Վաասա

Վաասա
Տեսակ	քաղաք և municipality of Finland?
Երկիր	Ֆինլանդիա
Վարչատարածք	Օստրոբոտնիա
ԲԾՄ	6 մետր
Մակերես	364,84 կմ² (հունվարի 1, 2023)
Մասն է	Swedish-speaking Ostrobothnia?
Ձևավորում	հոկտեմբերի 2, 1606
Անվանված է	Վազա

Վաասա (ֆիններեն՝ Vaasa), Վասա (շվեդ.՝ Vasa), հին տարբերակ Վազա (շվեդ.՝ Wasa^[2]) քաղաք և քաղաքապետարան Ֆինլանդիայի արևմուտքում՝ Բալթիկայի Բոտնիկ ծոցի ափին (Վազասկա նահանգի նախկին վարչական կենտրոն), հայտնի է նաև որպես Նիկոլայստադ (շվեդ.՝ Nikolaistad), Նիկոլայստադտ կամ Նիկոլայշտադտ (от գերմ.՝ Nikolaistadt; ֆիններեն՝ Nikolainkaupunki, Նիկոլաինկաուպունկի)^[2]։

Վաասայի բնակչությունը կազմում է 68 969 մարդ (2023 թվական)։ Քաղաքը Օստրոբոտնիա նահանգի վարչական կենտրոնն է, իսկ շվեդերենը Վաասայի բնակչության մոտ 25%-ի մայրենի լեզուն է։

Պատմություն

Ստացել է քաղաքային կանոնադրություն 1606 թվականին, Շվեդիայի թագավոր Կառլ IX-ի օրոք և անվանվել Վասայի (Վասա) թագավորական տան պատվին։ 1808-1809 թվականների պատերազմի ժամանակ քաղաքը մի քանի անգամ մարտում գրավվել է ռուսական զորքերի կողմից^[2]։

Ի սկզբանե գտնվում էր Բոտնիկի ծոցի ափին, հետագայում, ափերի բարձրացման շնորհիվ, 19-րդ դարում այն արդեն գտնվում էր ափից զգալի հեռավորության վրա, ուստի 1852-ի հրդեհից հետո, որը լիովին ոչնչացրեց այն, քաղաքը տեղափոխվեց արևմուտք՝ դեպի ծովափ^[2]։

Ըստ Ֆ. Ա. Բրոքհաուսի և Ի. Ա. Էֆրոնի հանրագիտարանային բառարանի, 1887 թվականին բնակչությունը հասնում էր 8689 մարդու։ Քաղաքում գտնվում էր նահանգապետի և դատական պալատի նստավայրը (Hofrätt), որի իրավասությունը տարածվում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսության Վասա և Ուլեոբորգ (Ուլեբորգ) նահանգների վրա։ Գործում էին դասական լիցեյ՝ շվեդերենով, մասնավոր դասական լիցեյ՝ ֆիններեն, 4-դասարանական ֆիննական նախակրթարան, շվեդական ռեալ դպրոց և շվեդական աղջիկների ավագ դպրոց (Fruntimmerskola)։ Վասայում էին գտնվում Վասա բանկի գլխավոր գրասենյակը, որը հիմնադրվել է 1879 թվականին, և Ֆինլանդիայի պետական բանկի մասնաճյուղը։ Վասա-Տամմերֆորս երկաթուղին արդեն միացրել է Վասային ֆիննական երկաթուղային ցանցի մնացած մասի հետ։ Ըստ 1886 թվականի տվյալների՝ Վասայում կար 361 գործարան և արհեստանոց՝ 1171 աշխատողներով և 3709320 ֆիննական մարկ արտադրական արժեքով հատկապես նշանակալի էր բամբակի արտադրությունը՝ մոտ 2 մլն մարկ։ Վասան մեծ առևտրային նշանակություն ուներ Վասա նահանգի համար, այն ուներ բրենդ (Brändö) առևտրային նավահանգիստ։ Արտահանման առարկաներն էին՝ հացահատիկային հաց (վարսակ՝ 300,000 հեկտոլիտր և տարեկանի մշակաբույսերի համար), կենդանի անասուններ (որոնք հիմնականում արտահանվում էին Շվեդիա), կովի կարագ (միլիոն կիլոգրամ), խեժ և այլն: Մաքսատուրքերի գումարը հասնում էր տարեկան 1½ միլիոն մարկի^[2]։

1940 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, համաձայն ֆիննական տարածքով դեպի հյուսիսային Նորվեգիա և հակառակ ուղղությամբ գերմանական զորքերի տեղափոխման («տարանցման») համաձայնագրի, գերմանական առաջին փոխադրամիջոցները զորքերով և զենքով ժամանեցին Վաասա նավահանգիստ^[3]։

