Gusau
Gusau bụ obodo dị n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ Naịjirịa . Ọ bụ isi Obodo Zamfara Steeti ma bụrụkwa aha Gọọmentị Obodo , nke nwere mpaghara nke dị puku atọ, narị atọ nà iri isii na anọ km mi puku abụọ na iri iteghete na ndị bi naya dị puku narị atọ na iri asatọ na atọ, otu narị na iri isii na abụọ dị ka ọnụ ọgụgụ nke afọ 2006.
koodu ozi mpaghara ahụ bụ narị asatọ na narị iri asatọ.[1]
Ọdịdị ala
[dezie | dezie ebe o si]
Obodo Gusau dị n'ebe ugwu nke akara sitere na Kebbi ruo Kano na Naịjirịa.[2] Ndị Hausa bụ ụmụ amaala bi na Gusau.
Gọọmenti Gusau bụ otu n'ime Gọọmenti ndị pụtara na-esote òtù jihad nke narị afọ nke iri na itoolu n'ala Hausa, nke Sheikh Usman dan Fodio duziri. Ọ bụ Mallam Muhammadu Sambo Dan Ashafa, onye na-eso ụzọ dan Fodio, guzobere ya n'ihe dị ka afọ 1799. Gọọmenti Gusau ghọrọ ihe a ma ama mgbe ọdịda Yandoto gasịrị n'afọ 1806.Kemgbe ọ pụtara dị ka ebe obibi dị mkpa na Sokoto kalifetị, obodo Gusau dọtara uche dị ka ebe ọrụ ugbo na azụmahịa dị mkpa. N'ụzọ ọ bụla, obodo ahụ na mpaghara ndị gbara ya gburugburu adọtawo ọnụnọ dị ukwuu nke ndị ọrụ ugbo; ndị ọrụ ugbe na ndị na-azụ anụ ụlọ, ọkachasị ehi nwere Fulani.
Gusau tupu oge ọchịchị, bụ obodo ọrụ ugbo, ọrụ ugbo bụ isi ihe nke akụ na ụba nke Gusau, ọrụ akụ na ụba ndị mmadụ n'oge a bụ ọrụ ugbo na obere ọrụ ndị ọzọ, Ọ bụ ezie na, dị ka ọtụtụ ọrụ ugbo ndị ọzọ nke obodo Hausa nọgidere na-abụ ọrụ bụ isi. N'ógbè ahụ, e nwere ndị na-ewu ụlọ, ahịhịa, ndị na-egbu anụ, ndị na'akpụ ihe, ndị na -akụ ọkpọ, ndị na na-abụ abụ otuto, wdg.
Gusau na ókèala e kenyere Mallam Sambo Dan Ashafa dabara n'ime mpaghara obodo ukwu nke kalifatị .Na Gusau mgbe e jikọtara Mallam Sambo na isi ụlọ ọrụ ha na Gusau nwere n'okpuru ókèala nke Wonaka, Mada, Yandoto, Samri, Magami, Marabu, Mareri, Mutumji, Kwaren Ganuwa, Wanke na otu obodo ndị gbara Gusau gburugburu, dị ka akụkụ ndị ọzọ nke kalifetị.
N'ọchịchị ala ma e wezụga ndị nwe ala na mpaghara dịpụrụ adịpụ, e kewara obodo ahụ na ngalaba ise ya bụ, Shiyar Magaji, Uban Dawaki, Galadima, Mayana na Sarkin Fada. Ha bụ njikọ dị mkpa n'etiti ndị mmadụ nọ na ngalaba ha na Sarkin katsinan Gusau onye isi àlà Gusau). Ha bụ anya na ntị nke Sarki. Gusau dị ka akụkụ ndị ọzọ nke kalifatị na-eziga òkè nke ego ya na Sultan nke Sokoto.
Ọbịbịa nke ọchịchị ndị na-achị ala ọzọ wetara ụfọdụ mmepe na mgbanwe nke ọha mmadụ na Gusau. A na-eweta ihe owuwu ndị dị ka Okporo ụzọ tarred, ụzọ ụgbọ okporo ígwè, ụlọ ahịa ọgbara ọhụrụ, azụmaahịa yana ihe ndị na-emepụta ihe ọgbara ọhụrụ n'obodo ahụ. N'otu aka ahụ, a gbakwunyere ebe obibi nke oge a, ọfịs, ụlọ akwụkwọ na ụlọ ọgwụ n'obodo ahụ nke nyeere aka ma buliewanye, usoro mgbasawanye ya na mmelite ya.
Otú ọ dị, e nwere iwu ndị ọchịchị na-achị ala nke gọọmentị na-achị mba ahụ webatara nke gbanwere usoro nchịkwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Mpaghara Gusau bụ ihe na-adịghị mma. Ọ bụghị nkewa kama a na-emeso ya dị ka nke a n'akụkụ niile na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, n'ihe gbasara ya, ọ nwere ọnọdụ nke ebe njem. N'oge ọchịchị ndị ọchịchị n'afọ 1907, ha webatara ụtụ isi ehi Jangali.
N'oge ọchịchị ndị ọchịchị na-achị, ọrụ ugbo nọgidere na-abụ ọrụ akụ na ụba nke Gusau, yana ikike akụ na ụba ma bụrụkwa ụlọ ọrụ ọrụ ugbo, ọrụ ugbo bụ isi nke akụ na ụba na-arụkarị na Damina site n'ịzụlite ihe ọkụkụ ndị dị mkpa.
