Դասական մեխանիկայի ժամանակացույց
Արտաքին տեսք
Դասական մեխանիկա |
---|
Դասական մեխանիկայի պատմություն · Դասական մեխանիկայի ժամանակացույց |
Ստորև ներկայացված է դասական մեխանիկայի ժամանակացույցը.
Վաղ մեխանիկա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- մ․թ.ա. 4-րդ դար - Արիստոտելը հորինում է Արիստոտելյան ֆիզիկայի համակարգը, որը հետագայում հիմնականում հերքվում է։
- մ.թ.ա. 4-րդ դար - Բաբելոնի աստղագետները հաշվարկում են Յուպիտերի դիրքը՝ օգտագործելով միջին արագության թեորեմը[1]։
- մ.թ.ա. 260 - Արքիմեդեսը մշակում է լծակի սկզբունքը և կապում լողացող ուժը քաշի հետ։
- մ․թ․ 60 - Հերոն Ալեքսանդրիացին գրում է «Մետրիկա», «Մեխանիկա» (ծանր առարկաներ բարձրացնելու միջոցների վրա) և «Պնևմատիկա» (ճնշման վրա աշխատող մեքենաների վրա) աշխատությունները։
- 350 - Թեմիստիուսը նշում է, որ ստատիկ շփումը ավելի մեծ է, քան կինետիկ շփումը[2]։
- 6-րդ դար - Ջոն Ֆիլոպոնուսը ներկայացնում է խթան հասկացությունը[3]։
- 6-րդ դար - Ջոն Ֆիլոպոնուսն ասում է, որ դիտարկման արդյունքում շատ տարբեր քաշով երկու գնդակներ կընկնեն գրեթե նույն արագությամբ։ Ուստի նա փորձարկում է համարժեքության սկզբունքը։
- 1021 - Ալ-Բիրունին օգտագործում է երեք ուղղանկյուն կոորդինատներ` տարածության կետը նկարագրելու համար[4]։
- 1100-1138 - Իբն Բաջան զարգացնում է հոգնածության հայեցակարգը, որը, ըստ Շլոմո Պինեսի, ուժի Լայբնիցյան գաղափարի նախադրյալն է[5]։
- 1100-1165 - Հիբաթ Ալլահ Աբուլ-Բարաքաթ ալ-Բաղդաադին բացահայտում է, որ ուժը համեմատական է արագացմանը, այլ ոչ թե արագությանը, որը դասական մեխանիկայի հիմնարար օրենք է[6]։
- 1340-1358 - Ժան Բուրիդանը զարգացնում է խթանի տեսությունը։
- 14-րդ դար - Օքսֆորդի հաշվիչներն ու ֆրանսիացի աշխատակիցները ապացուցում են միջին արագության թեորեմը։
- 14-րդ դար - Նիկոլայ Օրեսմը դուրս է բերում ժամանակի քառակուսի օրենքը միատեսակ արագացված փոփոխությունների համար[7]։ Օրեսմն, այնուամենայնիվ, այս հայտնագործությունը համարեց զուտ ինտելեկտուալ վարժություն, որն առնչություն չուներ որևէ բնական երևույթի նկարագրության հետ և, հետևաբար, չկարողացավ ճանաչել արագացնող մարմինների շարժման հետ որևէ կապ[8]։
- 1500-1528 - Ալ-Բիրջանդին մշակում է «շրջանաձև իներցիայի» տեսությունը՝ Երկրի պտույտը բացատրելու համար[9]։
- 16-րդ դար - Ֆրանչեսկո Բեատոն և Լուկա Գինին փորձնականորեն հակասում են ազատ անկման մասին Արիստոտելյան տեսակետին[10]։
- 16-րդ դար - Դոմինգո դե Սոտոն առաջարկում է, որ մարմինները, որոնք ընկնում են միատարր միջավայրի միջով, հավասարաչափ արագանում են[11][12]։ Սոտոն, այնուամենայնիվ, չէր կանխատեսում Գալիլեոյի՝ ընկնող մարմինների տեսության մեջ պարունակվող շատ որակավորումներ և ճշգրտումներ։ Նա, օրինակ, չճանաչեց, ինչպես Գալիլեոն, որ մարմինը կնվազի խիստ միատեսակ արագացումով միայն վակուումում, և որ հակառակ դեպքում այն կհասներ միատեսակ վերջնական արագության։
- 1581 - Գալիլեո Գալիլեյը նկատում է ճոճանակի ժամանակաչափ հատկությունը։
- 1589 - Գալիլեո Գալիլեյն օգտագործում է թեք հարթությունների վրա գլորվող գնդակներ՝ ցույց տալու համար, որ տարբեր կշիռներ ընկնում են նույն արագությամբ։
