Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների պատմություն

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների պատմություն, սկիզբ է առնում 20-րդ դարի ժամանակակից համակարգչային գիտության առաջացումից շատ առաջ։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիաները (ՏՏ) կապված են օբյեկտի, գործընթացի կամ երևույթի վիճակի մասին նոր որակի տեղեկատվություն ստանալու նպատակով տվյալների հավաքման, մշակման և փոխանցման մեթոդների և միջոցների ուսումնասիրության հետ։

Վաղ պատմություն

Անտիկիթերայի սարք, մ.թ.ա.100

Լոգարիթմական քանոն

Հաշվողական սարքերի օգտագործման ամենավաղ հիշատակումները վերաբերում են մ.թ.ա. 2700-2300 թվականներին։ Հին Շումերում այդ ժամանակ լայն տարածում էր գտել աբակը։ Այն բաղկացած էր գծերով գծված տախտակից, որը սահմանազատում էր թվային համակարգի կարգերի հաջորդականությունը։ Շումերական աբակի սկզբնական օգտագործումը ավազի և խճաքարերի վրա գծեր նկարելն էր։ Փոփոխված աբակներն օգտագործվել են այնպես, ինչպես ժամանակակից հաշվիչներն են։

Անտիկիթերայի սարքը համարվում է համակարգչի ամենավաղ հայտնի մեխանիկական անալոգը։ Այն նախատեսված էր աստղագիտական դիրքերը հաշվարկելու համար։ Նման մեխանիզմը հայտնաբերվել է 1901 թվականին Կիտիրայի և Կրետեի միջև ընկած հունական Անդիկիտիրա կղզու ավերակների վրա և թվագրվում է մ.թ.ա. 100 թվականին։ Այս բարդության տեխնոլոգիական արտեֆակտներ այլևս չհայտնաբերվեցին մինչև 14-րդ դար, երբ Եվրոպայում հայտնագործվեցին մեխանիկական աստղագիտական ժամացույցներ։

Անալոգային մեխանիկական հաշվողական սարքերը հարյուրավոր տարիներ անց հայտնվեցին միջնադարյան իսլամական աշխարհում։ Այդ ժամանակաշրջանի սարքերի օրինակներ են գյուտարար Ազ-Զարկալիի էկվատորիումը, Աբու Ռայհան ալ-Բիրունու աստրոլաբի մեխանիկական շարժիչը և Ջաբիր իբն Աֆլաի պտտվող աստղագիտաան սարքը։ Մուսուլման ինժեներները ստեղծել են մի շարք ավտոմատ սարքեր, այդ թվում՝ երաժշտական, որոնք կարող են «ծրագրավորվել» տարբեր երաժշտական ստեղծագործություններ նվագելու համար։ Այս սարքերը մշակվել են Բանու Մուսա և Ալ-Ջազարի եղբայրների կողմից։ Մաթեմատիկոսները նույնպես կարևոր ձեռքբերումներ են ունեցել ծածկագրության և կրիպտովերլուծության ասպարեզում։

Այն բանից հետո, երբ 17-րդ դարի սկզբին Ջոն Նեյփերը հայտնաբերեց լոգարիթմները, սկսվեց զգալի առաջընթացի մի շրջան՝ հաշվարկման գործիքների ստեղծման առումով։ 1623 թվականին Վիլհելմ Շիկարդը նախագծեց հաշվիչ մեքենա, սակայն 1624 թվականին հրդեհի պատճառով նախատիպի այրվելուց հետո՝ հրաժարվեց նախագծից։ Մոտ 1640 թվականին ֆրանսիացի առաջատար մաթեմատիկոս Բլեզ Պասկալը ստեղծեց առաջին մեխանիկական գումարման սարքը։ Այս սարքի նկարագրության կառուցվածքը հիմնված է հույն մաթեմատիկոս Հերոնի գաղափարների վրա։ Այնուհետև 1672 թվականին Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը հաշվիչը ստեղծեց, որը նա հավաքեց 1694 թվականին։

