Նուրջուներ
Նուրջուներ, Նուր համայնք կամ Նուրի մարգարեական հասարակություն շարժում, 20-րդ դարասկզբին ձևավորված իսլամական շարժում, որի հիմնադիրը Սաիդ Նուրսին է[1]։ Այն սուննի իսլամական ուղղության շարժում է։ Իր մեջ պարունակում է որոշ տարրեր սուֆիզմից։ 1960-ական թվականներին՝ շարժման ձևավորման տարիներին, Թուրքիայի Հանրապետությունում կար մոտ 750 հազար նուրջու շարժման հետևորդ[2]։ Նուրջու շարժումը հետևում է Ս. Նուրսիի Ռիսալ-ի Նուր (Լույսի տրակտատ) աշխատության հիմնական սկզբունքներին։ Այս աշխատությունն իրենից ներկայացնում է Ղուրանի մեկնաբանություն։ Շարժման հետևորդների հիմնական նպատակը աշխատության մեջ ամփոփված գաղափարներին հետևելը և դրանք տարածելն է։
Սաիդ Նուրսիի կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ազգությամբ քուրդ Սաիդ Նուրսին կամ Սաիդ Քուրդին ծնվել է 1876 թվականին[3] (այլ տվյալներով 1878 թվականին) Թուրքիայի Բիթլիսի նահանգի քրդաբնակ Նուրս բնակավայրում[4]։ Որոշ տվյալներով ազգանունը եղել է Օքուր[5]։ Հետագայում իր ազգանունը վերցրել է հենց հայրենի բնակավայրից։ Հայրը եղել է Միրզա էֆենդին, մայրը՝ Նուրիյե հանըմը։ Իր առաջին կրոնական գիտելիքները ստացել է ծննդավայրում տեղի կրոնական հեղինակություններից։ Այդ ժամանակ Բիթլիսի նահանգն իրենից ներկայացնում էր տարբեր ցեղերից, ցեղային միավորումներից, էթնիկ և կրոնական խմբերից բաղկացած մի միջավայր, որն էլ իր անմիջական հետքն է թողել Ս. Նուրսիի գաղափարների և հետագա գործունեության վրա[3]։ Հետագայում ստացել է Բեդիուզզաման (Bediüzzaman)՝ «հրաշալի մարդ» կամ «իր ժամանակի տաղանդ տիտղոսը»։ Ավելի ուշ Սաիդ Նուրսին տեղափոխվել է Վանի նահանգ, որտեղ արխիվներում և գրադարաններում էլ ավելի է խորացրել իր կրոնական գիտելիքները։ Վանում եղած տարիներին նա հանդես է գալիս արևելյան նահանգների բնակչության համար համալսարան հիմնելու առաջարկով, որտեղ ուսուցումը պետք է անցկացվեր թուրքերեն, արաբերեն և քրդերեն լեզուներով։ Այս և մի շարք այլ քայլերի պատճառով նրան 1909 թվականին մեղադրում են երիտթուրքերի դեմ հեղաշրջման փորձի մասնակցության մեջ, սակայն դատարանը նրան արդարացնում է։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նա ստանձնում է երկրի արևելքում և կովկասյան շրջանում զորքերի հրամանատարությունը, սակայն գերի է ընկնում ռուսական զորքին և կարողանում է փախուստի դիմել միայն 1918 թվականին[6]։
Գերությունից հետո հաստատվում է Ստամբուլում և հենց այս ժամանակ էլ սկսում է գրել իր Ռիսալ-ի Նուր աշխատությունը, որն իրենից ներկայացնում է թաֆսիր՝ Ղուրանի մեկնություն[7]։ Թուրքիայի հանրապետության հռչակումից անմիջապես հետո ուղարկվում է Սպարտա, որտեղ իրականացնում է մուեդզինի՝ ազանի կանչը հայտարարողի պարտականությունները։ Նա հեռացվում է երկրի կենտրոնական շրջաններից, քանի որ իր հայացքներն ու տեսակետները չէին համապատասխանում քեմալական Թուրքիայում տիրող տրամադրություններին։ 1950 թվականից Նուրսին սկսում է սատարել Ժողովրդավարական կուսակցությանը (DP) և հատկապես Ադնան Մենդերեսին, ով հանդես էր գալիս երկրում բազմակարծության և կրոնական ազատության հաստատման կոչերով[8]։ Ս. Նուրսին մահացել է 1960 թվականի մարտին Ուրֆա կատարած այցելությունից հետո։ Նրա մահից հետո երկրում իշխանության գլուխ եկած զինվորականներն ազգայնամոլական շարժման ղեկավար Արփասլան Թյուրքեշի ղեկավարությամբ քանդում են Ս. Նուրսիի դամբարանը, որպեսզի այն չվերածվի սրբավայրի Նուրսիի հետևորդների համար, թեև սուննի իսլամն արգելում է սրբավայրերն ու դրանք այցելելը։ Ըստ ավանդության՝ Նուրսիի մարմինը նրա աշակերտները վերահուղարկավորել են մեկ այլ գաղտնի վայրում[9]։