- 1638 - Գալիլեո Գալիլեյը հրատարակում է «Երկխոսություններ երկու նոր գիտությունների վերաբերյալ» (որոնք նյութագիտությունն ու կինեմատիկան էին) գրական ստեղծագործությունը, որտեղ նա զարգացնում է, ի թիվս այլ բաների, Գալիլեյան փոխակերպումը։
- 1644 - Ռենե Դեկարտը առաջարկում է իմպուլսի պահպանման օրենքի վաղ ձևը։
- 1645 - Իսմաել Բուլիալդուսը պնդում է, որ «ձգողականությունը» թուլանում է հեռավորության հակադարձ քառակուսու հետ[13]։
- 1651 - Ջովանի Բատիստա Ռիչոլին և Ֆրանչեսկո Մարիա Գրիմալդին հայտնաբերում են Կորիոլիսի էֆեկտը։
- 1658 - Քրիստիան Հյուգենսը փորձարարորեն հայտնաբերում է, որ շրջված ցիկլոիդի ներսում տեղադրված ցանկացած վայրում գտնվող գնդակները միաժամանակ հասնում են ցիկլոիդի ամենացածր կետին և դրանով իսկ փորձնականորեն ցույց է տալիս, որ ցիկլոիդը տավտոքրոն է։
- 1668 - Ջոն Վալլիսն առաջարկում է իմպուլսի պահպանման օրենքը։
- 1673 - Քրիստիան Հյուգենսը հրատարակում է այս Հորոլոգիա Օսցիլատորիում աշխատությունը։ Հյուգենսն այս աշխատանքում նկարագրում է շարժման առաջին երկու օրենքները[14]։ Գիրքը նաև առաջին ժամանակակից տրակտատն է, որտեղ ֆիզիկական խնդիրը (ընկնող մարմնի արագացված շարժումը) իդեալականացվում է մի շարք պարամետրերով և այնուհետև վերլուծվում մաթեմատիկորեն։
- 1676-1689 - Գոթֆրիդ Լայբնիցը զարգացնում է «vis viva»-ի հայեցակարգը, որը էներգիայի պահպանման սահմանափակ տեսություն է։
- 1677 - Բենեդիկտ Սպինոզան առաջ է քաշում Նյուտոնի առաջին օրենքի պարզունակ հասկացությունը։
Դասական մեխանիկայի ձևավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 1687 - Իսահակ Նյուտոնը հրատարակում է իր «Philosophiae Naturalis Principia Mathematica» աշխպատությունը, որտեղ նա ձևակերպում է Նյուտոնի շարժման օրենքները և Նյուտոնի համընդհանուր ձգողության օրենքը։
- 1690 - Յակոբ Բեռնուլին ցույց է տալիս, որ ցիկլոիդը տավտոքրոնի խնդրի լուծումն է։
- 1691 - Յոհան Բեռնուլին ցույց է տալիս, որ երկու կետից ազատորեն կախված շղթան կձևավորի շղթայական գիծ։
- 1691 - Յակոբ Բեռնուլին ցույց է տալիս, որ կապի կորը ունի ամենացածր ծանրության կենտրոնը ցանկացած շղթայի մեջ, որը կախված է երկու ֆիքսված կետերից։
- 1696 - Յոհան Բեռնուլին ցույց է տալիս, որ ցիկլոիդը բրախիստոխրոնի խնդրի լուծումն է։
- 1707 - Գոթֆրիդ Լայբնիցը հավանաբար զարգացնում է Փոքրագույն գործողության սկզբունքը։
- 1710 - Յակոբ Հերմանը ցույց է տալիս, որ Լապլաս–Ռունգ–Լենց վեկտորը պահպանված է հակադարձ քառակուսի կենտրոնական ուժի դեպքում[15]։
- 1714 - Բրուկ Թեյլորը դուրս է բերում ձգված թրթռացող պարանի հիմնական հաճախականությունը՝ ըստ դրա ձգման և զանգվածի մեկ միավորի երկարության վրա՝ լուծելով սովորական դիֆերենցիալ հավասարումը։
- 1733 - Դանիել Բեռնուլին դուրս է բերում կախված շղթայի հիմնական հաճախականությունը և Ներդաշնակություն (երաժշտություն)ներդաշնակությունը՝ լուծելով սովորական դիֆերենցիալ հավասարումը։
- 1734 - Դանիել Բեռնուլին լուծում է մի ծայրում սեղմված առաձգական ձողի տատանումների սովորական դիֆերենցիալ հավասարումը։
- 1739 - Լեոնարդ Էյլերը լուծում է սովորական դիֆերենցիալ հավասարումը հարկադիր ներդաշնակ տատանվողի համար և նկատում է ռեզոնանսը։
- 1742 - Քոլին ՄաքԼորինը հայտնաբերում է իր միատեսակ պտտվող ինքնագրավիտացիոն գնդիկները։
- 1743 - Ժան Լը Ռոն Դ'Ալամբերը հրատարակում է իր «Դինամիկայի վերաբերյալ տրակտատ»-ը, որտեղ նա ներկայացնում է ընդհանրացված ուժերի հայեցակարգը և Դ'Ալամբերի սկզբունքը։
