Gwari

Gwari yin ogbè Nupenu lẹ tọn de he nọ yin dido gbọn omẹ Gbagyi tọn lẹ dali to Naijilia. Ogbè lọ pe wunmẹ awè, Gbari (Whèyihọ-waji Gwari tọn) po Gbagyi (Whèzẹtẹn-waji Gwari tọn), to hodidọ mẹ ogbè lọ lẹ gbọnvo do yede taun; ehe zọn bọ e nọ hẹn hodọdopọ vẹawu.

Wunmẹ lẹ

Gbagye he sọ yin yinyọnẹn di Gwari-Matai kavi Gwarin Ngenge, ehe yin hogbe he wa yin alọkẹyi to agoe lẹ. Gbagyi-gbè-dótọ lẹ má do ogbẹ́ awè ji bo nọ nọ̀:

• Minna po Kuta po (ogbẹ́ ehe wẹ diyin hugan)
• awàji Diko tọn, agéwaji-whèzẹtẹn Suleja tọn.

Gbagye kẹdẹ wẹ yin ogbè Nupenu lẹ tọn he do kọnugbe he sọgan lilẹ odẹ́ bo ylọ /ɓ/.

Gbagyi (he sọ yin yinyọnẹn di Gwari) wẹ yin hogbe he yè do nọ ylọ mẹhe nọ dó Gbari-gbè lẹpo, etlẹ yin wunmẹ susu devo lẹ lọsu.

Gbari-Yama wẹ yin hogbe yè do nọ ylọ Gbari-gbè-dótọ he wa sọn hùwaji lẹ. Akọ̀gbè he di yede awè wẹ tin, ehelẹ wẹ:

• Shigokpna
• Zubakpna

Gbedegi yin ogbè he ko busẹ sọn aimẹ de (e yọnbasi dọ ni yin akọ̀gbè Nupenu lẹ tọn de) nọ yin dido to lẹdo he sẹpọ Mokwa mẹ pọ dai.