Jump to content

«Մասնակից:Papyan R/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Ջնջվում է էջի ամբողջ պարունակությունը
Պիտակներ՝ Դատարկում Ձեռքով հետշրջում
No edit summary
Տող 1. Տող 1.

[[File:Deng Xiaoping Atlanta 1979-5 (cropped).jpg|thumb|[[Դեն Սյաոպին]]]]


'''Դեն Սյաոպինի տեսություն''' ([[չինարեն]]՝ 邓小平理论, [[փինյին]]՝Dèng Xiǎopíng Lǐlùn), որը նաև հայտնի է որպես '''դենիզմ,''' քաղաքական և տնտեսական գաղափարախոսությունների շարքն է, որն առաջին անգամ մշակվել է Չինաստանի առաջնորդ [[Դեն Սյաոպին|Դեն Սյաոպինի]] կողմից<ref>{{Cite book |last=Nathan |first=Andrew J. |url=https://books.google.com/books?id=7YXHN3EEKTwC&pg=PA35 |title=Dilemmas of Reform in Jiang Zemin's China |date=1999 |publisher=Lynne Rienner Publishers |isbn=978-1-55587-851-1 |pages=34–36, 39, 46 |language=en |via=[[Google Books]]}}</ref><ref>{{Cite book |last=Tang |first=Wenfang |url=https://books.google.com/books?id=VGA9OONVhtcC |title=Public Opinion and Political Change in China |date=2005 |publisher=[[Stanford University Press]] |isbn=978-0-8047-5220-6 |pages=73, 75, 213 |language=en |via=[[Google Books]]}}</ref><ref name="Guo 20112">{{Cite encyclopedia |title=Marxism |encyclopedia=[[International Encyclopedia of Political Science]] |publisher=[[SAGE Publications]] |last=Guo |first=Dingping |date=2011 |editor-last=Badie |editor-first=Bertrand |editor-link=Leonardo Morlino |volume=5 |pages=1495–1501 |doi=10.4135/9781412994163 |isbn=9781412959636}}</ref>։ Տեսությունը չի մերժում [[մարքսիզմ-լենինիզմ|մարքսիզմ-լենինիզմը]] կամ [[Մաոիզմ|մաոիզմը]], փոխարենը պնդում է, որ դրանք հարմարեցված են Չինաստանի առկա սոցիալ-տնտեսական պայմաններին<ref>{{Cite news |date=14 September 2010 |title=The Years of Hardship and Danger |url=http://cpcchina.chinadaily.com.cn/people/2010-09/14/content_11301454_6.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171024153451/http://cpcchina.chinadaily.com.cn/people/2010-09/14/content_11301454_6.htm |archive-date=24 October 2017 |access-date=24 October 2017 |publisher=Peoples Daily China}}</ref><ref>{{Cite book |last=Zhang |first=Wei-Wei |title=Ideology and economic reform under Deng Xiaoping, 1978–1993 |date=1996 |publisher=[[Routledge]]}}</ref>:  

Տեսությունը նաև կարևոր դեր է խաղաց Չինաստանի ժամանակակից տնտեսության մեջ, քանի որ Դենն ընդգծել է [[Չինաստանի տնտեսական բարեփոխումներ|Չինաստանի բացումը]] դեպի արտաքին աշխարհ, [[Մեկ երկիր, երկու համակարգ|մեկ երկրի, երկու համակարգերի]] ներդրումը և «<nowiki/>[[Փնտրեք ճշմարտությունը փաստերից|փնտրիր ճշմարտությունը փաստերից]]<nowiki/>» արտահայտության միջոցով, որով քարոզում էր քաղաքական և տնտեսական պրագմատիզմ<ref name="Guo 20113">{{Cite encyclopedia |title=Marxism |encyclopedia=[[International Encyclopedia of Political Science]] |publisher=[[SAGE Publications]] |last=Guo |first=Dingping |date=2011 |editor-last=Badie |editor-first=Bertrand |editor-link=Leonardo Morlino |volume=5 |pages=1495–1501 |doi=10.4135/9781412994163 |isbn=9781412959636}}</ref><ref>{{Cite web |last=Xiaoping |first=Deng |author-link=Deng Xiaoping |date=10 October 1978 |title=Carry out the policy of opening to the outside world and learn advanced science and technology from other countries |url=http://english.peopledaily.com.cn/dengxp/vol2/text/b1240.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090123013653/http://english.peopledaily.com.cn/dengxp/vol2/text/b1240.html |archive-date=23 January 2009 |access-date=4 January 2009}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ideological Foundation |url=http://english.cpc.people.com.cn/66739/4521326.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090121081100/http://english.cpc.people.com.cn/66739/4521326.html |archive-date=21 January 2009 |access-date=4 January 2009}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bader |first=Jeffrey A. |author-link=Jeffrey A. Bader |date=February 2016 |title=How Xi Jinping Sees the World… and Why |url=https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/07/xi_jinping_worldview_bader-1.pdf |url-status=live |journal=Order from Chaos: Foreign Policy in a Troubled World |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621055334/https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/07/xi_jinping_worldview_bader-1.pdf |archive-date=21 June 2021}}</ref>։

