Ikike nloghachi
Ikike nloghachi
[dezie | dezie ebe o si]A na-ewere ikike ịpụ obodo ọ bụla na ịlaghachi n'obodo nke ya dị ka ikike mmadụ ma dabere na iwu okike.
Ihe mbụ ndị ochie
[dezie | dezie ebe o si]Ọ bụ na ezie na anabataghị ikike ịlọghachi nke ọma n'oge ochie, nchụpụ, ịbụ onye a jụrụ n'ụzọ doro anya ikike ịlaghachi n'ụlọ, bụ ntaramahụhụ a na-ahụkarị maka mpụ siri ike. Ndị ode akwụkwọ oge ochie tụlere isiokwu a nke ukwuu. Dịka ọmụmaatụ, Teles nke Megara na ditribe ya On Exile dere "Ma a naghị ekwe ka ndị a dọọrọ n'agha laghachi n'ụlọ, nke a bụkwa ihe mgbochi siri ike nke nnwere onwe ha."[1]
N'oge ochie, a na-ebuga ma ọ bụ chụpụ ìgwè mmadụ ọtụtụ ugboro n'ihi obodo ha na ala nna ha, na-abụkarị akụkụ nke mmeri ma ọ bụ dị ka ntaramahụhụ maka nnupụisi. N'ọnọdụ ụfọdụ, a na-ahapụ ha (ma ọ bụ gbaa ha ume) ịlaghachi, ọ na-abụkarị mgbe nguzozi nke ndị agha na ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke kpatara nchụpụ ha gbanwere. Otú ọ dị, n'ọnọdụ ndị a, e nyere ndị a chụpụrụ n'agha ikike ịlaghachi, ọ dịghị mgbe a ghọtara na ha nwere ikike ebumpụta ụwa ịlaghachi.
Otu ihe atụ a ma ama bụ nlọghachi na Zayọn, bụ́ nke Eze Saịrọs Onye Ukwu nyere ndị Juu Ukwu ahụ nyere ndị Juu e chụpụrụ Juda na Babịlọn nhọrọ nke ịlaghachi n’ala nna ha ma wughachi Jerusalem. Edekọrọ ya na Bible Hibru (Akwụkwọ Ezra na Akwụkwọ Nehemaịa) a na-akpọkarị ikpe a dị ka ihe atụ nke ndị Zionist nke oge a ma kpaliekwa ìgwè ndị ọzọ na-achọ ịchụso nloghachi nke ha.
N'oge agha Peloponnesia, Atens chụpụrụ ma gbasasịa ndị bi na Melos, Aegina
na obodo ndị ọzọ (ụfọdụ n'ime ha na-eresị ịgba ohu).
Mgbe mmeri nke Sparta gasịrị,Spartan Lysander na 405 BC mere mgbalị siri ike ịkpọkọta ndị a dọọrọ n'agha ma weghachi ha n'obodo mbụ ha.
Magna Carta
[dezie | dezie ebe o si]Enwere ike ịhụ iwu akwadoro nke mbụ na-ekwe nkwa ikike nloghachi na akwụkwọ ikike Bekee Magna Carta site na 1215:
- N'ọdịnihu, ọ ga-abụ iwu na onye ọ bụla ga-ahapụ ma laghachi n'alaeze anyị n'enweghị mmerụ na n'atụghị egwu, site na ala ma ọ bụ mmiri, na-echekwa nkwado ya nye anyị, ma e wezụga n'oge agha, maka oge dị mkpirikpi, maka uru nkịtị nke alaeze. Ndị a tụrụ mkpọrọ ma ọ bụ ndị amachibidoro iwu dịka iwu obodo siri dị, ndị si mba anyị na-alụ ọgụ, na ndị ahịa - ndị a ga-emeso dị ka ekwuru n'elu - ewezuga na nke a.
Iwu French nke 1791
[dezie | dezie ebe o si]Ihe atụ mbụ nke iwu obodo na-amata ikike nke nloghachi bụ iwu French nke 1791, nke e mere na 15 Disemba 1790:[2]
- nnwere onwe nke onye ọ bụla ịga, ịnọ, ma ọ bụ ịpụ, na-akwụsịghị ma ọ bụ jide ya ma ọbụghị na usoro iwu kwadoro.
Iwu ahụ kwụsịrị mkpagbu na ịkpa ókè a na-akpagbu ndị Huguenot (Ndị Protestant France) were ọtụtụ narị afọ kwụsị.
N’otu aka ahụ n’ime ka ndị Protestant nile bi na France ghọọ ụmụ amaala zuru oke, iwu ahụ e wetara na abalị iri abụo na ise na onwa nke iri na abuo, na afọ1790 kwuru na:
- ANdị niile a mụrụ na mba ọzọ ma na-agbadata n'ọkwa ọ bụla nke nwoke ma ọ bụ nwanyị France nke a chụpụrụ n'ihi okpukpe, a na-ekwupụta na ọ bụ ụmụ amaala France (naturels français) na ha ga-erite uru na ikike agbakwunyere na àgwà ahụ ma ọ bụrụ na ha laghachi na France, guzobe ebe obibi ha n'ebe ahụ. ma ṅụọ iyi obodo.
Nkagbu nke Iwu Nantes na ịchụpụ ndị Huguenot mere ihe karịrị otu narị afọ tupu mgbe ahụ, e nwekwara nnukwu ndị ọbịa ndị Huguenot n'ọtụtụ mba, ebe ha na ndị bi na mba ha na-alụkarị (lee Iwu nke Potsdam). Ya mere, iwu ahụ nwere ike inye ọtụtụ ndị Briten, German, South Africa na ndị ọzọ ikike ịbụ nwa amaala France - ọ bụ ezie na ọ bụ nanị akụkụ ole na ole ji ya mee ihe. kagburu - ebe ọ bụ na mgbe ọrụ France gasịrị, ndị France adịghị njikere ikwe ka ndị German sitere na Huguenot jiri ya mee ihe.
Schleswig plebiscites, 1920
[dezie | dezie ebe o si]Mgbe Agha Schleswig nke Abụọ nke abụọ gasịrị na afọ1864, ókèala Schleswig nke
Danish na-achịbu ghọrọ akụkụ neze ukwuial Germany.
Ọnụ ọgụgụ dị ịrịba ama nke ndị bi na ya, nke a maara dị ka "ndị na-ahọrọ", họọrọ ijide nwa amaala Danish ma jụ ịnara nke German.
N'ihi ya, ndị ọchịchị Prussia chụpụrụ ha n'ógbè ahụ. Ọkara narị afọ ka e mesịrị, mgbe Germany meriri Germany na Agha Ụwa nke Mbụ, e mere mkpesa na 1920 iji chọpụta ọdịnihu nke mpaghara ahụ.
Gọọmenti Denmark gwara ndị ike jikọrọ aka ka ha hapụ ndị agbụrụ Danish a chụpụrụ na ụmụ ha ka ha laghachi na Schleswig wee sonye na plebiscite. Enyere nke a, n'agbanyeghị na ọtụtụ n'ime ndị na-achọ akwụkwọ kwagara United States ugbu a, ma ọtụtụ n'ime ndị a alaghachighị n'ezie.