Ադրբեջանական կինո

Բաքվում առաջին կինոստուդիայի շենքը, որը հիմնադրվել է 1920-ական թվականներին

«Բալախանիի նավթային շատրվան» ֆիլմի առաջին տեսահոլովակը

Ադրբեջանական կինեմատոգրաֆիան բաղկացած է Ադրբեջանում արտադրված ֆիլմերից։ Ադրբեջանական կինոյի պատմությունը սկսվում է 1898 թվականի օգոստոսի 2-ին։ Առաջին ֆիլմերը բաղկացած էին լուսանկարիչ Ալեքսանդր Միշոնի կողմից արված սյուժեներից և «Կցված» գեղարվեստական կինոսյուժեներից։ Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանում կինոյի ծննդյան օրվանից նկարահանվել է շուրջ 240 լիամետրաժ ֆիլմ և ավելի քան 50 կարճամետրաժ ֆիլմ, նաև ավելի քան 1200 վավերագրական և հարյուրավոր անիմացիոն և այլն։

Պատմություն

Կատրը առաջին ադրբեջանական ֆիլմից «Կույսի աշտարակի լեգենդը»

Առաջին ֆիլմերը բաղկացած էին լուսանկարիչ Ալեքսանդր Միշոնի կողմից արված սյուժեներից և «Կցված» գեղարվեստական կինոսյուժեներից։ 1915 թվականին գործում էր Կովկասում Պիրոնե եղբայրների կողմից հիմնադրված բաժնետիրական ընկերությունը։ 1915 թվականին այս բաժնետիրական ընկերությունը սկսեց ֆիլմ նկարահանել իբրև Իբրահիմ բեկ Մուսաբակովի «Նավթ և միլիոնների երկրում» վեպի վրա հիմնված առաջին ադրբեջանական ֆիլմը։ Սանկտ Պետերբուրգից ռեժիսոր Բորիս Սվետլովը հրավիրվել է ֆիլմ նկարահանելու համար։ Ֆիլմում կարևոր դեր է խաղացել Հուսեյն Արաբլինսկին։ 1916 թ.-ին Բաքվում նկարահանվել է առաջին ադրբեջանական կինոկատակերգությունը` Ուզեիր Հաջիբեկովի« Արշին Մալ Ալանի » օպերետի հիման վրա։ 1919 թվականին գուցադրվել է Ադրբեջանի անկախության տարեդարձի առթիվ լիամետրաժ ֆիլմ։

1920-ական թվականներ

«Ֆորում» կինոթատրոնը Բաքվում

1923 թվականին ստեղծվել է Ադրբեջանի Ֆոտո-Կինոյի գրասենյակը (ԱՖԿԳ)։ 1924 թվականին էկրանի վրա հայտնվել է երկու մասից բաղկացած ֆիլմ `«Կույսի աշտարակի լեգենդը»։ Նկարահանման ժամանակ ռեժիսորները արևելյան ծայրահեղություն էին օգտագործել։ 1925 թվականին Շամիլ Մահմուդբեովի նախաձեռնության կազմակերպվել է Ստուդիան, Ադրբեջանում ազգային ռեժիսորի և դերասան կադրերի պատրաստման համար։ Ջաֆար Ջաբբարլին, Միքայիլ Միքայիլովը և այլք կրթությունը ստացել են այստեղ։ Ջաֆար Ջաբարլին հայտնի ադրբեջանցի դրամատուրգ է, որը համարվում է Ադրբեջանի սցենարիստների դպրոցի հիմնադիրը։ ԱՖԿԳ-ը հետագայում կոչվել է Ազդովլետկինո (1926-1930), «Ազերկինո» (1930-1933), «Ազֆիլմ» (1933), «Ազերֆիլմ» (1935-1940) և «Բաքու կինոթատրոն» (1941-1959)։ Իսկ 1961 թվականից կոչվում է Ջաֆար Ջաբբարլիի անունով «Ադրբեջանֆիլմ» կինոստուդիա։ «Սևիլ» այդ ժամանակին ստեղծված հաջողված ֆիլմ է, որը պատկերում է ադրբեջանական կնոջ կերպարը գեղարվեստական և իրատեսական։ XX դարի 20-ական թվականներին Բաքվում տեղի և արտասահմանյան կինոընկերությունների կողմից վավերագրական ֆիլմեր են նկարահանվել տեղական կյանքի և նավթային հանքերի մասին։ 1925 թվականին ռեժիսոր Աբբաս Միրզա Շարիֆզադեն ավարտեց ֆիլմը «Ճանապարհորդություն Ադրբեջանին» երկրի մշակութային և տնտեսական կյանքի մասին։ 1920-ականներին Ադրբեջանում նկարահանվել են ավելի պատմական և վավերագրական ֆիլմեր։