== Ակնարկ ==
Ոգեշնչվելով Լենինի [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն|նոր տնտեսական քաղաքականությունից]], Դենի տեսությունը խրախուսում էր սոցիալիզմի կառուցումը Չինաստանում՝ զարգացնելով [[Չինական բնութագրերով սոցիալիզմ|«չինական բնութագրերը»]] , որն առաջնորդվում էր Չինաստանի տնտեսական բարեփոխումների քաղաքականությամբ՝ նպատակ ունենալով կատարելագործել և զարգացնել սոցիալիստական համակարգը<ref>{{Cite book |last=Peters |first=Michael A. |url=https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9780429329135-3/chinese-dream-michael-peters |title=The Chinese Dream: Xi Jinping Thought on Socialism with Chinese Characteristics for a New Era |work=The Chinese Dream: Educating the Future |publisher=[[Taylor & Francis]] |isbn=9780429329135 |doi=10.4324/9780429329135-3 |access-date=4 December 2022}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Changqiu |first=Zeng |date=2005 |title=Lièníng de xīn jīngjì zhèngcè yǔ dèngxiǎopíng de gǎigé kāifàng zhī bǐjiào |script-title=zh:列宁的新经济政策与邓小平的改革开放之比较 |trans-title=Comparison of Lenin's New Economic Policy and Deng Xiaoping's Reform and Opening |url=https://www.1xuezhe.exuezhe.com/Qk/art/273811?dbcode=1&flag=2 |url-status=live |journal=Qinghai Social Sciences |language=zh |pages=9–13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201211221451/https://www.1xuezhe.exuezhe.com/Qk/art/273811?dbcode=1&flag=2 |archive-date=11 December 2020}}</ref>։ Նրա տեսությունը չէր առաջարկում Չինաստանի փակ տնտեսական համակարգի բարելավում կամ զարգացում, այլ ավելի շուտ՝ տապալել գոյություն ունեցող տնտեսական համակարգը ավելի բաց համակարգի համար<ref>{{Cite book |last=Wang |first=Guidong |title=Proceedings of the 2016 2nd International Conference on Social Science and Technology Education (ICSSTE 2016) |date=2016 |publisher=Atlantis Press |isbn=978-94-6252-177-3 |location=Guangzhou, China |pages=433–436 |language=en |chapter=Joint Integration of Deng Xiaoping' Reform Theory and Chinese Reform |doi=10.2991/icsste-16.2016.80 |chapter-url=http://www.atlantis-press.com/php/paper-details.php?id=25852708 |doi-access=free}}</ref>:

Դենը ներքին կայունությունը համարում էր տնտեսական զարգացման կարևոր գործոն. «Չինաստանում կայունության գերակա կարիքն է: Առանց կայուն միջավայրի մենք ոչինչ չենք կարող հասնել և նույնիսկ կարող ենք կորցնել այն, ինչ ձեռք ենք բերել»: Նա հավելել է, որ «կայունությունը բարեփոխումների և զարգացման հիմնական նախադրյալն է: Առանց կայունության ոչ մի բանի հնարավոր չէ հասնել»<ref>{{Cite book |last=Wong |first=Kam C. |title=Police Reform in China |date=2011 |publisher=[[Taylor & Francis]] |page=242}}</ref>:

Չինաստանն իր տնտեսական աճի համար հիմնականում պարտական է Դեն Սյաոպինի շեշտադրմանը տնտեսական արտադրության վրա ՝ համաձայն արտադրողական ուժերի տեսության, որը 20-րդ դարի [[Մարքսիզմ|մարքսիստական]] տեսության մի մասն է: Դենի կարծիքով, Չինաստանի ղեկավարության առջև ծառացած մարտահրավերը երկակի էր.

# Նպաստել Չինաստանի տնտեսության արդիականացմանը
# Պահպանել Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության գաղափարական միասնությունը և դրա վերահսկողությունը արդիականացման համար անհրաժեշտ բարդ բարեփոխումների նկատմամբ<ref>{{Cite journal |last=Kang |first=Liu |date=1996 |title=Is there an alternative to (capitalist) globalization? The debate about modernity in China |url=https://www.jstor.org/stable/303642 |journal=Boundary 2 |volume=23 |pages=193–218 |doi=10.2307/303642 |jstor=303642 |s2cid=164040788}}</ref>:

Դենը կարծում էր, որ «միայն արտադրողական ուժերը անընդհատ զարգացնելով երկիրը կարող է աստիճանաբար ուժեղ և բարգավաճ դառնալ՝ բարձրացող կենսամակարդակով»<ref>{{Cite book |last=Lu |first=Yang |title=China-India Relations in the Contemporary World Dynamics of National Identity and Interest |date=2016 |publisher=[[Taylor & Francis]] |page=53}}</ref>։

