Táin Bó Cúailnge

A Táin Bó Cúailnge [t̪ˠaːnʲ boː ˈkuəlʲɲə], que normalmente se traduce como a «Redada (ou Razzia) das Vacas de Cooley» é o relato principal e máis longo do ciclo do Ulster que, co ciclo mitolóxico, o ciclo feniano e o ciclo histórico constitúen o corpus literario da mitoloxía céltica irlandesa. A versión manuscrita máis antiga data de principios do século XI, pero a súa composición se remonta ao período protohistórico.

Unha coalición dos reinos de Irlanda, liderada polos gobernantes de Connaught invade o reino do Ulster para a posesión do fabuloso touro, o Moreno de Cúailnge. Deberán enfrontarse ao máis terrible dos guerreiros, Cúchulainn .

Manuscritos e versións

Hai dúas versións principais da historia:

• Unha arte da primeira versión está contida no Lebor na hUidre (Libro da vaca marrón) que data de principios do século XI, pero a lingua empregada demostra que pertence ao IX e quizais ao VIII. A segunda parte está incluída no Libro Amarelo de Lecan, que é posterior, data do século XIV. Estes dous conxuntos constitúen, unha vez ensamblados, a historia completa da razzia, sen que exista unidade literaria, dados os distintos períodos de composición.
• A segunda versión inclúese no Libro de Leinster (en gaélico Lebar na Nuachongbala – Libro da Nova Fundación) , un manuscrito que data do século XII. Esta versión foi establecida a partir do Lebor na hUidre e do Libro Amarelo de Lecan, con incorporación de elementos orixinais.
• Hai unha terceira versión posterior e moi fragmentaria.

Estes textos están escritos en irlandés antigo, lingua utilizada entre o século VIII e o XI, e en irlandés medio, usado dende o século XI ata o XV. A forma narrativa é a prosa agás algunhas pasaxes versificadas, que subliñan a intensidade dramática. Estes traballos de recompilación literaria foron realizados por clérigos, no marco dos mosteiros irlandeses. Sobre o substrato celta superponse un verniz cristián.

Por outra banda, a datación do material é imposible. O escenario é inconfundiblemente precristián e descríbenos unha sociedade guerreira da Idade do Ferro. A transmisión oral tivo lugar durante varios séculos. Anecdoticamente, unha lenda fai do rei Conchobar un contemporáneo de Cristo.

A epopea

O argumento da historia é a guerra entre o Ulster e as outras catro provincias de Irlanda unidas contra el.

A disputa real

Os soberanos de Connaught, a raíña Medb e o rei Ailill, están na súa residencia real de Crúachan. A raíña lembra a súa prestixiosa xenealoxía, enumera os nobres pretendentes aos que rexeitou, especificando que o seu marido debía ser un home sen avaricia, sen celos e sen medo, porque ela mesma é xenerosa, ignora os celos e sabe facer proba de coraxe. a igualdade convén na súa parella.

A conversa chega aos seus patrimonios e Medb afirma ter máis bens, cousa coa que o seu marido discrepa. Así que se aportan todas as súas pertenzas e tesouros, cóntanse xoias, vaixelas, ovellas, cabalos, porcos, vacas, pero os seus bens son iguais en número e valor, a excepción dun becerro (o Cornudo Branco) que pertence ao Rei. Medb pregúntalle a Mac Roth onde se pode conseguir un animal semellante e el responde que no Ulster, un home chamado Dáre posúe un touro, chamado Moreno de Cooley.

Mac Roth é enviado ao lugar para que Dáre alugue o animal por un ano, contra pago de cincuenta becerras e moitas máis se fose necesario (outro terreo equivalente ao seu, un carro que vale "tres veces sete escravos" e "amizade da coxa de Medb"). Nun primeiro momento, Dáre acepta a proposta, pero decátase pola indiscreción dun mensaxeiro de que se o rexeitase o seu touro sería arrebatado á forza. Cambia de opinión e négase a renunciar ao seu animal.

A invasión do Ulster

Cúchulainn en batalla, ilustración de Myths and Legends of the Celts, T. W. Rolleston, 1911 (ilustrador descoñecido)

Medb fai vir a Crúachan aos sete "Mane", os fillos de Mága, xunto con Cormac Cond Longas e Fergus Mac Roeg, todos cos seus exércitos. Quedan 15 días a festexaren. Antes de lanzar a expedición, a raíña consultará co seu druída. Despois é unha multitude de reis, guerreiros e xente que se despraza cara ao Ulster. Cúchulainn e Sualtam descobren os exércitos e van dar a alarma. Medb foi informada de que Conchobar e os Ulates, son incapaces de loitar pero no campamento irlandés un druída advirte do poder dun guerreiro real.

