Bantay Apo
| Bantay Apo | |
|---|---|
 Ti Apong ti Banbantay ti Filipinas | |
| Kangatuan a punto | |
| Kangato | 2,954 m (9,692 ft) [1][2] |
| Kalatak | 2,954 m (9,692 ft) [1] Maika-98 |
| Pannakaisina | 905 kilometro (562 mi) |
| Listaan | Ultra prominente a pantok |
| Nagsasabtan | 6°59′15″N 125°16′15″E / 6.98750°N 125.27083°ENagsasabtan: 6°59′15″N 125°16′15″E / 6.98750°N 125.27083°E |
| Heograpia | |
.svg)  Bantay Apo Lokasion ti Bantay Apo idiay Filipinas | |
| Lokasion | Mindanao, Filipinas |
| Heolohia | |
| Tawen ti bato | Plioseno-Kuatenario[3] |
| Kita ti bantay | Estratobulkan |
| Arko/barikes | Arko ti Tengnga a Mindanao |
| Naudi a bimtak | Di ammo |
| Panagsang-at | |
| Sinang-at | Idi 1880 babaen ni Joaquin Rajal, gobernador ti Davao; Joseph Montano, ti Pranses nga antropologo; Hesuita a misionario a ni Padre Mateo Gisbert, kdpy.[4][5] |
| Dalan (kalakaan) | Dalan ti Kidapawan-Magpetl[6] |
Ti Bantay Apo ket dakkel a solpatariko, a mabalin nga aktibo nga estratobulkan idiay isla ti Mindanao, Filipinas. Daytoy ket addaan iti kangato iti 2,954 metro (9,692 ft) iti ngato ti lessaad ti baybay, daytoy ti kangatuan a bantay iti pagilian a mabirukan idiay nagbaetan ti Siudad ti Davao ken probinsia ti Davao del Sur ti Rehion XI ken probinsia ti Cotabato ti Rehion XII. Ti pantok ket tanawenna ti Siudad ti Davao iti 40 kilometro (25 mi) ti amianan a daya, ti Siudad ti Digos iti 25 kilometro (16 mi) ti abagatan a daya, ken Siudad ti Kidapawan iti 20 kilometro (12 mi) ti laud.
Ti Bantay Apo ket nadalumpinas ti tuktokna a bantay nga addaan kadagiti tallo a pantok a natuktokan ti 500-metro a kalawa (1,600 ft) nga abut ti bulkan nga aglaon ti bassit nga abut ti bulkan a danaw. Ti petsa ti kinaudi a panagbettakna ket di ammo, ken awan ti nakeddengan iti naipakasaritaan a panpanawen.
Ti bulkan ket maysa kadagiti kadayegan papanan dagiti agkalkalay-at ti bantay idiay Filipinas a ti pantokna, iti natimbeng, ket masapul ti dua nga aldaw tapno maabaot. Ti immuna a nairehistro a panagkalay-at ket idi Oktubre 10, 1880, babaen ti partido nga indaoluan babaen ni Joaquin Rajal, ti Kastila a gobernador ti Davao.