Դենը պնդում էր, որ ժամանակի միջազգային կարգում Չինաստանի մեկուսացման և ծայրահեղ թերզարգացած տնտեսության պատճառով, որպեսզի Չինաստանը հասնի սոցիալիզմի և կամրջի Չինաստանի և արևմտյան կապիտալիզմի միջև անջրպետը, Չինաստանը պետք է փոխառի որոշակի շուկայական տարրեր և ասպեկտներ [[Կապիտալիզմ|կապիտալիզմից]] իր տնտեսության մեջ<ref>{{Cite news |last=[[Le Monde]] |date=21 January 2004 |title=La construction de l'économie socialiste de marché |trans-title=The construction of the socialist market economy |url=https://www.lemonde.fr/economie/article/2004/01/21/la-construction-de-l-economie-socialiste-de-marche_349978_3234.html? |work=[[Le Monde]] |language=fr}}</ref>։ Սակայն նա նաև առաջարկել է, որ դրա օգտագործումը պետք է լինի պետական վերահսկողության տակ: Այս փոխառված սկզբունքները, Դենի կարծիքով, թույլ են տվել ավելի ազատական մեկնաբանել Չինաստանի արդիականացումը սոցիալիստական պետության: Սա ներառում է շուկայավարման բնութագրեր, ինչպիսիք են պլանավորումը, արտադրությունը և բաշխումը, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես սոցիալիզմ<ref>{{Cite book |last=Moak |first=Ken |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137535580_6 |title=Deng Xiaoping Theory |last2=Lee |first2=Miles W. N. |date=2015 |work=China’s Economic Rise and Its Global Impact |publisher=[[Palgrave Macmillan]] US |isbn=978-1-349-55604-5 |location=New York |pages=91–115 |language=en |doi=10.1057/9781137535580_6 |access-date=4 December 2022}}</ref>: Արդիականացման ջանքերն ընդհանրացվել են [[Չորս արդիականացում|Չորս արդիականացումների]] հայեցակարգով: Չորս արդիականացումները նպատակներ էին, որոնք առաջադրվել են [[Չժոու Էնլայ|Չժոու Էնլայի]] կողմից 1963 թվականին և շարունակվել են [[Խուա Գո Ֆեն]]<nowiki/>ի կողմից 1976 թվականից հետո՝ բարելավելու գյուղատնտեսությունը, արդյունաբերությունը, ազգային պաշտպանությունը և գիտությունն ու տեխնոլոգիան Չինաստանում<ref>{{Cite book |last=Uhalley Jr. |first=Stephen |title=A History of the Chinese Communist Party |date=1988 |publisher=[[Hoover Institution Press]] |location=Stanford |page=180}}</ref>: Դենիստները դեռևս հավատում են, որ Չինաստանին անհրաժեշտ է հողի, բանկերի, հումքի և ռազմավարական կենտրոնական արդյունաբերության հանրային սեփականություն, այնպես որ ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարությունը կարող է որոշումներ կայացնել, թե ինչպես դրանք օգտագործել ի շահ ամբողջ երկրի՝ հողի սեփականատերերի փոխարեն, բայց միևնույն ժամանակ, մասնավոր սեփականությունը թույլատրվում և խրախուսվում է պատրաստի ապրանքների և ծառայությունների ոլորտներում<ref>{{Cite news |title=Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 1 (1938–1965) |url=http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515295500635.swf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080510060245/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515295500635.swf |archive-date=10 May 2008}}</ref><ref>{{Cite news |title=Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 2 (1975–1982) |url=http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515261400629.swf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080403035549/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515261400629.swf |archive-date=3 April 2008}}</ref><ref>{{Cite news |title=Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 3 (1982–1992) |url=http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515274900631.swf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080316192034/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515274900631.swf |archive-date=16 March 2008}}</ref>: Ըստ դենիստների տեսության՝ այդ ոլորտներում մասնավոր սեփականատերերը բուրժուազիա չեն, որովհետև մարքսիստական տեսության համաձայն՝ բուրժուական հող ու հումք ունի։ Դենիստական տեսության մեջ մասնավոր ընկերությունների սեփականատերերը կոչվում են քաղաքացիական կառավարման ձեռնարկություններ<ref>{{Cite web |date=1 March 2005 |title=Lìyǐníng: Mínyíng qǐyè jiā bùshì jiù zhōngguó zīběnjiā de yánxù shāngyè píndào |script-title=zh:厉以宁：民营企业家不是旧中国资本家的延续 商业频道 |trans-title=Li Yining: Private entrepreneurs are not a continuation of the old Chinese capitalists |url=http://biz.163.com/05/0301/10/1DOK064M00020QF5.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20050505042523/http://biz.163.com/05/0301/10/1DOK064M00020QF5.html |archive-date=5 May 2005 |access-date=3 October 2020 |website=biz.163.com |language=zh}}</ref>:

Գաղափարախոսական միասնությունը պահպանելու համար Դեն Սյաոպինի տեսությունը ձևակերպել է «<nowiki/>[[Չորս կարդինալ սկզբունքներ|Չորս կարդինալ սկզբունքները]]<nowiki/>» որոնք ՉԿԿ-ն պետք է պահպանի<ref>{{Cite book |last=Shambaugh |first=David |title=The Modern Chinese State |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=2000 |isbn=9780521776035 |page=184}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 June 2011 |orig-date=March 1979 |title='Four Cardinal Principles' |url=http://www.china.org.cn/china/CPC_90_anniversary/2011-06/22/content_22838756.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331213225/http://www.china.org.cn/china/CPC_90_anniversary/2011-06/22/content_22838756.htm |archive-date=31 March 2022 |access-date=10 January 2021 |website=[[China Internet Information Center]]}}</ref>.

* «կոմունիզմի հիմնական ոգին»,
* ՉԺՀ-ի քաղաքական համակարգը, որը հայտնի է որպես [[ժողովրդական դեմոկրատական դիկտատուրա]],
* կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությունը,
* Մարքսիզմ-լենինիզմ և [[Մաոիզմ|Մաո Ցզեդունի միտք]]։

1992 թվականին, տասնչորս տարի անց, երբ Դենը դարձել էր Չինաստանի առաջնորդ, նա շրջագայություն է սկսել հարավային Չինաստան ([[չինարեն]]՝ {{Lang|zh|南巡}}) <ref>{{Cite journal |last=Zhao |first=Suisheng |date=1993 |title=Deng Xiaoping's southern tour: elite politics in post-Tiananmen China |journal=[[Asian Survey]] |volume=33 |pages=739–756 |doi=10.2307/2645086 |jstor=2645086}}</ref>։ Այս ճանապարհորդության ընթացքում նա արտասանել է իր հայտնի արտահայտությունը. «Բացեք» ([[չինարեն]]՝ {{Lang|zh-Hans-CN|开放}}) «Բացեք»-ը կհանդիսանա Չինաստանի տնտեսական զարգացման հիմքը մինչև մեր օրերը:

Դենիստները նաև խիստ դիրք են գրավում անձի պաշտամունքի ցանկացած ձևի դեմ, որը հայտնվել է Խորհրդային Միությունում Ստալինի կառավարման և ներկայիս Հյուսիսային Կորեայի ժամանակ<ref>{{Cite web |title=(Wǔ) dèngxiǎopíng duì gèrén chóngbài de pīpàn |script-title=zh:(五) 邓小平对个人崇拜的批判 |trans-title=(5) Deng Xiaoping's Criticism of Personality Cult |url=http://book.people.com.cn/GB/69399/107423/166039/9855979.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190528051541/http://book.people.com.cn/GB/69399/107423/166039/9855979.html |archive-date=28 May 2019 |website=book.people.com.cn |language=zh}}</ref><ref>{{Cite web |title=Dèngxiǎopíng bādà fāyán: Jiānchí mínzhǔ jízhōng zhì fǎnduì gèrén chóngbài |script-title=zh:邓小平八大发言：坚持民主集中制 反对个人崇拜 |trans-title=Deng Xiaoping's speech at the Eighth National Congress of the Communist Party of China: Adhere to Democratic Centralism and Oppose the Cult of Personality |url=https://m.sohu.com/n/403291756/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308160939/https://m.sohu.com/n/403291756/ |archive-date=8 March 2021 |website=m.sohu.com |language=zh}}</ref>:  