Շարժման պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սաիդ Նուրսիի մահից հետո նրա ուսմունքը և սկզբունքները, որոնք հիմնականում ամփոփված են նրա Ռիսալ-ի Նուր աշխատության մեջ, տարածվում են Թուրքիայում և դրա սահմաններից դուրս։ Նրա քաղաքական, հասարակական և կրոնական հայացքների, ծառայության և կրոնական համերաշխության սկզբունքների հիման վրա սկիզբ է առնում իսլամական մի նոր շարժում։ Ս. Նուրսիի գաղափարները հատկապես մեծ տարածում են գտնում գյուղական ծագում ունեցող երիտասարդ ուսանողության շրջանում[6]։ Սրանով էլ հիմք է դրվում նուրջու իսլամական ուղղության ստեղծմանը։
Այս ուղղությունն իր անունը ստացել է Ռիսալ-ի Նուր աշխատությունից և թարգմանաբար նշանակում է լույսի կողմնակիցներ։ Իրենց առաջնորդի մահից հետո աշակերտների միջև պայքար է սկսվում՝ ով պետք է ղեկավարի շարժումը։ Սկզբնական շրջանում շարժումը ղեկավարում են Ս. Նուրսիի մտերիմ աշակերտները, որոնց կոչում էին ağabey՝ մեծ եղբայր[6]։ 1960-ական թվականներին Նուրջուական շարժման գաղափարները տարածվում են նաև Պակիստանում և Սաուդյան Արաբիայում[10]։ Այս շարժման կողմնակիցների թիվը հստակորեն հնարավոր չէ նշել, քանի որ շարժման տարածման ժամանակաշրջանում չկար գրանցման կամ հաշվառման որևէ մեթոդ։ Ըստ որոշ տվյալների 1980-ական թվականներին աշխարհի 61 երկրներում կար մոտ 1.5 մլն նուրջու[3]։
Հետագայում տեղի է ունենում բաժանում, և առաջանում են Ընթերցողների և Գրողների խմբերը՝ համապատասխանաբար Հ. Ալթընբաշաքի և Զ. Գյունդուզալփի գլխավորությամբ։ Բաժանումը կապված էր Ս. Նուրսիի տեսակետների տարածման մեթոդների շուրջ առաջացած հակասությունների հետ. Գրողների խումբն այն գրավոր կրկնօրինակումների միջոցով էր իրականացնում, իսկ Ընթերցողները՝ լատինատառ տպագիր կրկնօրինակումների միջոցով։ Հետագայում առանձին վայրերում առաջացան այլ ուղղություններ ևս, որոնցից էր Հեղափոխական խումբը՝ Մ. Քարալարի գլխավորությամբ, ով գտնում էր, որ նպատակների իրականացման համար անհրաժեշտ է դիմել հեղափոխության՝ հեղաշրջման։ Մեկ այլ՝ Լուսավորչություն ճյուղն էլ ձևավորվում է Անկարայում Ս. Օզդեմիրի գլխավորությամբ։ Էրզրումում ևս ձևավորվում է առանձին մի ճյուղ Մ. Քրքնջըի գլխավորությամբ[11]։ 1967 թվականին մի խումբ հետևորդներ տպագրում են թերթ՝ “İttihat”- միություն անվամբ[2]։
Հիմնական սկզբունքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ Ս. Նուրսիի տեսակետների՝ նուրջու շարժման աշակերտ լինելու համար անհրաժեշտ է գրել և գրել տալ Ռիսալ-ի Նուրը։ Դա նուրջու աշակերտի ամենակարևոր պարտականությունն է։
Սաիդ Նուրսիի տեսության հիմնական սկզբունքները հետևյալն են՝
- Հավատն առ Ալլահ, մարգարեություն և հարություն,
- հավատը ումմայի՝ մեկ միասնական իսլամական համայնքի գոյությանը,