1837 թվականին Չարլզ Բեբիջը նախագծեց իր առաջին հավիչ մեքենան, որը համարվում է ժամանակակից համակարգչի նախատիպը։ Անալիտիկ մեքենան ուներ ընդլայնվող հիշողություն, թվաբանական սարք և տրամաբանական սխեմաներ, որն ունակ էր հասկանալու ծրագրավորման լեզու։ Չնայած այն այդպես էլ չկառուցվեց, սակայն նախագիծը լավ ուսումնասիրված էր և արտացոլում էր Թյուրինգի ամբողջականության գաղափարը։ Հաշվիչ մեքենան կունենար 1 կիլոբայթից պակաս հիշողություն և 10 հերցից պակաս հաճախություն։

Առաջին ժամանակակից համակարգիչը ստեղծելու համար դեռևս պահանջվում էր մաթեմատիկայի և էլեկտրոնիկայի տեսության զգալի զարգացում։

Երկուական տրամաբանություն

1703 թվականին Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը մշակեց ֆորմալ տրամաբանությունը, որի հիմքում ընկած է տրամաբանությունը երկուական թվային համակարգի վերածելը, որն էլ նկարագրված է նրա աշխատություններում։ Դրանում մեկերն ու զրոները ներկայացնում են ճշմարիտ և կեղծ արժեքներ, կամ որոշ տարրի միացման և անջատման վիճակը։ Այս աշխատանքները զգալիորեն գերազանցում էին Ջորջ Բուլի աշխատանքներին, որոնք հրապարակվել են 1854 թվականին։ Այժմ Բուլի զարգացրած հանրահաշիվը կոչվում է Բուլյան, մաթեմատիկայում և մաթեմատիկական տրամաբանության մեջ հանրահաշվի մի ենթաճյուղ, որտեղ փոփոխականների արժեքները համարվում են «ճշմարիտ» կամ «սխալ» ասույթներ։ Բուլյան հանրահաշվի զարգացմանը նոր խթան է տվել Կլոդ Շենոնը 1933 թվականի աշխատություններում, որտեղ նա ցույց է տվել, որ վիճակները և անցումները ռելեի անջատիչ սխեմաների վիճակների միջև կարելի է պաշտոնապես նկարագրել բուլյան հանրահաշվի և բուլյան մաթեմատիկական ապարատի տեսանկյունից։ Այժմ Բուլյան հանրահաշիվը հիմք է հանդիսանում պրոցեսորների, վիդեո քարտերի և բազմաթիվ այլ համակարգերի ու սարքերի տրամաբանական նախագծման համար։

Դիսցիպլինի ձևավորում

Համակարգչային առաջամարտիկներ

Բեբիջի վերլուծական մեքենան

Ադա Լավլեյս

Չարլզ Բեբիջը համարվում է հաշվողական տեխնիկայի առաջամարտիկը։ Բեբիջը հստակ պատկերացնում էր թվերի և աղյուսակների մեխանիկական հաշվարկները։ 1810-ական թվականներից նա սկսեց իր գաղափարները իրականություն դարձնել՝ մշակելով մինչև 8 տասնորդական թվեր հաշվելու հաշվիչ։ Հիմնվելով այս գաղափարի հաջողության վրա՝ Բեբիջը աշխատեց մի մեքենայի վրա, որը կարող էր հաշվարկել մինչև 20 տասնորդական թվեր։ 1830 թվականին Բեբիջը մշակել էր մի մեքենա, որը կարող էր թվաբանություն կատարելու համար օգտագործել պերֆոքարտեր։ Մեքենան պետք է պահեր թվերը հիշողության բլոկներում և ունենար հաջորդական ղեկավարմանկարգ։ Սա նշանակում է, որ գործողությունները պետք է կատարվեն հաջորդաբար այնպես, որ մեքենան վերադարձնի հաջողման կամ ձախողման պատասխան։ Այս մեքենան հայտնի դարձավ որպես «վերլուծական մեքենա», որը դարձավ ժամանակակից համակարգչի առաջին նախատիպը։ Շատ ավելի ուշ՝ 1888 թվականի հունվարի 21-ին, Բեբիջի վերլուծական մեքենան, որը կառուցել էր նրա որդին, մասամբ փորձարկվեց։ Այս սարքի վրա $\pi ~$ թիվը հաջողությամբ հաշվարկվել է մինչև 29 նիշերի ճշգրտությամբ։

