խաղ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [χɑʁ]

թելախաղ

Դասական ուղղագրութեամբ՝ խաղ

վանկեր՝ խաղ 

խաղ1

Ստուգաբանություն

Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *khl- (կամ *khəl-)` *kel- «քշել, արագ շարժել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն kaladati «ստիպում է, քշում է, տանում է, համարում է», ալբաներեն gil «բերել, տանել», հունարեն κελλω` «ափ քշել (նավը)», κολεα, κολια` «մի պար», κλονος` «իրարանցում, արագ շարժում», κλονειο` «քշել, արագ հալածել», լատիներեն celer «արագ»։ Կապ ունի՞ արդյոք խեթերեն kalai «շարժել» բայի հետ։ Խաղալիք-ի խաղ-ը թերևս կապված է *(s)k(h)el- «ծռել, հենել, ծուռ» արմատի հետ, որտեղից կան մարմնի մասերի զանազան անվանումներ, որտեղից ծագում է խեղ արմատը։

Գոյական

1. խաղալը, խաղալու գործողությունը ◆ Հին սովորությամբ անվանի հյուրերի պատվին… խաղեր, հանդեսներ էին սարքում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Գյուղը զնգում էր… երեկոյան խաղի դուրս եկած պատանիների զվարթ աղմուկից։ Սերո Խանզադյան
2. բավականության, ժամանցի նպատակ ունեցող զբաղմունք ◆ Բակում խաղացող երեխաները մեզ տեսան, զարմացած խաղը թողին։ (Ակսել Բակունց)
3. երեխաների արարքները, զբաղմունքը ◆ Մուշտեկռիվն այն պատմական խաղերից մեկն է, երբ զենքերը տակավին կատարելագործված չէին։ (Րաֆֆի)
4. իբրև սպորտաձև, բավականության ժամանցի միջոց և այլն ծառայող զբաղմունք, որ ներկայացնում է որոշակի կանոնների, արարքների ու դրանց եղանակների ամբողջությունը ◆ Խաղամոլսերը խաղը վերջացրին կես գիշերին։
5. բախտախաղ ◆ Նարդին սովորաբար հինգ խաղից է լինում:Առաջին խաղը ջահեց Հակոբյանը։ (Բոգդան Վերդյան) ◆ Հենց այդ խաղը վճռեց ամբողջ խաղի ելքը։
6. խաղի ամբողջ ընթացքի փուլերից, մասերից յուրաքանչյուրը, խաղափուլ, օյին ◆ Նա այսօր հրաշալի խաղ ցույց տվեց։
7. խաղալու հերթը, քայլը ◆ Վ> Փափազյանի խաղը <<Օթելոյի>> վերջին տեսարանում վեր է ամեն գովասանքից։ (Մամուլ) ◆ Շատ չարն եք, շատ չարը, լավ է խաղին մտիկ տամ։ Շեքսպիր
8. խաղալու ոճը, եղանակը, որակը ◆ Այդ խաղերը Վասպուրականի և Տարոնի կողմերում կոչվում են Գվանդ կամ Գոնդ, իսկ Արարատի կողմերում `Յայլի։ (Րաֆֆի)
9. դերակատարություն ◆ Սրտի խաղ պիտի ասեմ։ Եղիշե Չարենց
10. երգ ◆ Նրա խաղերից մեկը կոչվում էր <<Թոնդրան երգ>>: Խաչիկ Դաշտենց
11. երաժշտական եղանակ, երաժշտություն ◆ Գույների խաղով զվարթնոցում էին հին շուկան (Ակսել Բակունց)
12. պար ◆ Անցար քո խաղով կանացի։ (Վահան Տերյան) ◆ Նա պիտի թողներ իր երկդիմի խաղերը և անցներ որոշության։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Դա քաղաքագիտական առժամանակյա խաղ է միայն։ (Րաֆֆի)
13. ոսկորների իրար միանալու տեղը, հող (ժղ․) ◆ Դա քաղաքագիտական առժամանակյա խաղ է միայն։ (Րաֆֆի) ◆ ցԴադրեցուր խաղը ձայնիդ դյութական։ (Ռուբեն Սևակ) ◆ Շահյանը… մատների խաղերը ճրթճրթացրեց։ (Նար-Դոս) ◆ Ինչ պիտի ընես ուրեմն, եթե կինդ ժամերով… նվագարանի վրա եվրոպական խաղեր զարնե։ Հակոբ Պարոնյան
14. լույսի, երանգների և ալն արագ հերթագայություն, լույսի ու ստվերի կամ տարբեր գույների արագ փոխհաջորդում (փխբ․) ◆ Համազասպ իշխանի նժույգի խաղն է։ Դերենիկ Դեմիրճյան
15. ծփանք, վետվետում (փխբ․) ◆ Կանգնել դիտում էինք գառների խաղը:
16. ձայնի, աչքերի, դեմքի արտահայտիչ փոփոխություն ◆ Խաղերով լի այս աշխարհում խաղդ եթե տանուլ տաս, զվարթ եղիր։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ նա թողեց մազերի հետ կատարվող խաղը:
17. որոշակի նպատակ հետապնդող, նպատակագիր գործողությունների շարք, գործարք (բորսայական, առևտրական և այլն) (փխբ․) ◆ Թագուհին ցանկանում է, որ խաղը սկսելուց առաջ Լաերտին մի քաղցր խոսք ասեիք։ Շեքսպիր
18. խորամանկություն, մեկին վնասելու, վարկաբեկելու, և այլ համար գործադրված խորամանկ արարք (փխբ․) ◆ Նրանց մեջ խաղ են առնում երկու կրքեր։ (Րաֆֆի)
19. ոչ լուրջ արարք, վերաբերմունք, որևէ բանի (զգացմունքի, հարաբերության և այլն) միայն տեսքն ունեցող արարք, վարքագիծ, վերաբերմունք (փխբ․) ◆ Հաց ու ջուր մոռացած միալար լսել է խաղ ասողներին։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Ու խաղ բացեց մազերի հետ։ Հովհաննես Շիրազ
20. կատակ, թեթևակի ձեռք առնելը ◆ Խաղեր էին բռնում նրա փառավոր մորքուքի և գլխի երկայն ծամերի հետ։ (Րաֆֆի) ◆ Ամեն խաղ խաղացին, մնաց զուռնա- տրնգի։ Սերո Խանզադյան
21. նվագ, նվագելը, նվագելու հմտությունը (ժղ․) ◆ Բռնավորը պատրաստվում է յուր հին խաղը խաղալու: (Մուրացան)
22. ներկայացում (հզվդ․) ◆ Որն է սարքել այդ կեղծ նամակն ու այսպիսի հրեշավոր խաղ խաղալու մտքով հորինած էր Կատակը։ (Գրիգոր Զոհրապ) ◆ Կա մեկ երևելի խաղ կանչող ու ածող։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Աշղները խաղ կապեցին Ալու վրա։
23. (թատր․) հանդիսանքային արվեստներում (թատրոն, կինո, էստրադա, կրկես) դերակատարություն, գեղարվեստական կերպարի ստեղծում դերասանական արվեստին հատուկ միջոցներով (խոսք, ժեստ, շարժում, դիմախաղ)
24. ◆ Էս խորհրդավոր վարպետի սարքած խաղն է։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Պետք էր այնպես խաղ սարքել, որ Հասոն ինքը թողներ հեռանար։ Վրթանես Փափազյան
25. ◆ Երեխայի հետ խաղ ունենալ անմտություն է։ (Րաֆֆի) ◆ Այդ բաների ձեռք բերելը պետք է շատ դժվար լիներ և ոչ թե խաղ ու պար։ (Ղազարոս Աղայան)
26. ◆ Էնքան թեթև եք նկարագրել բերքահավաքը, ոնց որ խաղ: Անահիտ Սեկոյան ◆ Խաղ ու տաղ ավելի շուտ նշակի ուրախություն։ Ասում են խաղ ու տաղով ապրում է։ Հովհաննես Թումանյան
27. ◆ Խաղերով լի այս աշխարհում խաղդ եթե տանուլ տաս, զվարթ եղիր։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Տաքացած խաղը շարունակում էր ։ (Բոգդան Վերդյան) ◆ Զըլլա, որ ինձի խաղի բերես։ «Երևանյան օրեր» ◆ Շատ դժգոհ եղա ասակն խաղի մը գալու։ «Երևանյան օրեր» ◆ Ամեն բան խաղի է դրվում այստեղ, կամ մենք, կամ նրանք։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Փոքրիկ զանգակը սկսավ կատակասեր արձագանքներուն հետ խաղի ելլել։ Լևոն Շանթ ◆ Ջանիկն անմիջապես տրվեց խաղին: (Բոգդան Վերդյան) ◆ Եկել է աղջիկ ուզելու, բայց ուղղակի չի ասում, խաղով է հասկացնում։
28. ◆ Մի քմահաճույք համարիր դու այդ և աբյան խաղ: Շեքսպիր
29. (երաժշտ․) գյուղական աշուղական երգ կամ աշխարհիկ բովանդակության գեղջկական երգ, որը սովորաբար մեներգվում է
30. ձայնազարդ, ձայնի կլկլոց
31. հայկական ձայնագրության հիմնական ձայնաշարի (դո-ից սկսվող միքսոլիդիական լադ) երրորդ (վերնախաղ) և վեցերորդ (ներքնախաղ) հնչյունների անվանակոչման արմատը