- հավատի պահպանումը և փոխանցումն ուրիշներին,
- պայքարն անհավատության դեմ,
- հավատացյալների միջև միասնության և համաձայնության հաստատումը,
- անարխիայի դեմ հոգևոր արժեքների ստեղծումը,
- դատաստանի սկսվելը երկրի վրա և հատկապես մարդկանց սրտերում,
- քաղաքականությունից հեռու մնալու պահանջը[6]։
Սաիդ Նուրսին գտնում էր, որ կրոնական ծառայությունը պետք է հիմնված լինի Ղուրանի վրա, նա կարևորում էր իր գրվածքները և երկրորդական համարում իր անձը։ Դեպի ճշմարիտ հավատ, ըստ Ս․ Նուրսիի, պետք է հասնել անզորության, չքավորության, կարեկցանքի և խորհումների միջոցով։ Նա գտնում էր, որ իրական հավատացյալը պետք է գործի և՛ սրտով, և՛ մտքով։ Սաիդ Նուրսին կարծում էր, որ 20-րդ դարը հոգևոր ջիհադի դար է, մարդը պետք է պայքար մղի իր հոգում Ալլահին մոտենալու համար[9], այդ իսկ պատճառով նա իր գործունեությունը համարում էր խոսքի ջիհադ[12]։
Նուրջու ուսմունքը հիմնականում կենտրոնանում է անհատի և համայնքի վրա, և կարծում է, որ հասարակության մեջ առկա մի շարք խնդիրներ հնարավոր է լուծել հենց ուսմունքի և ոչ թե պետության միջոցով[13]։
Շարժումը մեր օրերում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այժմ շարժումը կողմնակիցներ ունի աշխարհի մոտ 65 երկրներում։ 1997 թվականին և 1999 թվականին Թուրքիայի կառավարության կողմից ընդունված մի շարք արգելքներ և սահմանափակումներ մեծ հարված են հասցնում շարժման տարածմանը[14]։
Մեր օրերում շարժումը մեծ տարածում ունի Թուրքիայում, Պակիստանում, Իրաքում և հատկապես Ռուսաստանի Դաշնությունում, որտեղ իշխանությունները հաճախ պայքարում են շարժման կողմնակիցների և դրա տարածման դեմ[15]։ Ռիսալ-ի Նուրի ուսումնասիրությամբ զբաղվում են եվրոպական մի շարք երկրներում՝ Գերմանիայում, Ֆինլանդիայում, Հունաստանում, ԱՄՆ-ում, Չինաստանում, Ճապոնիայում, Հնդկաստանում, ինչպես նաև Ինդոնեզիայում և այլուր[16]։ 1975 թվականից նուրջուներն ունեն իրենց տպարանը ԱՄՆ-ում[6]։
Նուրջուական շարժումն ունի դասարաններ, որտեղ իրականացվում են շարժման գաղափարների ուսուցումը, հանդիպումները շարժման ներկայացուցիչների միջև։ Շարժման հիմնական նպատակն իսլամի և նուրջուական ուսմունքի սկզբունքների տարածումն է, որը հաճախ իրականացվում է տարբեր կրթական հաստատությունների միջոցով՝ դպրոցներ, լիցեյներ, քոլեջներ, ֆոնդեր, ճամբարներ, հետազոտական կենտրոններ, տպարաններ, հրատարակչություններ, որոնք բացվում են շարժման անդամների կողմից աշխարհի տարբեր երկրներում։ Նուրջուների հանդիպումներն իրականացվում են մեկ գործչի ղեկավարությամբ, 15-20 հոգանոց խմբերով։ Կարդում են Ղուրանը և մեկնաբանում այն ըստ Ռիսալ-ի Նուրի[14]։ Նուրջուները հիմնականում կրթված մարդիկ են։ Շարժման մեջ մեծ թիվ են կազմում երիտասարդները։ Շարժման հետևորդների մեծ մասը քաղաքաբնակներն են, շատերը զբաղվում են առևտրով կամ այլ բիզնեսով[13]։
Ֆեթուլլահ Գյուլեն և նուրջու շարժում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ տեղեկություններով Ֆ. Գյուլենը եղել է Էրզրումում ձևավորված նուրջու ճյուղի ակտիվ քարոզիչներից[11], սակայն 1970-ական թվականների սկզբներին նա հեռանում է նուրջուներից և հիմնադրում իր ուղղությունը, որը շատ հաճախ անվանվում է նեո-նուրջու շարժում[17]։ Բայց նուրջու շարժման անդամներից մեկի՝ Մ. Քութլուլարի հետ հանդիպումից հետո Ֆ. Գյուլենը խոսում է նոր գործ սկսելու, նոր ուղղություն ստեղծելու մասին, որից հետո նրան դադարում են նուրջու համարել[18]։