Համակարգչային ծրագրավորման առաջամարտիկը Ադա Լավլեյսն է։ Լավլեյսը աշխատել է Չարլզ Բեբիջի մոտ որպես օգնական, մինչ այդ աշխատել է «The Analytical Engine»-ում։ Բաբիջի հետ աշխատելու ընթացքում նա մշակել է առաջին համակարգչային ալգորիթմիը, որը կարողացել է հաշվարկել Բեռնուլիի թվերը։ Բացի այդ, Բեբիջի հետ նրա աշխատանքի արդյունքը եղել է այն կանխատեսումը, որ համակարգիչները ոչ միայն մաթեմատիկական հաշվարկներ կկատարեն, այլև կշահագործեն տարբեր նշաններ, և ոչ միայն մաթեմատիկական։ Նա չտեսավ իր աշխատանքի արդյունքները, քանի որ «վերլուծական շարժիչը» չստեղծվեց իր կենդանության օրոք, սակայն 1940-ական թվականներից նրա ջանքերն աննկատ չմնացին։

Մինչև 1920-ական թվականները համակարգիչների գործը կատարում էին գործավարները, ովքեր հաշվարկներ էին կատարում։ Հազարավոր նման «համակարգիչներ» օգտագործվել են առևտրի, պետական և հետազոտական հաստատություններում։ «Համակարգիչները» մեծ մասամբ հատուկ կրթություն ստացած կանայք էին, ովքեր նույնիսկ օրացույցների համար կատարում էին աստղագիտական հաշվարկներ։

Ժամանակակից համակարգչային գիտության մաթեմատիկական հիմքերը դրել է Կուրտ Գյոդելը իր անավարտության թեորեմում (1931 թ.)։ Այս թեորեմում նա ցույց է տվել, որ կան սահմաններ մի բանի, ինչը կարելի է ապացուցել և հերքել ֆորմալ համակարգով։ Սա հանգեցրել է Գոդելի և մյուսների կողմից ֆորմալ համակարգերի սահմանմանը և նկարագրությանը, ներառյալ հասկացությունների սահմանումները, ինչպիսիք են μ-ռեկուրսիվ ֆունկցիան և λ-սահմանվող ֆունկցիաները։

1936 թվականը կարևոր տարի է եղել համակարգչային գիտության համար։ Ալան Թյուրինգը և Ալոնզո Չըրչը զուգահեռաբար ներկայացրեցին ալգորիթմներ՝ հաշվարկման «զուտ մեխանիկական» մոդելով։

Ալան Թյուրինգ և վերլուծական շարժիչ

Թյուրինգի մեքենայի մոդելը, վերստեղծվել է Մայք Դեյվիի կողմից 2012 թվականին

1920-ական թվականներից հետո «հաշվողական մեքենա» տերմինը վերաբերում էր ցանկացած մեքենայի, որը կատարում էր մարդկային համակարգչի աշխատանքը, հատկապես այն մեքենաների, որոնք նախագծված էին Չըրչ-Թյուրինգ թեզի արդյունավետ մեթոդների համաձայն։ Այս թեզը ձևակերպվում է հետևյալ կերպ. «Ցանկացած ալգորիթմ կարող է տրվել համապատասխան Թյուրինգի մեքենայի կամ մասամբ ռեկուրսիվ սահմանման տեսքով, իսկ հաշվարկելի ֆունկցիաների դասը համընկնում է մասնակի ռեկուրսիվ ֆունկցիաների դասի և Թյուրինգի մեքենաների վրա հաշվարկվող ֆունկցիաների դասի հետ»։ Ցանկացած հնարավոր հաշվարկ կարելի է անել համակարգչով, պայմանով, որ այն ունենա բավարար ժամանակ և պահեստային տարածք։

Անսահմանության հաշվարկների վրա աշխատող մեխանիզմները հայտնի են դարձել որպես անալոգային տիպի։ Նման մեխանիզմներում արժեքները ներկայացված էին շարունակական թվային արժեքներով, օրինակ՝ լիսեռի պտտման անկյունը կամ էլեկտրական պոտենցիալի տարբերությունը։