Հոմանիշներ

1. պար, կաքավ, կայթ
2. տե՛ս խաղափուլ
3. տե՛ս բախտախաղ
4. տե՛ս խաղահերթ
5. տե՛ս խաղաքայլ
6. տե՛ս դերակատարություն
7. տե՛ս երգ, տաղ
8. տե՛ս երաժշտություն
9. տե՛ս նվագ
10. տե՛ս հոդ
11. տե՛ս ծփանք
12. տե՛ս գործարք

Արտահայտություններ

1. խաղ անել
   1. խաղալ
   2. պարել
2. խաղ ասել - երգել
3. խաղ բռնել (ժղ․)
   1. խաղալ
   2. պար բռնել
4. խաղ խաղալ որևէ բանի - որևէ բան ձևացնել
5. խաղ կապել - երգ հորինել
6. խաղ կանչել - երգել
7. խաղ շինել - տե՛ս խաղ կապել
8. խաղի ելնել - խաղ ու կատակ սկսել լուրջ գործի ժամանակ
9. խաղով ընկնել - խաղի անձնատուր լինել, խաղով տարվել
10. խաղով հասկացնել - կողմնակի կերպով, այլաբանորեն միտքը հասկացնել

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	խաղ(ը)	խաղեր(ը)
Սեռ.	խաղի	խաղերի
Տր.	խաղի(ն)	խաղերի(ն)
Հայց.	խաղ(ը)	խաղեր(ը)
Բաց.	խաղից	խաղերից
Գործ.	խաղով	խաղերով
Ներգ.	խաղում	խաղերում

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ game, play, fun գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ игра (ru) ‎(igra), ход (ru) ‎(xod), танец (ru) ‎(tanec) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

խաղ2

Ստուգաբանություն

Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *khāl- կամ *khl-` *kāl-, kel- արմատից (գորշ և սև գույների նշանակման համար). հմմտ. հին հնդկերեն kalana «բիծ, կեղտ», kálusa «կողտոտ, սև», kalka «կեղտ», հունարեն κελαινος` «սև», κιλλος` «գորշ», հին վերին գերմաներեն huliwa «կեղտոտ ջրեր, տիղմ», սլովեներեն kalina, ռուսերեն калуга «ճահիճ»։

Գոյական

1. ճահիճ

խաղ3

Ստուգաբանություն

Հազիվ թե կապ ունենա հնդեվրոպական *kel- «կանչել, կոչել, աղմկել, հնչել» արմատի հետ (*k/kh անցմամբ)։

Գոյական

1. լաց

Բաղադրյալ բառեր
խաղապատանք խաղապատել

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Լևոն Հախվերդյան, Թատերագիտական բառարան, Երևան, «Հայաստան հրատարակչություն», 1986 — 208 էջ։
• Կ․Ե․ Մելիք-Վրթանեսյան, Մ․ Ա․ Տոնյան, Երաժշտական բացատրական բառարան, Երևան, «Խորհրդային գրող», 1989 — 270 էջ։