Վանեվանի վանք, հայկական առաքելական վանական համալիր ՀայաստանիԳեղարքունիքի մարզիԱրծվանիստ գյուղի արևելյան ծայրամասում։ Հիմնադրվել է վաղ միջնադարում։ Ըստ շինարարական արձանագրության, համալիրի գլխավոր Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին կառուցվել է 903 թ հայոց սպարապետ Շապուհ Բագրատունու կողմից, իր քրոջ՝ Սյունյաց իշխանուհի Մարիամի տեսչությամբ։ Գլխավոր եկեղեցին կառուցված է կոպտատաշ բազալտից, իսկ կամարները և գմբեթը՝ տուֆից։ Ունի ներքուստ քառախորան, արևելքում զույգ ավանդատներով հորինվածք։ Պատին փորագրված արձանագրության տեղեկությամբ վանքում հաստատված վանական միաբանությանը սպարապետը չորս գյուղ ու ջրաղացներ է նվիրվել։
914 թվականին Վանեվանում է թաղվել արաբական արշավանքի արդյունքում զոհված հայոց թագավոր Սմբատ Ա Բագրատունին։
980-ական թվականներին վանքը նորոգել և գավիթ է կառուցել Աշոտ Գ Ողորմածի որդին՝ ապագա Գագիկ Ա Բագրատունի թագավորը։
Վանեվանը 13-ից 14-րդ դարերում բազմաթիվ նվիրատվություններ է ստացել։ 16-րդ դարում թուրքական ցեղերի արշավանքների այդյունքում գյուղը դատարկվում է, գյուղի հետ միասին լքվում է նաև վանքային համալիրը։
Վանքային համալրը կրկին սկսել է գործել 19-րդ դարի երկրորդ կեսին: 1871-1880 թվականներին վանքի շինությունները նորոգվում են վանահայր Թեոդորոս Շիրակացու կողմից։ (մանրամասն...)
Վարդենիսի շրջան (մինչև 1969 թվականը՝ Բասարգեչարի շրջան), Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի վարչատարածքային միավոր այժմյան Գեղարքունիքի մարզի հարավ-արևելքում։ Գտնվել է ՀԽՍՀ ծայր արևելքում՝ Սոթքի լեռնանցքով կապվելով Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին։ Կազմավորվել է 1930 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Տարածությունը 1151 քառ. կմ էր, բնակչությունը՝ 60 200 մարդ (1987), խտությունը՝ 52,3 մարդ։
Ճարտարապետական հուշարձաններից նշանավոր են կիկլոպյան ամրոցները, Մաքենյաց վանքը (9-11-րդ դարեր), Ազատի և Զոդի եկեղեցիները (13-րդ և 17-րդ դարեր)։ Շրջանային կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել է 1930 թվականին։ 1987 թվականին կար 104 սկզբնական կուսակցական և 129 կոմերիտական կազմակերպություն։ Լույս էր տեսնում «Վարդենիս» շրջանային թերթը։
Գեղարքունիքի մարզի տնտեսություններում շարունակվում է անասնակերի կուտակումը, որն այժմ ընթանում է բարձրադիր գոտիներում։ Ինչպես տեղեկացրեցին Գեղարքունիքի մարզպետարանի գյուղատնտեսության և բնապահպանության վարչությունից, 2020 թվականի սեպտեմբերի 1-ի դրությամբ մարզի տնտեսություններում կուտակվել է մոտ 70 հազար տոննա խոտ, 15 հազար տոննա ծղոտ։ Անասնակերի կուտակումը կշարունակվի մինչեւ սեպտեմբերի վերջերը.
Կենցաղային աղբի թափոններից մաքրվում են Սևանա լճի ափամերձ զբոսաշրջային վայրերը և հատուկ պահպանվող տարածքները։ Ինչպես տեղեկացրեց ծրագիրն իրականացնող «Պրոֆեսիոնալ Զբոսավարների Հայկական Ասոցիացիա» կազմակերպության վարչության անդամ Ռուբեն Հովսեփյանը, ծրագրի իրականացմանն աջակցում են Հայաստանիշրջակա միջավայրի նախարարությունը և Հայաստանի Տուրիզմի պետական կոմիտեն։
Երկար ժամանակ «Սևան» անունը կապվել է կղզու սև տուֆից կառուցված վանքի հետ: Այս մեկնաբանությունը պահպանվել է դարեր շարունակ, սակայն դա չի կարող լինել ճշմարիտ, քանի որ «Սևան» անունը շատ ավելի հին է, քան վանքը[փա՞ստ]։