1930-ական թվականներ

Կատրը ադրբեջանական ֆիլմից «Քյանդլիլար»(Գյուղացիներ)

Ալեսքեր Ալեքպերով, Կատրը ադրբեջանական ֆիլմից «Լաթիֆ»

1930-ական թվականներին ադրբեջանական կինեմատոգրաֆիայում սկսեցին գործել Սեյֆուլլա Բադալովը, Վլադիմիր Երեմեևը, Ալեսքեր Ալեքպերովը և ուրիշներ։ 1930-ականների սկզբին ֆիլմերը նկարահանվել են ժամանակակից կյանքի մասին․ «Լաթիֆ», «Իսմեթ», «Ալմազ» և «Նոր հորիզոն», «Բաքուցիներ», «Գյուղացիներ» և այլն։ 1935 թվականին Ադրբեջանում ձայնային կինոյի արտադրությունը սկսվեց «Կապույտ ծովի ափին» խաղարկային ֆիլմով։ Ֆիլմում ցուցադրվեց առաջատար ֆիլմերի դերասաններ Լև Սվերդլինը, Նիկոլայ Քրիչկովը, Ելենա Կուզմինան և ուրիշներ։ 1936-1941 թթ. նկարահանվել է ավելի քան 10 աուդիո ֆիլմ։ 1930-ական թվականներին նկարահանված «Արևելյան ճանապարհը», «Ադրբեջանի արվեստը» ֆիլմերը ավելի հայտնի են։ 1936 թվականին Ադրբեջանում գործում էր «Ֆորում» կինոթատրոնը։

1940-ական թվականներ

Մովսյում Սանանի (Բախտիյար)

1940 թ.-ին Միխայիլ Միկայիլովը և Վլադիմիր Երեմեևը ստեղծեցին «20-րդ գարուն» վավերագրական ֆիլմը `Ադրբեջանում խորհրդային իշխանության հաստատման 20-ամյակի կապակցությամբ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նկարահանվել են հերոսներ Քամալ ԳասիմովՀայրենիքի Որդինին և Բախտիար Քարիմովին նվիրված «Հայրենիքի Որդին» և «Բախտիյար» ֆիլմերը։ Պատերազմի ընթացքում ֆիլմ `«Սուզանավային նավակ Թ-9» նկարահանվեց նավաստիների մասին։ 1944 թվականին Բաքու կինոստուդիան Մոսկվայի կինոստուդիայի հետ միասին նկարահանվել են լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմ `«Խազար»։ 1940-ական թվականներին Ադրբեջանի կենեմատոգրաֆիան աշխարհին հանրահայտ դերասաններ ու ռեժիսորներ է նվիրել։ Այդ տաղանդավոր մարդիկ մեծ դեր են խաղացել հայրենական և համաշխարհային կինեմատրոգրաֆիայի զարգացման գործում։ Նրանց շարքում կարելի է նշել ականավոր կինոռեժիսոր, ուսուցիչ, դերասան, Ադրբեջանի ՍԱՀ ժողովրդական արտիստ Ռզա Թահմասիբի անունը։ Նրա աշխատանքներից ամենակարևորը մեծ ադրբեջանցի երգահան Ուզեիր Հաջիբեյլիի համանուն օպերետայի հիման վրա՝ 1945 թվականին նկարահանած՝ «Արշին մալ ալան» ֆիլմն է։ Ֆիլմն ընդգրկվել է ադրբեջանական և սովետական կինոյի ոսկե ֆոնդում և կրկնօրինակվել է աշխարհի 86 լեզուներով։ Այդ ֆիլմում գլխավոր դերը խաղացել է հանրահայտ ադրբեջանցի երգիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Ռաշիդ Բեհբութովը։ Ռեժիսոր Ռզա Թահմասիբը դասավանդելով Ադրբեջանի Թատրոնի ինստիտուտում և Ադրբեջանի Կոնսերվատորիայում հայտնի դերասանների պլեադա է աճեցրել, որոնց շարքում կարելի է նշել Նասիբա Զեյնալովային, Իլհամ Նամիգ Քյամալին, Աղախան Սալմանլիին և ուրիշներին։ Լեյլա Բադիրբեյլին ադրբեջանական կինոյի ամենագեղեցիկ դերասանուհիներից է։ Նա համաժողովրդական համբավ է ձեռք բերել՝ «Արշին մալ ալան» ֆիլմում խաղացած իր առաջին գլխավոր դերի՝ Գյուլչոհրայի համար։ Հետագայում նա դեր է ստացել այնպիսի ֆիլմերում ինչպիսիք են «Ֆաթալի խան», «Հնադիպում», «Ստվերները շողում են», «Նրա մեծ սիրտը», «Քյորօղլու» և «Սևիլ» ֆիլմերը։