== Կապը մաոիզմի հետ ==
Դեն Սյաոպինի տեսությունը նսեմացնում է մաոիստական կենտրոնացումը [[Դասակարգային պայքար|դասակարգային պայքարի]] վրա այն հիմքով, որ այդ պայքարը խոչընդոտ կդառնա Չինաստանի տնտեսական զարգացման համար<ref name="Marquis & Qiao2">{{Cite book |last=Marquis |first=Christopher |author-link=Christopher Marquis |url= |title=Mao and Markets: The Communist Roots of Chinese Enterprise |last2=Qiao |first2=Kunyuan |date=2022 |publisher=[[Yale University Press]] |isbn=978-0-300-26883-6 |location=New Haven |page=50 |doi=10.2307/j.ctv3006z6k |jstor=j.ctv3006z6k |oclc=1348572572}}</ref>: Այն պնդում է, որ պաշտպանում է կոմունիզմը, պրոլետարիատի դիկտատուրան, Կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությունը, մարքսիզմ-լենինիզմը և [[Մաո Ցզե Դուն|Մաո Ցզե Դունի]] միտքը<ref name="Marquis & Qiao2" />։ Այս տեսակետի համաձայն՝ պաշտպանել Մաո Ցզե Դունի միտքը չի նշանակում կուրորեն ընդօրինակել Մաոյի գործողությունները՝ առանց մեծ շեղումների, ինչպես երևում է [[Խուա Գո Ֆեն]]<nowiki/>ի կառավարությունում, և որ դա իրականում «հակասում է Մաո Ցզե Դունի մտքին»<ref>{{Cite web |last=Xiaoping |first=Deng |author-link=Deng Xiaoping |date=16 September 1978 |title=Hold high the banner of Mao Zedong Thought and adhere to the principle of seeking truth from facts |url=http://english.peopledaily.com.cn/dengxp/vol2/text/b1220.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150105004716/http://en.people.cn/dengxp/vol2/text/b1220.html |archive-date=5 January 2015 |access-date=4 January 2009}}</ref>։

Ըստ ակադեմիկոս [[Ռիչարդ Բաում|Ռիչարդ Բաումի]] ՝ Մաոյի մոտեցման քիչ ապացույցներ են պահպանվել Դենի մոտ<ref>{{Cite book |last=Baum |first=Richard |title=Burying Mao: Chinese politics in the age of Deng Xiaoping |date=1996 |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=9780691036373}}</ref>:

== Ժառանգություն ==
Դեն Սյաոպինի տեսությունը վճռորոշ դեր է խաղացել Չինաստանը նախկինում պետական [[Պլանային տնտեսություն|կառավարման տնտեսությունից]] [[Սոցիալիստական շուկայական տնտեսություն|սոցիալիստական շուկայական տնտեսության]] վերածելու գործում, ինչը հանգեցրել է երկրի ներսում տնտեսական աճի արագ աճին, որը հայտնի է որպես «չինական տնտեսական հրաշք»<ref>{{Cite news |last=Harrison |first=Virginia |last2=Palumbo |first2=Daniele |date=1 October 2019 |title=China anniversary: How the country became the world's 'economic miracle' |url=https://www.bbc.co.uk/news/business-49806247 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211006133542/https://www.bbc.co.uk/news/business-49806247 |archive-date=6 October 2021 |access-date=28 October 2021 |work=[[BBC News]]}}</ref>:

Այն երեսուն տարվա ընթացքում ավելացրել է Չինաստանի ՀՆԱ-ի աճի տեմպը մինչև տարեկան 8%-ի, և Չինաստանն այժմ ունի երկրորդ խոշոր տնտեսությունն աշխարհում անվանական ՀՆԱ-ով: Դենիզմի ազդեցության պատճառով [[Վիետնամ|Վիետնամը]] և [[Լաոս|Լաոսը]] նույնպես որդեգրել են նմանատիպ համոզմունքներ և քաղաքականություն՝ թույլ տալով Լաոսին հասցնել ՀՆԱ-ի իրական աճի տեմպը մինչև 8,3%<ref>{{Cite web |title=The World Factbook — Central Intelligence Agency |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613004530/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2003rank.html |archive-date=13 June 2007 |website=www.cia.gov}}</ref>: Կուբան նույնպես սկսում է ընդունել նման գաղափարներ։

Դենի տեսությունը կժառանգվի [[Ցզյան Զեմին|Ցզյան Ցեմինի]] կողմից Մաո Ցզե Դունի մտքի և մարքսիստ-լենինիզմի ասպեկտների հետ միասին [[Քաղաքական սոցիոլոգիա|հասարակական-քաղաքական]] տեսության մեջ, որը հայտնի է որպես «<nowiki/>[[Երեք ներկայացուցիչ]]<nowiki/>»<ref>{{Cite journal |last=Backer |first=Larry Catá |author-link=Larry Catá Backer |date=7 November 2021 |title=The Communist Party as Polity and the Chinese Party-State Constitutional Order |url=https://papers.ssrn.com/abstract=3958293 |journal=Handbook of Constitutional Law in Greater China |language=en |location=Rochester, NY |ssrn=3958293}}</ref>: Այս տեսությունը ավելացվել է [[Չինաստանի կոմունիստական կուսակցության Սահմանադրությունը|Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության Սահմանադրությանը]] 2002 թվականին<ref>{{Cite book |last=Huang |first=Yibing |url=https://www.worldcat.org/oclc/1165409653 |title=An ideological history of the Communist Party of China |date=2020 |others=Qian Zheng, Guoyou Wu, Xuemei Ding, Li Sun, Shelly Bryant |isbn=978-1-4878-0425-1 |edition=First English |location=Montreal, Quebec |oclc=1165409653}}</ref>։

