Ազատ (գետ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ազատ (այլ կիրառումներ)
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արջաձոր (այլ կիրառումներ)
| Ազատ | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 40 կմ և 55 կմ[1] |
| Ավազանի մակերես | 550 կմ² և 572 կմ²[1] |
| Ջրի ծախս | 35,9 մ³/վ[1] և 6,51 մ³/վ[1] |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Սպիտակասար |
| Կոորդինատներ | 39°57′37″ հս․ լ. 44°29′17″ ավ. ե.HGЯO |
| Գետաբերանի տեղակայում | Արաքս |
| Տեղակայում | |
| Հոսող հոսքեր | Ոսկեջուր, Չորսելավ, Գեղարդ, Միլի, Այդար, Գողթ և Սևկաջուր |
| Ջրի մարմիններ | Ազատի ջրամբար |
| Երկիր |  Հայաստան |
| Երկրամաս | Արարատի մարզ և Կոտայքի մարզ |
|
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 960 ռուս.. • անգլ.. • ֆր. |
Ազատ, Բաշգառնի, Գառնիի ջուր, գետ Հայաստանի Արարատի և Կոտայքի մարզերում[2] (թեև գլխավորապես ընկած է Արարատի մարզում)։ Երկարությունը՝ 55 կմ[3], ջրահավաք ավազանի մակերեսը՝ մոտ 550 կմ2։
Աշխարհագրական դիրք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սկիզբ է առնում Գեղամա լեռնաշղթայի Սպիտակասար լեռնագագաթի հարավարևմտյան լանջերի 3000-3200 մ բարձրություններից։ Ակունքի մոտավոր կոորդիանատներն են հս.լ. 49°09՛11՛՛ արլ.ե. 45°00՛14՛՛։ Սկզբում՝ մոտ 13 կմ հոսում է հարավարևմտյան ուղղությամբ՝ անցնելով մինչև 600 մ խորություն ունեցող գեղատեսիլ հովտով։ Վերին հոսանքի այս հատվածը՝ մինչև ձախակողմյան Քաջառու (նախկին Դարբանդ) վտակը ընդունելը կոչվում է նաև Ուղտուակունք (Յոթնակունք), իսկ այս վտակի միախառնումից հետո հոսանքով դեպի ներքև՝ մինչև աջակողմյան Գողթ վտակն ընդունելը կոչվում է նաև Միլի։ Այս ընթացքում գետը հոսում է հյուսիսարևմտյան ուղղությամբ՝ ընդունելով նաև աջակողմյան Սևջուր (կամ Սևկաջուր, նախկին Կարասու) վտակը (վերը ներկայացվածները Ազատի գլխավոր վտակներն են)։
_Bridge.jpg)
Գառնի գյուղի մոտ գետը վերջնականապես թեքվում է դեպի հարավ-արևմուտք՝ սկզբնական մոտ 9 կմ անցնելով մինչև 180 մ խորություն ունեցող Գառնու կիրճով։ Լանջազատ (Զովաշեն) գյուղի մոտ Ազատի վրա կառուցված է ջրամբար և ՀԷԿ։ Ստորին հոսանքում անցնում է Արարատյան հարթավայրով ու թափվում Արաքս։ Գետաբերանի աշխարհագրական կոորդինատներն են՝ հս.լ. 39°57՛37՛՛ արլ.ե. 44°29՛17՛՛։
Սնումը հիմնականում ստորերկրյա է (69%) և ձնահալոցքային (21%)։ Ջրի մակարդակի ամենամյա կրկնվող բարձրացումը տեղի է ունենում ապրիլից հունիս, որի ընթացքում ձևավորվում է տարեկան հոսքի 46%-ը։ Ջրի տարեկան միջին ծախսը 6,5-7 մ³/վրկ է, տարեկան հոսքը 205-220 միլիոն մ³։ Ազատը հիմնականում արագահոս է, ունի քարքարոտ, սահանքավոր հուն և մեծ անկում։ Ջրերը մասամբ օգտագործվում են գյուղատնտեսական և էներգետիկ նպատակներով։
Ազատ գետի հովիտը շատ մասերում լցված է փլուզումների հետևանքով առաջացած հսկայական ժայռաբեկորներով։ Գետահովիտն արտասավոր վեհություն ունի հատկապես Գողթ գյուղից վերև։ Գետի այս հատվածը բնության յուրօրինակ վայրերից մեկն է։ Այստեղի գեղատեսիլ անձուկ կիրճերը, ամենաբազմազան լերկ ժայռերը, տեղ-տեղ դեպի ձորն իջնող անտառապատ լեռնալանջերը և մեծ բարձրությունից գահավիժող ջրերը հովիտին տալիս են բացառիկ գրավիչ տեսք։
Ազատ գետի վերին մասում կա մի ձոր Արջաձոր, '('Այիդարասի)[5]։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Ազատ գետը վերին հոսանքում -
Ազատ գետը Գառնիի ձորում -
Ազատի կիրճը -
Ազատը -
Ազատը իր կիրճում -
Ազատի կիրճը ուշ ամռանը
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 39 — 992 էջ։
- ↑ Հովհաննես Այվազյան (գլխավոր խմբագիր-տնօրեն) և ուրիշներ, Հայաստանի բնաշխարհ (հանրագիտարան), Երևան, «Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն», 2006, էջ 162 — 692 էջ. — 3500 հատ, ISBN 5-89700-029-8։
- ↑ Պատմությու՞ն, թե՞ պատմության իմիտացիա. Գառնու կամրջի վերականգնման մասին
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 230 — 992 էջ։
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հայաստանի Սովետական Հանրագիտարան, Երևան, 1974, I հատոր, էջ 95
- Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարան, Հ.Մ.Այվազյան, Երևան, 2006, էջ 139
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ազատ (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||
| ||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 95)։ 
|