Konserbasion
[urnosen | urnosen ti taudan]Masna a Parke ti Bantay Apo
[urnosen | urnosen ti taudan]Idi Mayo 9, 1936, ti Bantay Apo ket nairangarang a kas nailian a parke babaen ti Proklamasion Blng. 59 babaen ni Presidente Manuel L. Quezon, ken sinaruno met daytoy ti Proklamasion Blng. 35 ti Mayo 8, 1966 kalpasanna ti Proklamasion Blng. 882 ti Septiembre 24, 1996.[7] Idi Pebrero 3, 2004, thi pannakaaprobar ti Republika Tignay Blng. 9237 ket nangibangon ti Bantay Apo a kas nasalakniban a lugar babaen ti kategoria ti masna a parke nga addaan iti kalawa iti 54,974.87 ektaria (135,845.9 acre); nga adda met dagiti dua a kaaripingna a lugar iti 2,571.73 ektaria (6,354.9 acre) ken 6,506.40 ektaria (16,077.7 acre) a kas dagiti paglappedan a sona, a pakaitedan ti pannakataripatona ken dagiti dadduma pay a panggep.[8]
Urayno daytoy ket nairangaran a Masna a Parke, dagiti agdam a a pagkalay-atan a dalan ket nakaro a nawaraan kadagiti basura babaen dagiti awan responsible nga agkalkalay-at, dayto ket manglukat ti waya para iti panagnurunor ti daga iti ballasiw ti kalbon a bakrasna. Adda met dagiti bantay ken sosial a grupo dagiti agkalkalay-at ket sumangsang-atda kalapasan ti Nasantuan a Lawas/Paskua ti Panagungar, ti kaaduan a paset ti panawen a panagkalay-at, a mapmapan tapno agdalus kadagiti naapektaran a luglugar.
Listaan ti Tawid ti Lubong ti UNESCO
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Departamento ti Enbironmento ken dagiti Masna a Rekurso (DENR) ket insingasingda ti Bantay Apo idi Disembre 12, 2009 para iti pannakairamanna iti listaan ti Lugar a Tawid ti Lubong ti UNESCO. Ti bantay ket inkeddeng babaen ti DENR a kas ti sentro ti endemismo idiay Mindanao. Daytoy ket addaan iti kaaduan a dibersidad ti naibatay ti daga a biolohia iti termino ti flora ken fauna ti lugar ti tunggal maysa. Daytoy ket addaan iti tallo a naisangayan a pormasion ti bakir, manipud iti ababa a tropikal a katuduan a bakir, aginggana ti tengnga ti banbantay a kabakiran, ken iti kanungpalan aginggana ti nangato a banbantay a kabakiran.[3]
Flora ken Fauna
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti bantay ket pagtaengan dagiti sumurok a 272 a sebbangan dagiti billit, a 111 kadagitoy ket endemiko iti daytoy a lugar. Daytoy ket ammo pay a pagtaengan ti maysa kadagiti kadakkelan nga agila iti lubong, ti nakaro a naisagmak nga Agila ti Filipinas, ken isu daytoy ti nailian a billit ti pagilian.[9]
Heotermal nga enerhia
[urnosen | urnosen ti taudan]Ti Bantay Apo ket maysa a nasayaat a taudan ti heotermal nga enerhiay. Mabirukan daytoy idiay Baranggay Ilomavis, Siudad ti Kidapawan, Amianan a Cotabato, ti Mindanao Geothermal Production Field nga addaan iti maiparuar a bileg iti 106 MW, ket isu laeng ti agdama a kastoy nga estasion ti elektrisidad idiay Mindanao.[10]
Indihenio a tattao
[urnosen | urnosen ti taudan]Adda met dagiti innem a grupo ti indehenio a tattao nga agtataeng idiay lugar ti Bantay Apo, dagiti Manobo, Bagobo, Ubos, Atas, K’Iagans ken Tagacaolo. Isuda ket nangikeddeng a ti bantay ket sagrado a lugar ken lugar a pagraraeman. Adda met dagiti bilang dagiti henelohia dagiti daulo ti Lumad idiay Abagatan a Tengnga ti Mindanao a mangtugot kadagiti ramutda idiay Bantay Apo. Para kadagiti Lumad, ti termino nga Apo ket naala manipud iti nagan ti apongda a ni Apo Sandawa.[9]
Aktibidad ti pannagna
[urnosen | urnosen ti taudan]
Iti kangato iti 2,954 metro (9,692 ft), ti Bantay Apo ket isu ti kangatuan a bantay iti Filipinas. Daytoy napintas a pantok ket isu ti kadayegan a pagkalay-atan a destinasion iti pagilian.