Ի տարբերություն անալոգային մեքենաների, թվային մեքենաներն ունեին թվային արժեքի վիճակը ներկայացնելու և յուրաքանչյուր թվանշանը առանձին պահելու հնարավորություն։ Թվային մեքենաներն օգտագործում էին տարբեր պրոցեսորներ կամ ռելեներ մինչև օպերատիվ հիշողության սարքի գյուտը։

1940-ական թվականներից հաշվողական մեքենա անվանումը փոխարինվել է համակարգիչ հասկացությամբ։ Այդ համակարգիչները կարողացան կատարել այն հաշվարկները, որոնք նախկինում անում էին գործավարները։ Քանի որ արժեքները դադարել են կախված լինել ֆիզիկական բնութագրերից (ինչպես անալոգային մեքենաներում), թվային սարքավորումների վրա հիմնված տրամաբանական համակարգիչը կարող էր անել այն ամենը, ինչը կարելի էր նկարագրել զուտ մեխանիկական համակարգով։

1937 թվականին Ալան Թյուրինգը ներկայացրեց իր գաղափարը, որն այժմ կոչվում է Թյուրինգի մեքենա։ Տեսական Թյուրինգի մեքենան դարձավ հիպոթետիկ սարք, որը հնարավորություն տվեց ուսումնասիրելու նման սարքավորումների հատկությունները։ Կանխատեսելով ժամանակակից համակարգիչները, որոնք ունեն ծրագրեր պահելու հնարավորություն, նա նկարագրեց այն, ինչը հայտնի դարձավ որպես Թյուրինգի ունիվերսալ մեքենա։

Թյուրինգի մեքենաները նախագծված էին մաթեմատիկորեն սահմանելու համար, թե ինչ կարելի է հաշվարկել՝ հաշվի առնելով հաշվողական հզորության սահմանները։ Եթե Թյուրինգի մեքենան կարող է կատարել առաջադրանքը, ապա առաջադրանքը համարվում է Թյուրինգյան հաշվարկելի։ Թյուրինգը հիմնականում կենտրոնացել է այնպիսի մեքենայի նախագծման վրա, որը կարող է որոշել, թե ինչ է հնարավոր հաշվարկել։ Թյուրինգը եզրակացրեց, որ քանի դեռ կա Թյուրինգի մեքենա, որը կարող է հաշվարկել թվի մոտավորությունը, այդ արժեքը հաշվելի է։ Բացի այդ, Թյուրինգի մեքենան կարող է մեկնաբանել այնպիսի տրամաբանական օպերատորներ, ինչպիսիք են AND, OR, XOR, NOT և If-Then-Else՝ որոշելու համար, թե արդյոք ֆունկցիան հաշվարկելի է։

Քեմբրիջում լայնածավալ թվային ճարտարագիտության վերաբերյալ սիմպոզիումի ժամանակ Թյուրինգն ասաց. «Մենք փորձում ենք ստեղծել մի մեքենա, որը կարող է տարբեր բաներ անել միայն ծրագրավորմամբ, այլ ոչ թե լրացուցիչ սարքաշար ավելացնելով»։

Շենոն և տեղեկատվության տեսություն

1930-ական թվականներից առաջ և ընթացքում էլեկտրիկ ինժեներները կարողացան էլեկտրոնային սխեմաներ կառուցել մաթեմատիկական և տրամաբանական խնդիրներ լուծելու համար, բայց նրանցից շատերը դա արեցին հատուկ ձևով, առանց որևէ տեսական նշանակության։ Ամեն ինչ փոխվեց, երբ 1937 թվականին Կլոդ Էլվուդ Շենոնը հրապարակեց մագիստրոսական ատենախոսություն՝ «Ռելեի և անջատիչ սխեմաների նշանային վերլուծություն» թեմայով (A Symbolic Analysis of Relay and Switching Circuits): Շենոնը Բուլի աշխատանքների ազդեցության տակ, գիտակցեց, որ այն կարող է օգտագործվել էլեկտրամեխանիկական ռելեներում տրամաբանական խնդիրների լուծման համար (հետագայում այն օգտագործվեց հեռախոսային փոխարկիչների մեջ)։ Այս հայեցակարգը (էլեկտրական փոխարկիչների հատկությունների օգտագործման) ընկած է բոլոր էլեկտրոնային թվային համակարգիչների հիմքում։