- 1747 - Դ'Ալամբերը և Ալեքսի Կլերոն հրապարակում են երեք մարմնի խնդրի առաջին մոտավոր լուծումները։
- 1749 - Լեոնարդ Էյլերը դուրս է բերում Կորիոլիսի արագացման հավասարումը։
- 1759 - Լեոնարդ Էյլերը լուծում է ուղղանկյուն թմբուկի թրթիռի մասնակի դիֆերենցիալ հավասարումը։
- 1764 - Լեոնարդ Էյլերը ուսումնասիրում է շրջանաձև թմբուկի թրթռման մասնակի դիֆերենցիալ հավասարումը և գտնում Բեսելի ֆունկցիայի լուծումներից մեկը։
- 1776 - Ջոն Սմիթոնը հրապարակում է աշխատություն՝ կապված հզորության, աշխատանքի, իմպուլսի և կինետիկ էներգիայի փորձերի և էներգիայի պահպանմանն աջակցող փորձերի մասին։
- 1788 - Ժոզեֆ Լուի Լագրանժը ներկայացնում է Լագրանժի շարժման հավասարումները «Անալիտիկ մեխանիկա»-ում։
- 1789 - Անտուան Լավուազիեն ձևակերպում է զանգվածի պահպանման օրենքը։
- 1803 - Լուի Պուանսոն զարգացնում է անկյունային իմպուլսի պահպանման գաղափարը (այս արդյունքը նախկինում հայտնի էր միայն տարածքային արագության պահպանման դեպքում)։
- 1813 - Փիթեր Էվարտը պաշտպանում է էներգիայի պահպանման գաղափարը իր «Շարժվող ուժի չափման մասին» աշխատության մեջ։
- 1821 - Ուիլյամ Համիլտոնը սկսում է Համիլտոնի բնորոշ ֆունկցիայի և Համիլտոն-Ջեյկոբի հավասարման իր վերլուծությունը։
- 1829 - Կառլ Գաուսը ներկայացնում է Գաուսի նվազագույն սահմանափակումների սկզբունքը։
- 1834 - Կառլ Գուստավ Յակոբն հայտնաբերում է իր միատեսակ պտտվող ինքնագրավիտացիոն էլիպսոիդները։
- 1834 - Լուի Պուանսոն նշում է միջանկյալ առանցքի թեորեմի օրինակը[16]։
- 1835 - Ուիլյամ Համիլտոնը ներկայացնում է Համիլտոնի շարժման կանոնական հավասարումները։
- 1838 - Ժոզեֆ Լուիվիլը սկսում է աշխատել Լյուվիլի թեորեմի վրա։
- 1841 - Սիրողական գիտնական Յուլիուս Ռոբերտ Մայերը գրում է աշխատություն էներգիայի պահպանման մասին, սակայն նրա ակադեմիական պատրաստվածության բացակայությունը հանգեցնում է նրան, որ մերժվում է։
- 1847 - Հերման Հելմհոլցը պաշտոնապես ձևակերպում է էներգիայի պահպանման օրենքը։
- 19-րդ դարի առաջին կես - Օգյուստեն Կոշին զարգացնում է իր իմպուլսի հավասարումը և սթրեսի թենզորը։
- 1851 - Լեոն Ֆուկոն ցույց է տալիս Երկրի պտույտը հսկայական ճոճանակով (Ֆուկոյի ճոճանակ)։
- 1870 - Ռուդոլֆ Կլաուզիուսը ներկայացրեց վիրիալ տեսությունը։
- 1902 - Ջեյմս Ջինսը գտնում է երկարության սանդղակը, որն անհրաժեշտ է գրավիտացիոն խանգարումների համար ստատիկ գրեթե միատարր միջավայրում աճելու համար։
- 1915 - Էմմի Նյոթերն ապացուցում է Նյոթերի թեորեմը, որից բխում են պահպանման օրենքները։
- 1952 - Փարքերը մշակում է վիրիալ թեորեմի տենզորի ձևը[17]։
- 1978 - Վլադիմիր Առնոլդը ձևակերպում է Լյուվիլ-Առնոլդի թեորեմի ճշգրիտ ձևը[18]։
- 1983 - Մորդեհայ Միլգրոմն առաջարկում է Փոփոխված Նյուտոնյան դինամիկան։
- 1992 - Ուդվադիան և Կալաբան ստեղծում են Ուդվադիա-Կալաբա հավասարումը։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Ossendrijver, Mathieu (2016 թ․ հունվարի 29). «Ancient Babylonian astronomers calculated Jupiter's position from the area under a time-velocity graph». Science. 351 (6272): 482–484. Bibcode:2016Sci...351..482O. doi:10.1126/science.aad8085. PMID 26823423. S2CID 206644971. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 29-ին.