O primeiro enfrontamento ten lugar en Ath Gabla (o Vao da Forcada), Cúchulainn decapita aos dous fillos de Nera e os seus cocheiros, que constituían a vangarda dos irlandeses, e devolve os seus cadáveres. Fergus informa a Ailill e Medb que esta matanza só pode ser obra por Cúchulainn, o guerreiro máis temible e sedento de sangue. Despois cóntalles sobre a infancia e as fazañas de Setanta.

Ao día seguinte, Cúchulainn vai ante os exércitos dos catro grandes reinos de Irlanda, corta a cabeza de Orlám e os tres fillos de Arach, que acudiron a enfrontarse a el, corren a mesma sorte. Ao día seguinte, cen guerreiros sucumben. Cando chega a noite, mentres el prepara as armas, son outros cen guerreiros que morren de medo. Cambio de estratexia, decídese desagravialo e subornalo en varias ocasións, pero o campión do Ulster négase e atopa máis glorioso permanecer na corte de Conchobar. Retómanse os masacres, cada vez perecen cen guerreiros. Entón acórdase que cada día un guerreiro ha ir loitar contra Cúchulainn, o exército poderá avanzar durante o tempo do combate, para despois deterse cando o guerreiro morre. Seguen moitos combates cun desenlace invariable.

O Moreno de Cooley e as súas 50 vacas son capturados por Buide, fillo de Bain Blai. Quince días despois xúntanse os exércitos dos catro reinos. Cúchulainn usa por primeira vez a "gae bolga" contra Redg, o satirista de Medb. Os combates continúan, pero non hai moitos homes dispostos a se enfrontaren co campión do Ulster; a raíña atráeos con promesas, fainos beber e entrégaos ás caricias de Findabair. Medb envía 100 guerreiros que son asasinados. Os exércitos dos catro reinos instálanse na chaira de Murthemme e envían botín e rabaños cara ao sur.

A intervención de Lug

Un guerreiro invisible para os inimigos dos Ulates chega ao campamento de Cúchulainn. É Lug, o deus supremo, que tamén é o pai divino do heroe. Con plantas do Sidh, cura as feridas do seu fillo que dorme tres días e tres noites porque non descansara entre Samain e Imbolc. Ao final deste descanso, fai preparar o seu carro de combate e lanza o ataque, este episodio coñécese como "masacre de Murthemme»: seis capas de cadáveres de guerreiros inimigos amontóanse no campo de batalla, cento cincuenta reis perden a vida e un terzo dos irlandeses resulta ferido.

Con todos os loitadores sistematicamente decapitados, Medb chama ao guerreiro máis valente, Ferdiad. Grazas á maxia dos seus druídas, á intoxicación etílica, ás promesas de tesouro e á man de Findabair, ela obrígao a aceptar o duelo contra o seu amigo. O encontro ten lugar no vao e despois dunha longa discusión comeza o asalto. Dura tres días, pola noite cúranse e restablécense. O último día o combate é tan violento que o río cambia de curso; Cúchulainn recibe un golpe de espada no peito, e entón mata a Ferdiad cun golpe de "gae bolga". Uns guerreiros ulates levan a Cúchulainn para lavalo e curalo, nun torrente onde os Tuatha Dé Danann depositaron herbas medicinais.

É entón cando intervén Cethern Mac Fintan, este ataca e arrasa o campamento dos irlandeses, pero el mesmo resulta ferido. É atendido por Fingen, o médico-druída persoal do rei Conchobar Mac Nessa que, á vista das feridas, pode dicir quen as causou. Chegada de Fintan con "tres veces cincuenta" guerreiros, libran tres batallas e matan tres veces o seu número antes de sucumbir.

Rochad Mac Fathemain vén botarlle unha man a Cúchulainn, Findabair é animada pola súa nai a pasar a noite con el e conseguir unha tregua, antes da gran batalla de Gárech e Ilgárech, anunciada polos druídas. Os príncipes de Munster aos que lles prometeran a man da princesa revólvense e Findabair morre de vergoña.

O espertar dos Ulates

Sualtam, un dos pais terreais de Cúchulainn chega preto do seu fillo moribundo, que lle pide que busque axuda dos ulates. Chegado a Emain Macha, a súa arenga permanece sen resposta, porque ninguén pode falar antes ca o rei, que el mesmo non pode falar antes ca os seus druídas. Por ter arengado ao rei deste xeito, o druída Cathbad provoca a morte do mensaxeiro, pero Conchobar decide reunir a todos os guerreiros do Ulster. Conchobar e Celtchar, á fronte de "tres mil comandantes de carros» e un gran número de xinetes corren cara ao campamento irlandés; no primeiro ataque o rei mata oitocentos guerreiros.