Սաիդ Նուրսիի տեսակետները քրդերի խնդիրների վերաբերյալ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սաիդ Նուրսին երբևէ չի հրաժարվել իր քրդական ծագումից։ 1908 թվականին գրված՝ քրդերին ուղղված իր ուղերձում նա նշում է, որ ուժը միասնության մեջ է։ Նա կարծում է, որ քրդերն ունեն 3 արժեք, որոնք անհրաժեշտ է պահպանել՝ իսլամը, մարդասիրությունը և քրդական պետականության գաղափարը։ Բայց և ունեն 3 թշնամի՝ աղքատությունը, անգրագիտությունն կամւ չկրթված լինելը, թշնամությունն ու մասնատվածությունը։ Եվ գոյություն ունեն 3 սրեր, որոնց միջոցով կարելի է պայքարել այս թշնամիների դեմ՝ կրթությունն ու ուսուցումը, համերաշխությունն ու հայրենասիրությունը և ինքուրույն աշխատելը՝ ուրիշներից օգնություն սպասելու փոխարեն[9]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Doç. Dr. İbrahim ÇUBUKÇU, NURCULUK NEDİR?
- ↑ 2,0 2,1 Emre Aköz Nevzat Atal, Ağabeyler'in Nur Meclisi, 2004/12/21 [1] Արխիվացված 2011-11-18 Wayback Machine
- ↑ 3,0 3,1 3,2 S. Mardin «Religion and Social Change in Modern Turkey. The Case of Bediuzzaman Said Nursi»
- ↑ Dr. Neda ARMANER , ISLAM I)ININDEN AYRILAN CEREYANLAR: NURCULUK, ANKARA 1964 [2] Արխիվացված 2018-07-30 Wayback Machine
- ↑ «Bediüzzaman ve Ailesinin Kimlik Bilgileri, Risale-i Nur Enstitüsü». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Alison Clare (1985) Aspects of religious identity : The Nurcu movement in Turkey today., Durham theses, Durham University [3]
- ↑ Prof. Dr. ZEKi VELİDİ TOGAN, İSLAM TETKİKLERİ . ENSTİTÜSÜ DERGİSİ, İSTANBUL 1966 [4]
- ↑ Behlül Özkan TURKEY’S ISLAMISTS: FROM POWER-SHARING TO POLITICAL INCUMBENCY, Turkish policy quarterly, 2015 [5]
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Валерий Емельянов, Знаменитые курды: Мусульманский богослов Саид Нурси – личность в контексте истории, 2016/08/05 [6] Արխիվացված 2019-06-27 Wayback Machine
- ↑ Feroz Ahmad The Turkish experiment in democracy, 1950-1975
- ↑ 11,0 11,1 Asiye Güldoğan, Nurcular hakkında bu sırları ilk kez okuyacaksınız, 11/07/2015 [7]
- ↑ «Yusuf Sıddık, Üstad Bediüzzaman Said Nursi'nin Gayesi ve Hizmet Metodu». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ 13,0 13,1 M. HAKAN YAVUZ, Islamic Political Identity in Turkey, OXFORD UNIVERSITY PRESS 2003 [8]
- ↑ 14,0 14,1 Давыдов М.Н, Деятельность турецкой религиозной секты «Нурджулар», 03/11/2007 [9]
- ↑ Виталий Пономарев РОССИЙСКИЕ СПЕЦСЛУЖБЫ ПРОТИВ «РИСАЛЕ-И НУР»: 2001-2012, Москва, 2012 [10] Արխիվացված 2019-06-27 Wayback Machine
- ↑ Собрание произведений «Рисале-и Нур» Бадиуззаман Саид Нурси, ENVAR NEŞRİYAT 2016 [11]
- ↑ Ruşen Çakır, Nurcular olup bitenlere ne diyor?, 18/02/2014
- ↑ «Nurcular Hakkındaki Bilinmeyenler». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 4-ին.