1950-ական թվականներ

1950-ականների սկզբին Բաքվի կինոստուդիայի կողմից նկարահանվել էն միայն «Ֆատալի խան» և «Բաքվի լույսերը» ֆիլմերը։ Ադրբեջանական կինոյի զարգացման նոր փուլը սկսվում է 1950-ականների կեսերին։ Բաքվի կինոստուդիայում ստեղծված տարբեր առարկաների ֆիլմեր։ Այս տարիներին նկարահանվել է «Հեռավոր ափին» ֆիլմը, որը նվիրված է պարտիզան ՛Մեհդի Հուսեյնզադեին։

2000-ական թվականներ

2000-ական թվականներին ադրբեջանական շատ ֆիլմեր մասնակցոել են համաշխարհային կինոփառատոններին։ Օրինակ, Ռուֆաթ Ասլանլիի՝ «Քամելեոն» ֆիլմը ներկայացվել է Լոկարնոյի միջազգային կինոփառատոնում, Իլգար Սաֆատի՝ «Հատված» ֆիլմը՝ «Արտասահմանյան լեզվով լավագույն ֆիլմ» անվանակարգում արժանացել է «Օսկար»-ի 83-րդ ամենամյա մրցանակի, իսկ գլխավոր դերակատար Թիմուր Օդուշևը՝ «Հոլիվուդի երիտասարդ տաղանդները» 32-րդ ամենամյա մրցանակի դափնեկիր է դարձել։

Ֆիլմեր

• «Երազը» (2001)- ռեժիսոր Օկտայ Միր-Կասիմով
• «Հաջի-Գարա» (2002)- ռեժիսոր Ճախանգիր Մեհդիև
• «Կախարդ» (2003)- ռեժիսոր Ֆիքրեթ Ալիև
• «Տիեզերքի մեղեդին» (2004)- ռեժիսոր Հուսեին Մեհդիև
• «Ազգային ռումբ» (2004)- ռեժիսոր Վագիֆ Մուսթաֆաև
• «Որտեղ գետերը միաձուլվում են» (2004)- ռեժիսոր Նիջաթ Ֆեյզուլլաև
• «Պատանդ» (2006)- ռեժիսոր Էլդար Գուլիև
• «Ստի» (2006)- ռեժիսոր Ռամիզ Էզիզբեկլի
• «Հրաժեշտ, հարավային քաղաք» (2006)- ռեժիսոր Օլեկ Սեֆերելիև
• «Մենք կվերադառնանք» (2007)- ռեժիսոր Էլխան Կասիմով
• «Բարի լույս, իմ հրեշտակ» (2008)- ռեժիսոր Օկտայ Միր-Կասիմով
• «Ամրոց» (2008)- ռեժիսոր Շամիլ Նաջաֆզադե