1978 թվականին ՉԿԿ 11-րդ Ազգային Կոնգրեսի երրորդ պլենումից ի վեր ծառայելով որպես ՉԿԿ-ի հիմնական քաղաքականության ուղեցույցը, տեսությունը ամրագրվել է Կոմունիստական կուսակցության Սահմանադրության մեջ՝ որպես առաջնորդող գաղափարախոսություն 1997 թվականին, և այնուհետև գրվել է նաև Չինաստան Ժողովրդական Հանրապետության Սահմանադրության մեջ։{{Քաղվածք|Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության 11-րդ գումարման կենտրոնական կոմիտեի երրորդ պլենումից հետո չինացի կոմունիստները, որոնք ներկայացված էին հիմնականում ընկեր Դեն Սյաոպինի կողմից, ամփոփեցին ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական փորձը, որը կուտակվել էր նոր Չինաստանի հիմնադրումից ի վեր, ներդրեցին մտքի ազատագրման և փաստերի վրա հիմնված ճշմարտության որոնման սկզբունքը, փոխեցին շեշտը կուսակցական աշխատանքում, նպաստեցին տնտեսական զարգացմանը, ներդրեցին բարեփոխումներ և բացություն, սկիզբ դրեցին սոցիալիստական գործի զարգացման: Սա նախանշեց Չինաստանում սոցիալիզմի կառուցման, ամրապնդման և զարգացման հիմնական խնդիրները և ստեղծեց Դեն Սյաոպինգի տեսությունը: Դեն Սյաոպինգի տեսությունը մարքսիզմ-լենինիզմի հիմնական տեսության ինտեգրման արդյունք է ժամանակակից Չինաստանի պրակտիկային և ներկայիս դարաշրջանի առանձնահատկություններին, Մաո Ցզե Դունի մտքի ժառանգությունն ու զարգացումը նոր պատմական պայմաններում, Չինաստանում մարքսիզմի զարգացման նոր փուլը, ժամանակակից Չինաստանի մարքսիզմը և ՉԿԿ-ի հավաքական իմաստության բյուրեղացումը, որն անշեղորեն առաջ է մղում Չինաստանի սոցիալիստական արդիականացման գործը<ref>{{cite web |date=18 September 1997 |url=http://www.china.org.cn/english/features/45461.htm |title=Constitution of the Communist Party of China |website=China Internet Information Center}}</ref>։}}

== Տես նաև ==

* [[Սոցիալիստական շուկայական տնտեսություն]]
* [[Ռեվիզիոնիզմ|Ռևիզիոնիզմ (մարքսիզմ)]]
* [[Տիտոիզմ]]
* [[Վերակառուցում (ԽՍՀՄ)]]
* [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{reflist}}

== Գրականություն ==
* {{cite journal |last=Narayanan |first=Raviprasad |title=The politics of reform in China: Deng, Jiang and Hu. |journal=Strategic Analysis |volume=30 |number=2 |date=2006 |pages=329–353 |doi=10.1080/17540054.2006.12288835 |s2cid=154675442}}
* {{cite book |last=Zhang |first=Wei-Wei |title=Ideology and economic reform under Deng Xiaoping, 1978–1993 |publisher=[[Routledge]] |date=1996}}

== Արտաքին հղումներ ==
*[http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515295500635.swf Deng Xiaoping's Works (1938–1965)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101215201805/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515295500635.swf |date=15 December 2010}}
*[http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515261400629.swf Deng Xiaoping's Works (1975–1982)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101215201356/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515261400629.swf |date=15 December 2010}}
*[http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515274900631.swf Deng Xiaoping's Works (1982–1992)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101215202032/http://english.cpc.people.com.cn/mediafile/200607/05/F2006070515274900631.swf |date=15 December 2010}}
*''[https://archive.org/details/dengxiaopingthoughtwujie On Deng Xiaoping Thought]'', an English-translated Chinese work from 1996 in [[PDF]] format

09:31, 10 Մայիսի 2024-ի տարբերակ

Դեն Սյաոպին


Դեն Սյաոպինի տեսություն (չինարեն՝ 邓小平理论, փինյին՝Dèng Xiǎopíng Lǐlùn), որը նաև հայտնի է որպես դենիզմ, քաղաքական և տնտեսական գաղափարախոսությունների շարքն է, որն առաջին անգամ մշակվել է Չինաստանի առաջնորդ Դեն Սյաոպինի կողմից[1][2][3]։ Տեսությունը չի մերժում մարքսիզմ-լենինիզմը կամ մաոիզմը, փոխարենը պնդում է, որ դրանք հարմարեցված են Չինաստանի առկա սոցիալ-տնտեսական պայմաններին[4][5]:  

Տեսությունը նաև կարևոր դեր է խաղաց Չինաստանի ժամանակակից տնտեսության մեջ, քանի որ Դենն ընդգծել է Չինաստանի բացումը դեպի արտաքին աշխարհ, մեկ երկրի, երկու համակարգերի ներդրումը և «փնտրիր ճշմարտությունը փաստերից» արտահայտության միջոցով, որով քարոզում էր քաղաքական և տնտեսական պրագմատիզմ[6][7][8][9]։

Ակնարկ

Ոգեշնչվելով Լենինի նոր տնտեսական քաղաքականությունից, Դենի տեսությունը խրախուսում էր սոցիալիզմի կառուցումը Չինաստանում՝ զարգացնելով «չինական բնութագրերը» , որն առաջնորդվում էր Չինաստանի տնտեսական բարեփոխումների քաղաքականությամբ՝ նպատակ ունենալով կատարելագործել և զարգացնել սոցիալիստական համակարգը[10][11]։ Նրա տեսությունը չէր առաջարկում Չինաստանի փակ տնտեսական համակարգի բարելավում կամ զարգացում, այլ ավելի շուտ՝ տապալել գոյություն ունեցող տնտեսական համակարգը ավելի բաց համակարգի համար[12]:

Դենը ներքին կայունությունը համարում էր տնտեսական զարգացման կարևոր գործոն. «Չինաստանում կայունության գերակա կարիքն է: Առանց կայուն միջավայրի մենք ոչինչ չենք կարող հասնել և նույնիսկ կարող ենք կորցնել այն, ինչ ձեռք ենք բերել»: Նա հավելել է, որ «կայունությունը բարեփոխումների և զարգացման հիմնական նախադրյալն է: Առանց կայունության ոչ մի բանի հնարավոր չէ հասնել»[13]:

Չինաստանն իր տնտեսական աճի համար հիմնականում պարտական է Դեն Սյաոպինի շեշտադրմանը տնտեսական արտադրության վրա ՝ համաձայն արտադրողական ուժերի տեսության, որը 20-րդ դարի մարքսիստական տեսության մի մասն է: Դենի կարծիքով, Չինաստանի ղեկավարության առջև ծառացած մարտահրավերը երկակի էր.