- ↑ Sambursky, Samuel (2014). The Physical World of Late Antiquity. Princeton University Press. էջեր 65–66. ISBN 9781400858989.
- ↑ Sorabji, Richard (2010). «John Philoponus». Philoponus and the Rejection of Aristotelian Science (2nd ed.). Institute of Classical Studies, University of London. էջ 47. ISBN 978-1-905-67018-5. JSTOR 44216227. OCLC 878730683.
- ↑ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., «Al-Biruni», MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.:
- ↑ Շլոմո Պինես (1964), "La dynamique d’Ibn Bajja", in Mélanges Alexandre Koyré, I, 442-468 [462, 468], Paris.
(cf. Abel B. Franco (October 2003). "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory", Journal of the History of Ideas 64 (4), p. 521-546 [543]: "«Պինեսը նաև տեսել է Իբն Բաջայի հոգնածության գաղափարը որպես ուժի լեյբնիցյան գաղափարի նախադրյալ, որը, ըստ նրա, ընկած է Նյուտոնի շարժման երրորդ օրենքի և ուժերի «ռեակցիայի» հայեցակարգի հիմքում»":) - ↑ Pines, Shlomo (1970). «Abu'l-Barakāt al-Baghdādī , Hibat Allah». Dictionary of Scientific Biography. Vol. 1. New York: Charles Scribner's Sons. էջեր 26–28. ISBN 0-684-10114-9.:
(cf. Abel B. Franco (October 2003). "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory", Journal of the History of Ideas 64 (4), p. 521-546 [528]: Հիբաթ Ալլահ Աբուլ-Բարաքաթ ալ-Բագդադին (մոտ 1080-1164/65-ից հետո) յուրօրինակ կերպով էքստրապոլյացրել է մարմինների ընկնելու դեպքի տեսությունը իր «Քիթաբ ալ-Մութաբար» (գիրք այն մասին, որը հաստատվել է անձնական արտացոլման միջոցով)։ [...] Այս գաղափարը, ըստ Պինեսի, Արիստոտելի հիմնական դինամիկ օրենքի ամենահին ժխտումն է [այսինքն, որ հաստատուն ուժն առաջացնում է միատեսակ շարժում], և, հետևաբար, «դասական մեխանիկայի հիմնարար օրենքի անորոշ ձևով կանխատեսումն է [այսինքն՝ անընդհատ կիրառվող ուժն առաջացնում է արագացում]:) - ↑ Clagett (1968, p. 561), Nicole Oresme and the Medieval Geometry of Qualities and Motions; a treatise on the uniformity and difformity of intensities known as Tractatus de configurationibus qualitatum et motuum. Madison, WI: University of Wisconsin Press. 0-299-04880-2.
- ↑ Grant, 1996, p.103.
- ↑ F. Jamil Ragep (2001), "Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context", Science in Context 14 (1-2), p. 145–163. Cambridge University Press.
- ↑ «Timeline of Classical Mechanics and Free Fall». www.scientus.org. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ Sharratt, Michael (1994). Galileo: Decisive Innovator. Cambridge: Cambridge University Press. 0-521-56671-1, p. 198
- ↑ Wallace, William A. (2004). Domingo de Soto and the Early Galileo. Aldershot: Ashgate Publishing. 0-86078-964-0 (pp. II 384, II 400, III 272)
- ↑ Ismail Bullialdus, Astronomia Philolaica … (Paris, France: Piget, 1645), page 23.
- ↑ Rob Iliffe & George E. Smith (2016). The Cambridge Companion to Newton. Cambridge University Press. էջ 75. ISBN 9781107015463.
- ↑ Hermann, J (1710). «Unknown title». Giornale de Letterati d'Italia. 2: 447–467.
Hermann, J (1710). «Extrait d'une lettre de M. Herman à M. Bernoulli datée de Padoüe le 12. Juillet 1710». Histoire de l'Académie Royale des Sciences (Paris). 1732: 519–521. - ↑ Poinsot (1834) Theorie Nouvelle de la Rotation des Corps, Bachelier, Paris
- ↑ Parker, E.N. (1954). «Tensor Virial Equations». Physical Review. 96 (6): 1686–1689. Bibcode:1954PhRv...96.1686P. doi:10.1103/PhysRev.96.1686.
- ↑ V. I. Arnold, Mathematical Methods of Classical Mechanics, Graduate Texts in Mathematics (Springer, New York, 1978), Vol. 60.