तापी

तापी अस्तंत भारतांतली एक नामनेची न्हंय.लांबाय 702 किमी.हिचें उदका येरादारी क्षेत्र सुमार 65,300 चौ.किमी.भारताच्या दख्खन पठरावयल्यान व्हांवपी हेर न्हंयो जरी उदेंतेवटेन व्हांवपी आसल्यो तरी तापी आनी नर्मदा ह्यो न्हंयो मात अस्तंतकडेन व्हांवतात.मध्य प्रदेशांतल्या बेतूल जिल्हाच्या पठारी वाठारांत मूलताई (मूळतापी)च्यान तापी हे न्हंयेचो उगम जाता अशें मानतात.पूण तिचो खरो उगम थंयसावन सुमार 3 किमी.अंतराचेर आसा.

ही न्हंय मध्य प्रदेश,महाष्ट्र आनी गुजरात ह्या राज्यांतल्यान व्हांवता ही न्हंय सुर्वेक सपाट प्रदेशांतल्यान व्हांवन कांय अंतर फुडें वतकच ती उत्तरेक कालीभीतचे दोंगर आनी दक्षिणेक गाविलगड मेळघाट रांगेची शाखा हांचेमदल्यान खोल उताराच्या फातराळ देग्णामत देंवता.थंयच्यान अस्तंतेकडेन थोडें अंतर वचून ती नैर्ऋत्येवटेन घुंवता आनी महाराष्ट्राच्या अमरावती जिल्ह्याचे उत्तर शिमेवयल्यान सु.48 किमी.व्हांवत वता.थंयसावन ती फुडें मध्य प्रदेशाच्या खांडवा जिल्ह्यांतल्यान निमाड वाठारांतल्यान बऱ्हाणपूराक वता.उपरांत थंतयसावन महाराष्ट्राच्या जखगांव जिल्ह्यांत भितर सरुन व्हांवता.हांगा रेल्वे पुलाच्या दोनूय वटांनी तिचेर ल्हान- ल्हान उदकाचे घसघशे आसात..थंयच्यान जळगांव आनी धुळें जिल्ह्याच्या सुपीक वाठारांतल्यान वचून ही न्हंय नंदुरबार आनी तळादे ह्या गुजरातच्या अशीर मार्गान वता फातराट मार्गान सडो देंवून सुरत जिल्ह्याच्या सपाट वाठारांत येता.

थंय मांडवीवयल्यान फुडें वतकच वाघेच्या लागसार राजपीपाला दोंगुल्ल्यांक मोडण घेत-घेत ही सुरतेक येता.हांगाच्यान ती सुमार 8 किमी.अंतराचेर खंबायताच्या आखाताक मेळटा.निमाण्या भागाक तिच्या पात्रांत कांय जुवें तयार जाल्यात. तापी न्हंयेच्यो म्हत्वाच्यो उपन्हंयो म्हळ्यार-दक्षिणेकडल्यान येवपी पुर्णा,वाघूर,गिरणा,बोरी आनी पांझरा.हातूंत पूर्णा ही म्हत्वाची उपन्हंय उत्तरेकडल्यान गाविगडच्या दोंगरांतल्यान अमरावती,अकोला,बुलढाणा ह्या जिल्ह्यांयल्यान वचून चांगदेव गांवांत तापीक मेळटा.जायते फावट तापी-पूर्णा देगण असोय उल्लेख मेळटा.तिच्यो गिरणां,बोरी,पांझरा,बोराई ह्यो उपन्हंयो अस्तंतकडल्यान सह्याद्रीच्या उत्तर वाठारांतल्यान येतात.गुजरातेंतल्यान राजपीपला दोंगुल्यांतल्यान आयिल्ली वारेली ही एकच म्हत्वाची उपन्हंय तापीक उजवेकडल्यान मेळटा.तापीच्या भोंवतणच्या वाठारांत चड करुन ज्वारी,कापूस,तेलबियो,कुड्डणां आनी भात हाचें पीक जाता.तापी न्हंयेच्या दक्षिणेकडल्या उपन्हंयेच्या देगणांत काळे मातयेचो खोल थर आशिल्ल्यान खानदेश-व्हराडचो नामनेचो कापूस उत्पादक वाठार तयार जालो.तापी देगणांतल्या रानांत इमारती लाकूड,कोंडे आदी मोनजात,सुकणीं आनी सोरोपूय मेळटात.

सुरतेक तापी न्हंयेचेर बंदर आसा पूण तें गाळान भरुन मेळटात.सुरतेक तापी न्हंयेचेर बंदर आ सा पूण तेण गाळान भरुन आयिल्ल्यान ताचो व्हड प्रमाणांत उपेग जायना.तापी देगणांतल्या धुळेळ,जळगांव,भुसावळ,अकोला,अमरावती आदी शारांतल्यान राश्ट्रीय म्हामार्ग वतात. तापी देगणांत उदक शिंपणावळीची गरज आशिल्ल्यान तापीच्या उपन्हंयाचेर जायते शिंपणावळ प्रकल्प जाल्यात.गुजरातांत सुरसावन 80 किमी.अंतराचेर उकाईचे अस्तंतेक तापीचेर बांद घाला. धर्मीक म्हत्वः हिंदु पुराणांत तापी न्हंयेचो तपती,ताप्ती,तापिका आनी तापिना असो उल्लेख मेळटा.सूर्यान आपलो दाह उणो करपाक ही न्हंय निर्माण केली असो उल्लेख महाभारतांत मेळटा तिचें लग्न संवरण राजावांगडा जालें.कुरु वंशाचो संस्थापक कुरु हो तिचो पूत असोय उल्लेख मेळटा.तापीचे देगेर सुमार 108 तीर्थक्षेत्रां आसात.तातूंत पुर्णा संगमालागसारचें चांगदेव आनी गुजरातांतले बोथान हांची चड नामना आसा.तापी न्हंयेचो जल्म आषाढ शुध्द सपत्मीक जालो अशें तापी म्हात्म्यांत म्हळां.दर वर्सा ह्या दिसा तापीचो जल्मोत्सव मनोवपाची चाल तापीचे देगेवयल्या क्षेत्रांनी चलता.