Անվանում

Տարիների ընթացքում Վաասան մի քանի անգամ փոխել է իր անունը՝ ուղղագրության, քաղաքական որոշումների և լեզվի վիճակի փոփոխության արդյունքում։

Սկզբում քաղաքը կոչվում էր Մուստասարի ( ֆիններեն՝ «Սև կղզի») կամ Մուսոր (այն գյուղի անունով, որի տեղում հիմնադրվել է 1606 թվականին), բայց մի քանի տարի անց անունը փոխվել է Վասա (Վասա)՝ ի պատիվ շվեդական թագավորական դինաստիայի: 1606 - 1855 թվականներին քաղաքը հայտնի է եղել Վասա անունով։ 1855 թվականին, Ռուսաստանի կայսր Նիկոլայ I-ի մահվան կապակցությամբ, որը միաժամանակ կրում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսի տիտղոսը, քաղաքը ստացավ պաշտոնական անվանումը՝ Նիկոլայիստադտ կամ Նիկոլաիստադ ( գերմաներեն ՝ Nikolaistadt, շվեդերեն ՝ Nikolaistad և ֆիններեն ՝ Nikolainkaupunki ), չնայած. սա, հին անունը, որը սերում էր շվեդ թագավորների Վասա ընտանիքից, մնաց ամբողջ ժամանակ գործածության մեջ (ի տարբերություն հին Վասա - Գամլա Վասայի, այն կոչվում էր Նոր Վասա - Նյա Վասա ^[4]): 1918 թվականից այն պաշտոնապես հայտնի է դարձել Vasa ( շվեդերեն) և Vaasa ( ֆիններեն) անուններով։

Ֆիննական անունը հիմնական դարձավ մոտավորապես 1930 թվականից ի վեր, երբ քաղաքի բնակիչների շրջանում ֆիններեն խոսողները դարձան մեծամասնություն: Մոտավորապես այս ժամանակից մինչև 1989 թվականը ռուսալեզու քարտեզների վրա քաղաքի անունը գրվել է որպես Վաասա, ավելի ուշ ուղղագրությունը մոտ է եղել ֆիննական անվանը։

Աշխարհագրություն

Քաղաքը գտնվում է Բալթիկ ծովի Բոտնիկ ծոցի ափին՝ իր ամենանեղ վայրում, որը կոչվում է Նորրա-Կվարկեն։ Հեռավորությունը Շվեդիայի ափին այս վայրում պակաս, քան 80 կմ։

Հայտնի բնիկներ և բնակիչներ

Բաքման, Աստա (1917- 2010) ֆինն դերասանուհի։
Ֆրեդերիկա Էլեոնորա Բատիստ (27 հուլիս 1827) շվեդ դերասանուհի և դրամատուրգ, Ֆինլանդիայի թատրոնի աստղ 19-րդ դարի սկզբին:
Նելիմարկկա, Էերո (1891-1977) ֆինն նկարիչ։ Ֆինլանդիայի բարձրագույն պետական մրցանակի դափնեկիր արվեստի գործիչների համար Pro Finlandia։

Քույր-քաղաքներ

Լուսանկարներ

Rewell Center առևտրի կենտրոն
Սուրբ Երրորդություն Եկեղեցի
Wasaborg
Քաղաքապետարան
Վաասայի համալսարան
Համալսարանի գրադարան
Զորանոց
Վաասայի Վերաքննիչ դատարան
Kauppahalli գիշեր
Ջրային աշտարակ
Նիկոլսկայա եկեղեցի
Հին քաղաքի Սուրբ Մարիամ եկեղեցու ավերակները

Գրականություն

Вааса / С. В. Лысых // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 482. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
Կապույտ ճանապարհ (ֆին. Sininen tie), տուրիստական երթուղի (Նորվեգիա-Շվեդիա-Ֆինլանդիա-Ռուսաստան)

Ծանոթագրություններ

↑ Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 (фин.) — MML.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ Барышников В. Н. Вступление Финляндии во вторую мировую войну 1940—1941 гг. IV. ГЕРМАНСКИЕ ВОЙСКА В ФИНЛЯНДИИ. НЕМЕЦКИЙ «ТРАНЗИТ» Արխիվացված 2019-09-22 Wayback Machine
↑ «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Արտաքին հղումներ

Վաասա
Վաասա քաղաքի մասին(ռուս.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վաասա» հոդվածին։

[_73fb27b7a818b317-1] Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 (фин.) — MML.

[multiple1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[3] Барышников В. Н. Вступление Финляндии во вторую мировую войну 1940—1941 гг. IV. ГЕРМАНСКИЕ ВОЙСКА В ФИНЛЯНДИИ. НЕМЕЦКИЙ «ТРАНЗИТ» Արխիվացված 2019-09-22 Wayback Machine

[multiple12-4] «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[1]

[2]

[3]

[4]