Despois de observar o campamento dos ulates, Mac Roth informa aos soberanos de Connaught e Fergus explica cales son os nobres que viu e cal é o seu valor. Augura a derrota da coalición. É entón cando Morrigan chega para entusiasmar os homes de ambos os bandos. Cúchulainn, ferido, non pode asistir á batalla final, cuxo curso lle contou o seu cocheiro, Lóeg. Os ulates vencen, os vencidos regresan a Crúachan.

O Moreno de Cúailnge, pola súa banda, chegara a Connaught. Debe enfrontarse ao Cornudo Branco, o touro de Ailill, a loita fainos atravesar toda Irlanda. Despois de matar ao seu adversario, o Moreno volve a Cooley para morrer alí.

Análise

• Ao longo da historia, os druídas están omnipresentes, pídese a miúdo o seu consello sobre que facer e anuncian os acontecementos antes de que sucedan. O alcance da súa ciencia é ilustrado polo episodio de Fingen coidando a Cethern Mac Fintan: só con examinar as súas feridas, é capaz de designar o autor. O feito máis revelador do seu status na sociedade celta está no episodio da morte de Sualtam. Cathbad faino morrer porque rompeu unha prohibición (unha "geis"), segundo a cal non se pode tomar a palabra antes de que o faga o rei, que non pode tomala el mesmo antes de que o fagan os druídas. Esta xerarquía, que revela a primacía da clase sacerdotal, é coherente coa ideoloxía trifuncional dos indoeuropeos, elaborada por Georges Dumézil.
• A diferenza dun texto como Cath Maighe Tuireadh, no que os Tuatha Dé Danann son protagonistas importantes, os deuses da mitoloxía celta están ausentes desta guerra, agás dous deles. A primeira aparición é a de Lug, que se fai invisible aos ollos dos guerreiros irlandeses. Intervén en tanto que pai divino de Cúchulainn, para coidalo e velar polo seu descanso, pero tamén é o deus supremo, alcumado "Samildanach" (o politécnico). A segunda deidade é Morrigan, que atiza os guerreiros de ambos os bandos antes da batalla final. Como deusa da guerra, a súa presenza é obrigatoria neste momento da historia.
• Con excepción de dúas mencións relativas ás xenealoxías respectivas de Medb e Conchobar, non hai ningún Ard ri Érenn (Rei Supremo de Irlanda) na redada. A illa está formada só por catro reinos principais e son os gobernantes de Connaught os que se unen e lideran a coalición contra o Ulster, considerado un reino estranxeiro. Esta falta de soberanía sobre toda a illa demostra, segundo Alain Deniel, "a antigüidade da obra". Noutros textos da mitoloxía, o rei supremo reside en Tara, capital do quinto reino de Mide (Meath, en inglés) e os demais reis débenlle un imposto en gando, o boroma.
• Medb, cuxo nome significa "borracheira" non só é a esposa de Ailill, reina conxuntamente con el sobre Connaught, é igual a el. Noutros relatos, está casada con outros reis, incluído o propio Conchobar Mac Nessa. A consideración da muller na sociedade celta é un tema recorrente, sobre todo co descubrimento da suntuosa tumba de Vix. Segundo Christian-J. Guyonvarc'h e Françoise Le Roux, hai igualdade entre homes e mulleres, mesmo a nivel militar. É por iso que Medb participa na batalla final. De xeito máis xeral, representa a soberanía que lle confire a quen casa con ela e a embriaguez do poder.
• Case todas as vítimas de Cúchulainn son decapitadas, só Etarcumul é cortado pola metade cun golpe no cranio, Redg e Ferdiad son vítimas da "gae bolga". Trátase dun ritual guerreiro sistemático nos combates, o vencedor "aprópiase» da cabeza do seu inimigo, vén adornar o pescozo do seu cabalo ou a entrada da súa residencia (ver os piares do oppidum de Entremont).
• A "debilidade" dos ulates durante o ataque ao seu país é un pretexto para destacar o seu campión e as súas calidades máxico-guerreiras. Porque foi iniciado en Escocia pola meiga Scáthach. Os heroes móvense no seu carro de combate, conducidos por un cocheiro, que tamén lle serve de valedor.

Véxase tamén

Bibliografía

• J. P. Mallory (Hrsg.): Aspects of the Táin. December Publications, Belfast 1992, ISBN 0-9517068-2-9. (en inglés)
• Rudolf Thurneysen, Die irische Helden- und Königsage bis zum siebzehnten Jahrhundert, Halle, Saale, M. Niemeyer, 1921 (en alemán)
• Hildegard L. C. Tristram (Hrsg.): Studien zur Táin bó Cuailnge (= ScriptOralia. Band 52). Narr, Tübingen 1993, ISBN 3-8233-4267-3. (en alemán)
• Ernest Windisch, Die Altirische Heldensage Tain bó Cúalnge, nach dem Buch von Leinsler in Text und Übersetzung mit einer Einleitung, Hirzel, Leipzig, 1905, 1120 p. (en alemán)