Շենոնը հիմնեց համակարգչային գիտության նոր ճյուղ՝ ինֆորմացիայի տեսությունը։ 1948 թվականին նա հրատարակեց մի աշխատություն, որը վերնագրված էր «Հաղորդակցության մաթեմատիկական տեսություն» անվամբ։ Այս հոդվածի գաղափարները կիրառվում են հավանականությունների տեսության մեջ՝ լուծելու այն խնդիրը, թե ինչպես լավագույնս կոդավորել այն տեղեկատվությունը, որը ուղարկողը ցանկանում է փոխանցել։ Այս աշխատանքը տեսական հիմքերից մեկն է հետազոտության բազմաթիվ ոլորտների համար, ներառյալ տվյալների սեղմումը և ծածկագրությունը։

Վիներ և կիբեռնետիկա

ՀՕՊ համակարգերի հետ փորձերի ժամանակ, որոնք թշնամու ինքնաթիռները հայտնաբերելու համար մեկնաբանում էին ռադարային պատկերները, Նորբերտ Վիները հորինեց կիբեռնետիկա տերմինը հունարեն «κυβερνητική» «կառավարման արվեստ» բառից։ Նա 1948 թվականին հրապարակեց «Կիբեռնետիկա» հոդվածը, որն ազդեց արհեստական բանականության առաջացման վրա։ Վիները նաև համեմատեց հաշվարկումը, հաշվիչ տեխնիկան, հիշողության սարքերը և այլ հասկացությունները ուղեղի ալիքների վերլուծության հետ։

Ջոն ֆոն Նոյման և ֆոն Նոյմանի ճարտարապետություն

1946 թվականին ստեղծվեց համակարգչային ճարտարապետության մոդել, որը հայտնի դարձավ որպես ֆոն Նոյմանի ճարտարապետություն։ 1950 թվականից ֆոն Նոյմանի մոդելը ապահովել է հետագա համակարգիչների նախագծման ընդհանրությունը։ Ֆոն Նոյմանի ճարտարապետությունը համարվում էր նորարարական, քանի որ նա ներկայացրեց մի գաղափար, որը թույլ էր տալիս օգտագործել մեքենայի հրահանգները և տեղաբաշխել հիշողության տարածքները։ Նոյմանի մոդելը բաղկացած էր 3 հիմնական մասերից՝ թվաբանական տրամաբանական միավոր (ALU), հիշողություն (RAM) և հիշողության կառավարման միավոր (MMU):

Ֆոն Նոյմանի մեքենայի նախագծում օգտագործվում էր RISC (reduced instruction set computer), որը նշանակում էր օգտագործել 21 հրահանգների հավաքածու՝ բոլոր առաջադրանքները կատարելու համար։ Ի տարբերություն RISC-ի, CISC-ն (Complex Computation Instruction Set) ուներ ընտրելու ավելի շատ հրահանգներ։ Հրահանգների հավաքածուն ներառում էր հասցեներ, գործառնություններ և տվյալների տեսակներ։ Ֆոն Նոյմանի ճարտարապետության մեջ RAM-ը կուտակիչի հետ միասին (ռեգիստրը, որը պարունակում է տրամաբանական գործողությունների արդյունքը) հիշողության երկու հասցեական բլոկներ են։

