Nawječorny dušan
.jpg)
| |
| Nawječorny dušan (Thuja occidentalis) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| rjadownja: | (Coniferopsida) |
| rjad: | (Coniferales) |
| swójba: | Cypresowe rostliny (Cupressaceae) |
| podswójba: | Cupressoideae |
| ród: | Dušan[1][2] (Thuja) |
| družina: | Nawječorny dušan |
| wědomostne mjeno | |
| Thuja occidentalis | |
| L. | |
Nawječorny dušan (Thuja occidentalis) je štom ze swójby cypresowych rostlinow (Cupressaceae). Družina ma wjace hač 140 kulturnych formow.
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Nawječorny dušan je přeco zeleny štom, kotryž docpěje wysokosć wot 5 hač 20 m.
Króna je wusko-kehelojta abo pyramidojta.
Hałuzy husto steja, jara dele sahaja a su płonje rozšěrjene. Rozrybowane hałuzy najěr aromatisce wonja.
Skora je ćeńka, swětle čerwjenojće-bruna, nitkojta a maja wuske podołhostne rozpukliny.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Šupiznowe łopjena su tupe abo tróšku kónčkojte a docpěja dołhosć wot hač do 6 mm na hłownych wurostkach a wot něhdźe 3 mm na pódlanskich wurostkach. Wone su na hornim boku słabje ćmowozelene a na delnim boku nažołć zelene. Na hałuzowych flankach su troskate. Na płoninach njesu napadnje žiwicowe žałzy.
Při rozrybowanju po jabłukach z kuchinskimi nalikami wonjeja.
Nazymske barbjenje je bronzowe.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje wot (měrca) apryla hač do meje. Kćenja su njenahladne. Muske kćenja su žołtojte a steja mnoholičbnje na hałuzowych kónčkach. Žónske kwětnistwa su čerwjenojte.
Hable
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać].jpg)
Žołtozelene hable su jejkojte, dołhojte, zrunane, kožane, docpěja dołhosć wot 1 (1,2) cm a steja na hornim boku płonych hałuzow. Njesu 4 hač 5 porow přećiwostejnych šupiznow, kotrež maja rozdźělnu wulkosć. Prózdne hable často dołho na hałuzy sedźa. W času zrałosće su brune.
Stejnišćo a rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Je domjacy we wuchodnej sewjernej Americe, wot regiona wulkich jězorow na wuchod hač do Maine a New York. Rosće w Europje w parkach, zahrodach a zelenišćach.
Ma radšo hłubokosahace pódy w hórskich městnach we wysokosćach wot hač do něhdźe 900 m.
Rosćenje a drjewo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Štomy pomałku rosće a móžeja starobu wot hač do 400 lět docpěć. Jich drjewo je jara krute, ale relatiwnje lochke.
Indienjo su drjewo za zdónkowe čołmy radšo wužiwali. Ale běłe sydlerjo su drjewo za twarjenje domow wužiwali.
Wobsahowe maćizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wšě dźěle rostliny wobsahuja thujon, tak zo su jara jědojte.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]W Europje so jara často jako kěrchowsku drjewiznu abo zahrodny žiwy płót plahuje.
Sorty
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Sorta 'Ericoides' je husty kerk, kotryž docpěje wysokosć wot hač do 50 cm. Lisćo w młodosći je bronzowe, pozdźišo nazeleń brune.
- Sorta 'Lutea' móže wysokosć wot hač do 2,5 m docpěć. Łopjena su w zymje złotobrune.
- Sorta 'Lutea Nana' je małki, husty kerk, kotrehož łopjena su w zymje złotobrune. Rosće kehelojće.
- Sorta 'Micky' njese zelene łopjena.
- Sorta 'Rheingold' docpěje wysokosć wot hač do 80 cm a šěrokosć wot něhdźe 1,5 m. Jeje króna je jara wusahaca. Łopjena su w zymje złotobrune.
- Sorta 'Smaragd' je kompaktna, pyramidojta, so hodźa jako husty žiwy płót plahować a móže wysokosć wot hač do 2 m docpěć. Cyłolětnje njese swěćo zelene łopjena.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 106.
- ↑ W internetowym słowniku: Lebensbaum
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 898 (němsce)
- Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 90 (němsce)
- Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, strona 54 (němsce)
- Steinbachs Großer Pflanzenführer, ISBN 978-3-8001-7567-3, strona 442 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