Adda met dagiti nadumaduma a dalan a tumurong iti pantokna, mangrugi kadagiti probinsia ti Amianan a Cotabato ken Davao. Ti kalakaan a dalan a mapan iti Nailian a Parke ket babaen idiay Siudad ti Kidapawan nga addaan iti natimbeng a pannagna iti 3–4 nga aldaw ti ipapan ken panagsubli. Iti sistema a panangidasig baben ti website PinoyMountaineer.com, ti karigat ti panagkalay-at ket 7 manipud iti 9. Adda met dagiti nadumaduma a mabuya iti dalan a mapan a mairaman ti Danaw Venado, maysa kadagiti kangatuan a danaw iti Filipinas, dagiti solpatara ken dagiti duog nga abut ti bulkan iti asideg ti pantok. Ti bantay ket mabalin a makalay-at iti amin a paset ti tawen wenno mabalin ti agrehistro ken tumipon iti Kalgaw a Panagkalay-at ti siudad wenno ti Tinawen a Pannagna/Panagkalay-at ti Oktubre.
Dagiti ladawan
[urnosen | urnosen ti taudan]-
Ti baba ti Bantay Apo, a kas nakitkita manipud idiay Danaw Venado. -
Ti billit idiay Bantay Apo. -
Ti asupre a butbut idiay Bantay Apo. -
Kitaen pay
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ a b c "Philippines Mountain Ultra-Prominence". peaklist.org. Naala idi 2009-06-19.
- ^ (2011-04-06). "The World Factbook – Philippines" Naiyarkibo 2015-07-19 iti Wayback Machine. Central Intelligence Agency. Naala idi 2011-03-14.
- ^ a b "UNESCO – Masna a Parke ti Bantay Apo ". Konbension ti Tawid ti Lubong ti UNESCO. Naala idi 2011-04-29.
- ^ Montano, Dr. Joseph. "Voyage Aux Philippines et en Malaisie", p. 246. Labrairie Hechette, Paris, 1886.
- ^ Maso, Miguel Saderra. "Dagiti Bulkan ken dagiti Seismiko a Sentro ti Filipinas", p.27. Department of Commerce and Labor, 1904.
- ^ (2007-10-08). "Dalan ti Bantay Apo/Kidapawan-Magpet (2,956 )". Pinoy Mountaineer. Naala idi 2011-04-23.
- ^ "Nasalakniban a Luglugar ti Rehion 11" Naiyarkibo 2012-03-20 iti Wayback Machine. Nasalakniban a Luglugar ken Opisina ti Kaatapan ti Filipinas. Naala idi 2011-03-23.
- ^ "Dagiti Salaysay ti Republia Tignay Blng. 9237, Bantay ApoNasalakniban a Tignay ti 2003". Philippine Clearing House Mechanism for Diversity. Naala idi 2011-04-29.
- ^ a b "Bariweswes ti Masna a Parke ti Bantay Apo" Naiyarkibo 2011-08-24 iti Wayback Machine. Nasalakniban a Luglugar ken Opisina ti Kaatapan ti Filipinas. Naala idi 2011-04-29.
- ^ "Geothermal Operating Sites – Mindanao Geothermal Production Field" Naiyarkibo 2015-11-04 iti Wayback Machine. Energy Development Corporation. Naala idi 2011-04-29.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Bantay Apo iti Wikimedia Commons
- Programa ti Global a BUlkanismo: Apo Naiyarkibo 2020-11-14 iti Wayback Machine
- Instituto ti Filipinas iti Bulkanolohia ken Sismolohia (PHIVOLCS) Panid ti Bantay Apo Naiyarkibo 2012-02-18 iti Wayback Machine
- PinoyMountaineer: Dalan ti Bantay Apo Kidapawan-Magpet[permanente a natay a silpo]
- PinoyMountaineer: Pagkalayatan a dalan ti Bantay Apo Kapatagan-Kidapawan[permanente a natay a silpo]
- Ti Bantay Apo iti Summitpost
- Tentatibo a Listaan ti Tawid ti Lubong ti UNESCO