Գործողությունները կարող են կատարվել որպես պարզ թվաբանական արտահայտություններ (դրանք կատարվում են ALU-ի կողմից և ներառում են գումարում, հանում, բազմապատկում և բաժանում), պայմանական անցումներ և տրամաբանական քայլեր մեքենայի տարբեր բաղադրիչների միջև (այժմ ավելի հաճախ կոչվում են պայմանական անցումներ «if» կամ «while», ցիկլեր, «goto» անցումներ)։ Ֆոն Նոյմանի ճարտարապետությունն ընդունում է կոտորակները և հրահանգները որպես տվյալների տեսակներ։ Ճարտարապետությունն օգտագործում է յոթ ռեգիստրների մի շարք՝ ստացված տվյալները և հրահանգները կատարելու և մեկնաբանելու համար։ Այս ռեգիստրները են՝ IR (հրահանգների ռեգիստր), IBR (հրահանգների բուֆերային ռեգիստր), MQ (բազմապատկիչ/քանորդ ռեգիստր), MAR (հիշողության հասցեի ռեգիստր) և MDR (տվյալների հիշողության ռեգիստր)։ Ճարտարապետությունը նաև օգտագործում է ծրագրի հաշվիչ (PC)՝ հետևելու, թե որ փուլում է ծրագիրըշի իրականացումը։

Սարքավորումների մշակում

Առաջին և երկրորդ սերնդի համակարգիչներ

1941 թվականին Կոնրադ Ցուզեն մշակեց աշխարհում առաջին ֆունկցիոնալ ծրագրային ապահովման միջոցով կառավարվող Turing ամբողջական համակարգիչը՝ Z3-ը։ Ցուզեն նշել է, որ Z2 համակարգիչը համարվում է վերահսկվող գործընթացով առաջին համակարգիչը։ 1941 թվականին նա հիմնադրեց համակարգչային առաջին ընկերություններից մեկը, որն արտադրեց Z4-ը, որն առաջին կոմերցիոն համակարգիչն էր աշխարհում։ 1946 թվականին նա մշակեց առաջին բարձր մակարդակի ծրագրավորման լեզուն՝ «Plankalkül»-ը։ 1969 թվականին Ցուզեն առաջարկեց թվային ֆիզիկայի հայեցակարգը իր «Rechnender Raum» (Տիեզերքի հաշվարկը) գրքում։

1944 թվականին գործարկվեց «Mark I»-ը՝ առաջին ամերիկյան ծրագրավորվող համակարգիչը։ Իսկ 1948-ին կառուցվեց «Manchester Small-Scale Experimental Machine»՝ Թյուրինգի մեքենայի մոդելի վրա հիմնված առաջին գործնական համակարգիչը, որը կարող էր գործարկել պահված ծրագրերը։

Էջ Հարվարդի Mark II էլեկտրամեխանիկական համակարգչային ամսագրից

1945 թվականի սեպտեմբերի 9-ին Հարվարդի համալսարանի գիտնականները, ովքեր փորձարկում էին «Mark II Aiken Relay Calculator»-ը, գտան ցեց, որը խրված էր էլեկտրամեխանիկական ռելեի կոնտակտների միջև։ Միջատի նկարը տեղադրվել է տեխնիկական ամսագրի մեջ՝ ուղեկցող մակագրությամբ. «Հայտնաբերվել է վրիպակի առաջին փաստացի դեպքը»։

«Bug» տերմինը հաճախ, բայց սխալմամբ վերագրվում է Գրեյս Հոփերին՝ ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի ապագա կոնտրադմիրալին, ով իբր գտել է միջատը 1945 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Ըստ այլ տեղեկությունների, իրական ամսաթիվը 1947 թվականի սեպտեմբերի 9-ն է։

Առաջին էլեկտրոնային համակարգիչը սովորաբար համարվում է ENIAC-ը (Electronic Numerical Integrator and Calculator), որը մշակվել է Ջոն Մաուչլիի և Դ. Էկերտի ղեկավարությամբ, որը ստղծվեց 1946 թվականին, թեև 1973 թվականին դատարանի որոշմամբ Մաուչլիի և Էկերտի առաջնահերթությունը վիճարկվեց Դ. Աթանասովի կողմից։ ENIAC մեքենան տեղադրված է Փենսիլվանիայի համալսարանում։ Այն բաղկացած էր 18000 վէլեկտրոնային լամպերից և 1500 ռելեներից և սպառում էր մոտ 150 կՎտ էլեկտրաէներգիա։ Ցանկացած առաջադրանքի համար ENIAC-ի կարգավորումը նշանակում էր ձեռքով փոխել 6000 լարերի միացումը։ Այս բոլոր լարերը պետք է նորից միացվեին, երբ անհրաժեշտ էր լուծել մեկ այլ խնդիր։ 1955 թվականի հոկտեմբերի 2-ին ENIAC-ի գործունեությունը դադարեցվեց։