  1. Նպաստել Չինաստանի տնտեսության արդիականացմանը
  2. Պահպանել Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության գաղափարական միասնությունը և դրա վերահսկողությունը արդիականացման համար անհրաժեշտ բարդ բարեփոխումների նկատմամբ[14]:

Դենը կարծում էր, որ «միայն արտադրողական ուժերը անընդհատ զարգացնելով երկիրը կարող է աստիճանաբար ուժեղ և բարգավաճ դառնալ՝ բարձրացող կենսամակարդակով»[15]։

Դենը պնդում էր, որ ժամանակի միջազգային կարգում Չինաստանի մեկուսացման և ծայրահեղ թերզարգացած տնտեսության պատճառով, որպեսզի Չինաստանը հասնի սոցիալիզմի և կամրջի Չինաստանի և արևմտյան կապիտալիզմի միջև անջրպետը, Չինաստանը պետք է փոխառի որոշակի շուկայական տարրեր և ասպեկտներ կապիտալիզմից իր տնտեսության մեջ[16]։ Սակայն նա նաև առաջարկել է, որ դրա օգտագործումը պետք է լինի պետական վերահսկողության տակ: Այս փոխառված սկզբունքները, Դենի կարծիքով, թույլ են տվել ավելի ազատական մեկնաբանել Չինաստանի արդիականացումը սոցիալիստական պետության: Սա ներառում է շուկայավարման բնութագրեր, ինչպիսիք են պլանավորումը, արտադրությունը և բաշխումը, որոնք կարող են մեկնաբանվել որպես սոցիալիզմ[17]: Արդիականացման ջանքերն ընդհանրացվել են Չորս արդիականացումների հայեցակարգով: Չորս արդիականացումները նպատակներ էին, որոնք առաջադրվել են Չժոու Էնլայի կողմից 1963 թվականին և շարունակվել են Խուա Գո Ֆենի կողմից 1976 թվականից հետո՝ բարելավելու գյուղատնտեսությունը, արդյունաբերությունը, ազգային պաշտպանությունը և գիտությունն ու տեխնոլոգիան Չինաստանում[18]: Դենիստները դեռևս հավատում են, որ Չինաստանին անհրաժեշտ է հողի, բանկերի, հումքի և ռազմավարական կենտրոնական արդյունաբերության հանրային սեփականություն, այնպես որ ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարությունը կարող է որոշումներ կայացնել, թե ինչպես դրանք օգտագործել ի շահ ամբողջ երկրի՝ հողի սեփականատերերի փոխարեն, բայց միևնույն ժամանակ, մասնավոր սեփականությունը թույլատրվում և խրախուսվում է պատրաստի ապրանքների և ծառայությունների ոլորտներում[19][20][21]: Ըստ դենիստների տեսության՝ այդ ոլորտներում մասնավոր սեփականատերերը բուրժուազիա չեն, որովհետև մարքսիստական տեսության համաձայն՝ բուրժուական հող ու հումք ունի։ Դենիստական տեսության մեջ մասնավոր ընկերությունների սեփականատերերը կոչվում են քաղաքացիական կառավարման ձեռնարկություններ[22]:

Գաղափարախոսական միասնությունը պահպանելու համար Դեն Սյաոպինի տեսությունը ձևակերպել է «Չորս կարդինալ սկզբունքները» որոնք ՉԿԿ-ն պետք է պահպանի[23][24].

1992 թվականին, տասնչորս տարի անց, երբ Դենը դարձել էր Չինաստանի առաջնորդ, նա շրջագայություն է սկսել հարավային Չինաստան (չինարեն՝ 南巡) [25]։ Այս ճանապարհորդության ընթացքում նա արտասանել է իր հայտնի արտահայտությունը. «Բացեք» (չինարեն՝ 开放) «Բացեք»-ը կհանդիսանա Չինաստանի տնտեսական զարգացման հիմքը մինչև մեր օրերը:

Դենիստները նաև խիստ դիրք են գրավում անձի պաշտամունքի ցանկացած ձևի դեմ, որը հայտնվել է Խորհրդային Միությունում Ստալինի կառավարման և ներկայիս Հյուսիսային Կորեայի ժամանակ[26][27]:  

Կապը մաոիզմի հետ

Դեն Սյաոպինի տեսությունը նսեմացնում է մաոիստական կենտրոնացումը դասակարգային պայքարի վրա այն հիմքով, որ այդ պայքարը խոչընդոտ կդառնա Չինաստանի տնտեսական զարգացման համար[28]: Այն պնդում է, որ պաշտպանում է կոմունիզմը, պրոլետարիատի դիկտատուրան, Կոմունիստական կուսակցության ղեկավարությունը, մարքսիզմ-լենինիզմը և Մաո Ցզե Դունի միտքը[28]։ Այս տեսակետի համաձայն՝ պաշտպանել Մաո Ցզե Դունի միտքը չի նշանակում կուրորեն ընդօրինակել Մաոյի գործողությունները՝ առանց մեծ շեղումների, ինչպես երևում է Խուա Գո Ֆենի կառավարությունում, և որ դա իրականում «հակասում է Մաո Ցզե Դունի մտքին»[29]։

