3. ^ Catacataca, Pamfilo. "The Commission on the Filipino Language". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-03-06. Naala idi 2010-06-24.
  4. ^ a b "Executive Order No. 134 : Proclaiming the national language of the Philippines based on the "Tagalog" language" (PDF). Naala idi 2010-06-24.
  5. ^ Pangilinan, Michael Raymon. "Kapampángan or Capampáñgan: Settling the Dispute on the Kapampángan Romanized Orthography" (PDF). Naala idi 2010-06-22.
  6. ^ Belvez, Paz. "Development of Filipino, the national language of the Philippines". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-03-06. Naala idi 2010-06-24.
  7. ^ Inquirer (2007). "New center to document Philippine dialects". Asian Journal. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2007-09-29. Naala idi 2007-06-30.
  8. ^ Congressional Record : PLENARY PROCEEDINGS OF THE 14th CONGRESS, FIRST REGULAR SESSION : HOUSE OF REPRESENTATIVES Naiyarkibo 2011-06-29 iti Wayback Machine, Vol. 1, No. 11, Augosto 14, 2007, pp. 455-460 (mangukat ti tungtungan ni Rep. López)
  9. ^ Resolution No. 92-1 : Description of basic Filipino language, pbworks.com

Dagiti silpo ti ruar

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Komision_iti_Pagsasao_a_Filipino&oldid=379488"