1950 թվականին Ազգային ֆիզիկական լաբորատորիան (Մեծ Բրիտանիա) ավարտեց «Pilot ACE»-ը՝ փոքր մասշտաբի ծրագրավորվող համակարգիչը, որը նույնպես հիմնված էր Թյուրինգի մեքենայի մոդելի վրա։

Ի թիվս այլ նշանակալի նախագծերի, IBM-ը 1956 թվականի սեպտեմբերի 13-ին ներկայացրեց առաջին կոշտ սկավառակի կուտակիչը RAMAC-ը՝ 5 մեգաբայթ հզորությամբ, 1958 թվականի սեպտեմբերի 12-ին Texas Instruments ընկերությունը թողարկեց առաջին միկրոսխեման (Ջեք Քիլբիի և Intel-ի հիմնադիրներից Ռոբերտ Նոյսի համահեղինակությամբ)։

Համակարգիչների երրորդ և հաջորդ սերունդներ

1985 թվականին Intel-ը ներկայացրեց նոր 12 ՄՀց աշխատանքային հաճախականությամբ 80386 պրոցեսորը։

1986 թվականի ապրիլի 3-ին IBM-ը հայտարարում է շարժական համակարգչի (նոութբուքի) առաջին մոդելի թողարկման մասին՝ IBM 5140 կամ IBM PC Convertible Intel 8088 պրոցեսորով։ Compaq ընկերությունը թողարկում է առաջին համակարգիչը, որը հիմնված է 80386 պրոցեսորի վրա։

1987 թվականին IBM-ը թողարկում է IBM PS/2 համակարգիչների շարքը, որը, սակայն, չի կրկնում իր նախորդի՝ IBM PC-ի հաջողությունը։

NeXTCube, 1992

1988 թվականին Compaq-ը թողարկեց 640 կբայթ օպերատիվ հիշողությամբ առաջին համակարգիչը, որը ստանդարտ հիշողություն է DOS-ի բոլոր հաջորդ սերունդների համար։ Նույն թվականին Hewlett-Packard-ը թողարկեց առաջին DeskJet inkjet տպիչը, իսկ Tandy-ն թողարկեց առաջին CD-RW-ն։ NeXT-ը թողարկեց առաջին NeXT աշխատանքային կայանը՝ նոր Motorola պրոցեսորով, ֆանտաստիկ 8 ՄԲ օպերատիվ հիշողությամբ, 17 դյույմ մոնիտորով և 256 ՄԲ կոշտ սկավառակով։ Համակարգիչների վրա տեղադրվել է NeXTStep օպերացիոն համակարգի առաջին տարբերակը։ Երկրորդ սերնդի NeXT աշխատանքային կայանները ստեղծվել են 1990 թվականին։ Նոր նախագիծը ներառում էր վերանախագծված NeXT համակարգիչ, որը կոչվում է NeXTcube և NeXTstation:

1989 թվականին Creative Labs-ը ներկայացրեց համակարգչի Sound Blaster 1.0 8-բիթանոց մոնո ձայնային քարտը։ Intel-ը թողարկեց 486DX պրոցեսորների ընտանիքի առաջին մոդելը (1,25 մլն տրանզիստոր, հետագա մոդելներում՝ մինչև 1,6) 20 ՄՀց հաճախականությամբ և 20 մլն գործողություն վայրկյանում հաշվարկման արագությամբ։ IBM-ը թողարկեց 1 ԳԲ տարողությամբ առաջին կոշտ սկավառակը՝ «Model 3380»՝ ավելի քան 250 կգ քաշով և 40000 դոլար արժողությամբ։

1990 թվականին Intel-ը ներկայացրեց 32-բիթանոց 80486SX նոր պրոցեսորը՝ 27 միլիոն գործողություն վայրկյանում արագությամբ։ Նույն թվականին ստեղծվեցին MSDOS 4.01 և Windows 3.0 օպերացիոն համակարգերը։ IBM-ը ներկայացրեց XGA տեսաքարտը, որպես ավանդական VGA-ի փոխարինում (1024x768 լուծաչափ և 65 հազար գույների աջակցությամբ)։