Ըստ ակադեմիկոս Ռիչարդ Բաումի ՝ Մաոյի մոտեցման քիչ ապացույցներ են պահպանվել Դենի մոտ[30]:

Ժառանգություն

Դեն Սյաոպինի տեսությունը վճռորոշ դեր է խաղացել Չինաստանը նախկինում պետական կառավարման տնտեսությունից սոցիալիստական շուկայական տնտեսության վերածելու գործում, ինչը հանգեցրել է երկրի ներսում տնտեսական աճի արագ աճին, որը հայտնի է որպես «չինական տնտեսական հրաշք»[31]:

Այն երեսուն տարվա ընթացքում ավելացրել է Չինաստանի ՀՆԱ-ի աճի տեմպը մինչև տարեկան 8%-ի, և Չինաստանն այժմ ունի երկրորդ խոշոր տնտեսությունն աշխարհում անվանական ՀՆԱ-ով: Դենիզմի ազդեցության պատճառով Վիետնամը և Լաոսը նույնպես որդեգրել են նմանատիպ համոզմունքներ և քաղաքականություն՝ թույլ տալով Լաոսին հասցնել ՀՆԱ-ի իրական աճի տեմպը մինչև 8,3%[32]: Կուբան նույնպես սկսում է ընդունել նման գաղափարներ։

Դենի տեսությունը կժառանգվի Ցզյան Ցեմինի կողմից Մաո Ցզե Դունի մտքի և մարքսիստ-լենինիզմի ասպեկտների հետ միասին հասարակական-քաղաքական տեսության մեջ, որը հայտնի է որպես «Երեք ներկայացուցիչ»[33]: Այս տեսությունը ավելացվել է Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության Սահմանադրությանը 2002 թվականին[34]։

1978 թվականին ՉԿԿ 11-րդ Ազգային Կոնգրեսի երրորդ պլենումից ի վեր ծառայելով որպես ՉԿԿ-ի հիմնական քաղաքականության ուղեցույցը, տեսությունը ամրագրվել է Կոմունիստական կուսակցության Սահմանադրության մեջ՝ որպես առաջնորդող գաղափարախոսություն 1997 թվականին, և այնուհետև գրվել է նաև Չինաստան Ժողովրդական Հանրապետության Սահմանադրության մեջ։

Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության 11-րդ գումարման կենտրոնական կոմիտեի երրորդ պլենումից հետո չինացի կոմունիստները, որոնք ներկայացված էին հիմնականում ընկեր Դեն Սյաոպինի կողմից, ամփոփեցին ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական փորձը, որը կուտակվել էր նոր Չինաստանի հիմնադրումից ի վեր, ներդրեցին մտքի ազատագրման և փաստերի վրա հիմնված ճշմարտության որոնման սկզբունքը, փոխեցին շեշտը կուսակցական աշխատանքում, նպաստեցին տնտեսական զարգացմանը, ներդրեցին բարեփոխումներ և բացություն, սկիզբ դրեցին սոցիալիստական գործի զարգացման: Սա նախանշեց Չինաստանում սոցիալիզմի կառուցման, ամրապնդման և զարգացման հիմնական խնդիրները և ստեղծեց Դեն Սյաոպինգի տեսությունը: Դեն Սյաոպինգի տեսությունը մարքսիզմ-լենինիզմի հիմնական տեսության ինտեգրման արդյունք է ժամանակակից Չինաստանի պրակտիկային և ներկայիս դարաշրջանի առանձնահատկություններին, Մաո Ցզե Դունի մտքի ժառանգությունն ու զարգացումը նոր պատմական պայմաններում, Չինաստանում մարքսիզմի զարգացման նոր փուլը, ժամանակակից Չինաստանի մարքսիզմը և ՉԿԿ-ի հավաքական իմաստության բյուրեղացումը, որն անշեղորեն առաջ է մղում Չինաստանի սոցիալիստական արդիականացման գործը[35]։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Nathan, Andrew J. (1999). Dilemmas of Reform in Jiang Zemin's China (անգլերեն). Lynne Rienner Publishers. էջեր 34–36, 39, 46. ISBN 978-1-55587-851-1 – via Google Books.
  2. ↑ Tang, Wenfang (2005). Public Opinion and Political Change in China (անգլերեն). Stanford University Press. էջեր 73, 75, 213. ISBN 978-0-8047-5220-6 – via Google Books.
  3. ↑ Guo, Dingping (2011). «Marxism». In Badie, Bertrand (ed.). International Encyclopedia of Political Science. Vol. 5. SAGE Publications. էջեր 1495–1501. doi:10.4135/9781412994163. ISBN 9781412959636.
  4. ↑ «The Years of Hardship and Danger». Peoples Daily China. 14 September 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 24 October 2017-ին. Վերցված է 24 October 2017-ին.
  5. ↑ Zhang, Wei-Wei (1996). Ideology and economic reform under Deng Xiaoping, 1978–1993. Routledge.
  6. ↑ Guo, Dingping (2011). «Marxism». In Badie, Bertrand (ed.). International Encyclopedia of Political Science. Vol. 5. SAGE Publications. էջեր 1495–1501. doi:10.4135/9781412994163. ISBN 9781412959636.
  7. ↑ Xiaoping, Deng (10 October 1978). «Carry out the policy of opening to the outside world and learn advanced science and technology from other countries». Արխիվացված օրիգինալից 23 January 2009-ին. Վերցված է 4 January 2009-ին.
  8. ↑ «Ideological Foundation». Արխիվացված է օրիգինալից 21 January 2009-ին. Վերցված է 4 January 2009-ին.
  9. ↑ Bader, Jeffrey A. (February 2016). «How Xi Jinping Sees the World… and Why» (PDF). Order from Chaos: Foreign Policy in a Troubled World. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 21 June 2021-ին.
  10. ↑ Peters, Michael A. The Chinese Dream: Xi Jinping Thought on Socialism with Chinese Characteristics for a New Era. Taylor & Francis. doi:10.4324/9780429329135-3. ISBN 9780429329135. Վերցված է 4 December 2022-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  11. ↑ Changqiu, Zeng (2005). «Lièníng de xīn jīngjì zhèngcè yǔ dèngxiǎopíng de gǎigé kāifàng zhī bǐjiào» 列宁的新经济政策与邓小平的改革开放之比较 [Comparison of Lenin's New Economic Policy and Deng Xiaoping's Reform and Opening]. Qinghai Social Sciences (չինարեն): 9–13. Արխիվացված օրիգինալից 11 December 2020-ին.
  12. ↑ Wang, Guidong (2016). «Joint Integration of Deng Xiaoping' Reform Theory and Chinese Reform». Proceedings of the 2016 2nd International Conference on Social Science and Technology Education (ICSSTE 2016) (անգլերեն). Guangzhou, China: Atlantis Press. էջեր 433–436. doi:10.2991/icsste-16.2016.80. ISBN 978-94-6252-177-3.
  13. ↑ Wong, Kam C. (2011). Police Reform in China. Taylor & Francis. էջ 242.
  14. ↑ Kang, Liu (1996). «Is there an alternative to (capitalist) globalization? The debate about modernity in China». Boundary 2. 23: 193–218. doi:10.2307/303642. JSTOR 303642. S2CID 164040788.
  15. ↑ Lu, Yang (2016). China-India Relations in the Contemporary World Dynamics of National Identity and Interest. Taylor & Francis. էջ 53.
  16. ↑ Le Monde (21 January 2004). «La construction de l'économie socialiste de marché» [The construction of the socialist market economy]. Le Monde (ֆրանսերեն).
  17. ↑ Moak, Ken; Lee, Miles W. N. (2015). Deng Xiaoping Theory (անգլերեն). New York: Palgrave Macmillan US. էջեր 91–115. doi:10.1057/9781137535580_6. ISBN 978-1-349-55604-5. Վերցված է 4 December 2022-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  18. ↑ Uhalley Jr., Stephen (1988). A History of the Chinese Communist Party. Stanford: Hoover Institution Press. էջ 180.
  19. ↑ «Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 1 (1938–1965)». Արխիվացված է օրիգինալից 10 May 2008-ին.
  20. ↑ «Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 2 (1975–1982)». Արխիվացված է օրիգինալից 3 April 2008-ին.
  21. ↑ «Selected Works of Deng Xiaopeng Volume 3 (1982–1992)». Արխիվացված է օրիգինալից 16 March 2008-ին.
  22. ↑ «Lìyǐníng: Mínyíng qǐyè jiā bùshì jiù zhōngguó zīběnjiā de yánxù shāngyè píndào» 厉以宁：民营企业家不是旧中国资本家的延续 商业频道 [Li Yining: Private entrepreneurs are not a continuation of the old Chinese capitalists]. biz.163.com (չինարեն). 1 March 2005. Արխիվացված օրիգինալից 5 May 2005-ին. Վերցված է 3 October 2020-ին.
  23. ↑ Shambaugh, David (2000). The Modern Chinese State. Cambridge University Press. էջ 184. ISBN 9780521776035.
  24. ↑ «'Four Cardinal Principles'». China Internet Information Center. 22 June 2011 [March 1979]. Արխիվացված օրիգինալից 31 March 2022-ին. Վերցված է 10 January 2021-ին.
  25. ↑ Zhao, Suisheng (1993). «Deng Xiaoping's southern tour: elite politics in post-Tiananmen China». Asian Survey. 33: 739–756. doi:10.2307/2645086. JSTOR 2645086.
  26. ↑ «(Wǔ) dèngxiǎopíng duì gèrén chóngbài de pīpàn» (五) 邓小平对个人崇拜的批判 [(5) Deng Xiaoping's Criticism of Personality Cult]. book.people.com.cn (չինարեն). Արխիվացված օրիգինալից 28 May 2019-ին.
  27. ↑ «Dèngxiǎopíng bādà fāyán: Jiānchí mínzhǔ jízhōng zhì fǎnduì gèrén chóngbài» 邓小平八大发言：坚持民主集中制 反对个人崇拜 [Deng Xiaoping's speech at the Eighth National Congress of the Communist Party of China: Adhere to Democratic Centralism and Oppose the Cult of Personality]. m.sohu.com (չինարեն). Արխիվացված օրիգինալից 8 March 2021-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 Marquis, Christopher; Qiao, Kunyuan (2022). Mao and Markets: The Communist Roots of Chinese Enterprise. New Haven: Yale University Press. էջ 50. doi:10.2307/j.ctv3006z6k. ISBN 978-0-300-26883-6. JSTOR j.ctv3006z6k. OCLC 1348572572.
  29. ↑ Xiaoping, Deng (16 September 1978). «Hold high the banner of Mao Zedong Thought and adhere to the principle of seeking truth from facts». Արխիվացված օրիգինալից 5 January 2015-ին. Վերցված է 4 January 2009-ին.
  30. ↑ Baum, Richard (1996). Burying Mao: Chinese politics in the age of Deng Xiaoping. Princeton University Press. ISBN 9780691036373.
  31. ↑ Harrison, Virginia; Palumbo, Daniele (1 October 2019). «China anniversary: How the country became the world's 'economic miracle'». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 6 October 2021-ին. Վերցված է 28 October 2021-ին.
  32. ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.cia.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 13 June 2007-ին.
  33. ↑ Backer, Larry Catá (7 November 2021). «The Communist Party as Polity and the Chinese Party-State Constitutional Order». Handbook of Constitutional Law in Greater China (անգլերեն). Rochester, NY. SSRN 3958293.
  34. ↑ Huang, Yibing (2020). An ideological history of the Communist Party of China. Qian Zheng, Guoyou Wu, Xuemei Ding, Li Sun, Shelly Bryant (First English ed.). Montreal, Quebec. ISBN 978-1-4878-0425-1. OCLC 1165409653.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  35. ↑ «Constitution of the Communist Party of China». China Internet Information Center. 18 September 1997.

Գրականություն

Արտաքին հղումներ

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Papyan_R/Ավազարկղ&oldid=9941942» էջից