Gusau na-ekpuchi ngụkọta ala nke ihe dịka square kilomita puku atọ, narị anọ na iri isii na iteghete . Obodo ebe Gusau dị na-agbanye obere nkume ole na ole, dị ka ugwu Mareri na Dokau.Gusau nwere ụdị ihu igwe na-ekpo ọkụ nke ihe abụọ na-achịkwa, ya bụ, nke na-ekwo ọkụ na nke mmiri.
Emiratị
[dezie | dezie ebe o si]Onye isi àlà nke Gusau bụ Alh Ibrahim Muhammad Bello Sarkin Katsinan Gusau, onye bụbu Gọvanọ Abdulaziz Yari Abubakar kpuwere ya okpueze mgbe Alh Kabir Muhammad Danbaba nwụsịrị n'afọ 2015.
Ọnọdụ ihu igwe
[dezie | dezie ebe o si]Na Gusau, Oge ọkọchị na-acha uhie uhie ma na-ekpo ọkụ n'afọ niile, ebe oge mmiri na-emegbu ma na-acha ọkụ.
Oge kachasị mma n'afọ iji gaa Gusau maka ihe omume ihu igwe na-ekpo ọkụ, dịka akara osimiri maọbu ọdọ mmiri si dị, bụ site na ngwụcha ọnwa Ọktọba ruo n'etiti ọnwa Machị.
Gusau nwere ihu igwe savanna na-ekpo ọkụ Köppen nkewasị ihụ igwe.
Mgbanwe ihu igwe na-akpata ihu igwe na Gusau, na okpomọkụ na ọnọdụ oyi.[3]
| Climate data for Gusau | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Month | Jan | Feb | Mar | Apr | May | Jun | Jul | Aug | Sep | Oct | Nov | Dec | Year |
| Record high °C (°F) | 39.0 (102.2) |
40.0 (104.0) |
41.5 (106.7) |
41.5 (106.7) |
41.0 (105.8) |
38.5 (101.3) |
33.0 (91.4) |
32.0 (89.6) |
33.5 (92.3) |
36.5 (97.7) |
38.0 (100.4) |
38.0 (100.4) |
41.5 (106.7) |
| Average high °C (°F) | 32.2 (90.0) |
34.8 (94.6) |
38.1 (100.6) |
38.4 (101.1) |
36.0 (96.8) |
32.6 (90.7) |
29.6 (85.3) |
28.6 (83.5) |
30.3 (86.5) |
33.4 (92.1) |
34.8 (94.6) |
32.4 (90.3) |
33.4 (92.1) |
| Daily mean °C (°F) | 23.3 (73.9) |
25.8 (78.4) |
29.6 (85.3) |
31.0 (87.8) |
29.8 (85.6) |
27.2 (81.0) |
25.2 (77.4) |
24.6 (76.3) |
25.4 (77.7) |
26.3 (79.3) |
25.2 (77.4) |
24.4 (75.9) |
26.5 (79.7) |
| Average low °C (°F) | 14.4 (57.9) |
16.8 (62.2) |
21.1 (70.0) |
23.5 (74.3) |
23.5 (74.3) |
21.8 (71.2) |
20.9 (69.6) |
20.6 (69.1) |
20.5 (68.9) |
19.2 (66.6) |
15.6 (60.1) |
14.4 (57.9) |
19.4 (66.9) |
| Record low °C (°F) | 6.5 (43.7) |
10.5 (50.9) |
13.5 (56.3) |
17.0 (62.6) |
17.5 (63.5) |
16.5 (61.7) |
17.0 (62.6) |
17.5 (63.5) |
17.5 (63.5) |
13.0 (55.4) |
10.0 (50.0) |
8.0 (46.4) |
6.5 (43.7) |
| Average precipitation mm (inches) | 0.5 (0.02) |
1.0 (0.04) |
1.0 (0.04) |
8.0 (0.31) |
100.0 (3.94) |
145.0 (5.71) |
253.0 (9.96) |
332.0 (13.07) |
208.0 (8.19) |
20.0 (0.79) |
1.0 (0.04) |
2.0 (0.08) |
1,071 (42.17) |
| Average precipitation days (≥ 0.3 mm) | 0 | 0 | 0 | 2 | 8 | 11 | 16 | 19 | 16 | 2 | 0 | 0 | 74 |
| Average relative humidity (%) | 28 | 24 | 26 | 45 | 61 | 74 | 83 | 87 | 86 | 74 | 47 | 33 | 56 |
| Source: Deutscher Wetterdienst[4] | |||||||||||||
Hụkwa
[dezie | dezie ebe o si]- Ọdọ Mmiri Gusau
- Ebe Ụgbọelu Gusau
- Ogige ụgbọ okporo ígwè na Naịjirịa
- Ụlọ Ọgwụ Federal, Gusau
Edensibia
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Post Offices- with map of LGA. NIPOST. Archived from the original on 2012-11-26. Retrieved on 2009-10-20.
- ↑ The World Gazetteer. Archived from the original on 2007-10-01. Retrieved on 2010-02-20.
- ↑ Climate Change Gusau (en). meteoblue. Retrieved on 2023-10-21.
- ↑ Klimatafel von Gusau / Nigeria (de). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world. Deutscher Wetterdienst.