1991 թվականին Apple-ը ներկայացրեց առաջին մոնոխրոմ ձեռքի Տեսածրիչը։ AMD-ն թողարկեց Intel 386DX պրոցեսորը՝ 40 ՄՀց հաճախականությամբ և Intel-ի 486 SX պրոցեսորը՝ 20 ՄՀց հաճախականությամբ (մոտ 900,000 տրանզիստոր)։ Առաջին ստերեո երաժշտական քարտը 8-բիթանոց Sound Blaster Pro-ն էր։ IBM-ը ներկայացրեց բյուրեղյա մատրիցով (AC LCD) էկրանով առաջին նոութբուքը՝ Thinkpad 700C-ը։

1992 թվականին NEC-ը թողարկեց առաջին կրկնակի արագությամբ CD-ROM սկավառակը։ Intel-ը ներկայացրեց 486DX2/40 պրոցեսորը՝ կրկնապատկած հաճախականությամբ (1,25 մլն տրանզիստոր), և 41 միլիոն գործողություն վայրկյանում արագությամբ։

Խորհրդային համակարգիչներ

Առաջին և երկրորդ սերունդների հիմնական ունիվերսալ համակարգիչները մշակվել են ԽՍՀՄ-ում հայրենական մասնագետների օրիգինալ նախագծերով, որոնք ստեղծվել են համաշխարհայիններին զուգահեռ, բայց իրենց առանձնահատկություններով։ Հիմնական աշխատանքն իրականացվել է ՌԳԱ Ս.Ա. Լեբեդևի անվան ճշգրիտ մեխանիկայի և համակարգչային գիտությունների ինստիտուտում, Կիևի կիբեռնետիկայի ինստիտուտում, Մոսկվայի Ի.Ս. Բռուկի անվան էլեկտրոնային կառավարման մեքենաների ինստիտուտում և Երևանի մաթեմատիկական մեքենաների գիտահետազոտական ինստիտուտում։

ՌԳԱ Ս.Ա. Լեբեդևի անվան ճշգրիտ մեխանիկայի և համակարգչային գիտությունների ինստիտուտը ստեղծվել է 1948 թվականին։ Նրա խնդիրն էր զարգացնել և ապահովել պաշտպանական օբյեկտների կառավարման համակարգերի համակարգչային սարքավորումների արտադրությունը։

Ս.Ա. Լեբեդևի անվան ճշգրիտ մեխանիկայի և համակարգչային գիտությունների ինստիտուտի №1 լաբորատորիայում են ստեղծվել այնպիսի համակարգիչների նախագծեր, ինչպիսիք են БЭСМ-ը, БЭСМ-2-ը, М-20-ը, БЭСМ-6-ը, Эльбрус-ը (ամերիկյան IBM-360-ի նմանակությամբ)։

1962 թվականին Վ. Մ. Գլուշկովի նախաձեռնությամբ ստեղծվել է Ուկրաինայի ԽՍՀ ԳԱ կիբեռնետիկայի ինստիտուտը, որի աշխատանքի հիմնական ուղղությունը ինժեներական հաշվարկները պարզեցնող խելացի համակարգիչների ստեղծումն էր։

1948-1951 թվականներին Ուկրաինական ԽՍՀ ԳԱ Էլեկտրատեխնիկայի ինստիտուտում է ստեղծվել առաջին սերնդի կենցաղային МЭСМ համակարգիչը։

БЭСМ-6 մեքենան

ԵրՄՄԳՀԻ-ը Խորհրդային Միության առաջատար գիտահետազոտական և զարգացման ինստիտուտներից մեկն է հանդիսացել։ Ինստիտուտը հիմնվել է 1956 թվականին ըստ ԳԱԱ-ի նախաձեռնության և ՀՍՍՀ կառավարության հատուկ որոշմամբ։ Ինստիտուտը իր երկարամյա գործունեության ընթացքում մշակել և ներդրել է չորս սերնդի ԷՀՄ-ներ, համալիրներ և ավտոմատ կառավարման համակարգեր։