Lingua protouto-azteca

A lingua protouto-azteca é o devanceiro común hipotético das linguas uto-aztecas. As autoridades sobre a historia do grupo lingüístico adoitan situar a Urheimat protouto-azteca na rexión fronteiriza entre os Estados Unidos e México, é dicir, as rexións altas de Arizona e Novo México e as áreas adxacentes dos estados mexicanos de Sonora e Chihuahua, que corresponden aproximadamente co deserto de Sonora e á parte occidental do deserto de Chihuahua. Foi falada por cazadores do Mesolítico en Aridoamérica, hai uns 5.000 anos.

Urheimat

As reconstrucións do vocabulario botánico achegan pistas sobre o nicho ecolóxico habitado polos protouto-aztecas. Fowler colocou o centro do protouto-azteco no centro de Arizona, cos dialectos do norte que se estenden ata Nevada e o deserto de Mojave e os dialectos do sur que se estenden ao sur polo corredor de Tepiman ata México.^[1] A terra natal das linguas númicas situouse no sur de California preto do Death Valley, e a terra natal do proposto grupo uto-azteca do sur situouse na costa de Sonora.^[2]

Unha proposta contraria suxire que a patria do protouto-azteco estaba moito máis ao sur; esta teoría foi publicada en 2001 por Jane H. Hill, baseándose na súa reconstrución do vocabulario relacionado co millo en protouto-azteco. Segundo a súa teoría, os supostos falantes do protouto-azteco eran os principais cultivadores de millo en Mesoamérica, que gradualmente se desprazaron cara ao norte, levando consigo o cultivo de millo, durante o período de hai uns 4.500 ou 3.000 anos. A difusión xeográfica dos falantes correspondeu á ruptura da unidade lingüística.^[3]^[4] A hipótese foi criticada por varios motivos, e non é xeralmente aceptada polos uto-aztecanistas.^[5]^[6]^[7]^[8]^[9] Usando métodos de filoxenética computacional, Wheeler & Whiteley (2014)^[10] tamén suxiren unha terra natal do sur para o protouto-azteca ou preto da área ocupada polo pobo cora e algúns grupos nahuas. O náhuatl forma o clado máis basal do filograma uto-azteca de Wheeler & Whiteley (2014). Unha enquisa de vocabulario relacionado coa agricultura realizada por Merrill (2012) descubriu que o vocabulario agrícola só se pode reconstruír para o uto-azteca do sur. Iso apoia a conclusión de que a comunidade de fala protouto-azteca non practicaba a agricultura senón que a adoptou só despois de entrar en Mesoamérica polo norte.^[11]

Unha proposta máis recente de 2014, de David L. Shaul, presenta evidencias que suxiren un contacto entre o protouto-azteca e as linguas do centro de California, como a esselen e a yokuts. Iso levou a Shaul a suxerir que o protouto-azteca falábase na área central do val de California, e que formaba parte dunha antiga zona lingüística californiana.^[12]

Notas

↑ Fowler 1983.
↑ Campbell 1997, p. 137.
↑ Hill 2001, [1].
↑ Hill 2010, [2].
↑ Kemp et al. 2010, [3].
↑ Merrill et al. 2010, [4].
↑ Brown 2010, [5].
↑ Campbell 2003.
↑ Campbell & Poser 2008, p. 346-350.
↑ Wheeler, W. C.; Whiteley, P. M. (2014). "Historical linguistics as a sequence optimization problem: the evolution and biogeography of Uto‐Aztecan languages" (PDF). Cladistics 31 (2): 113–125. doi:10.1111/cla.12078.
↑ Merrill 2012.
↑ Shaul 2014.

Véxase tamén

Bibliografía

Brown, Cecil H. (2010). "Lack of linguistic support for Proto-Uto-Aztecan at 8900 BP (letter)". Proc. Natl. Acad. Sci. USA 107 (15): E34; author reply E35–6. PMC 2841887. PMID 20231478. doi:10.1073/pnas.0914859107.
Caballero, G. (2011). "Behind the Mexican Mountains: Recent Developments and New Directions in Research on Uto‐Aztecan Languages". Language and Linguistics Compass 5 (7): 485–504. doi:10.1111/j.1749-818x.2011.00287.x.
Campbell, Lyle (1997). American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. Oxford University Press.
Campbell, Lyle (2003). "What drives linguistic diversification and language spread?". En Bellwood, Peter; Renfrew, Colin. Examining the farming/language dispersal hypothesis. Cambridge(U.K.): McDonald Institute for Archaeological Research. pp. 49–63.
Campbell, Lyle; Poser, William J. (2008). Language classification, history and method. Cambridge University Press.
Cortina-Borja, M; Valiñas-Coalla, L (1989). "Some remarks on Uto-Aztecan Classification.". International Journal of American Linguistics 55 (2): 214–239. doi:10.1086/466114.
Cortina-Borja, M.; Stuart-Smith, J.; Valiñas-Coalla, L. (2002). "Multivariate classification methods for lexical and phonological dissimilarities and their application to the Uto-Aztecan family". Journal of Quantitative Linguistics 9 (2): 97–124. doi:10.1076/jqul.9.2.97.8485.
Dakin, Karen (1996). "Long vowels and morpheme boundaries in Nahuatl and Uto-Aztecan: comments on historical developments" (PDF). Amerindia 21. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 13 de novembro de 2018. Consultado o 31 de maio de 2023.
Fowler, Catherine S. (1983). "Some lexical clues to Uto-Aztecan prehistory". International Journal of American Linguistics 49 (3): 224–257. doi:10.1086/465789.
Goddard, Ives (1996). "Introduction". En Goddard, Ives. Handbook of North American Indians 17. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. pp. 1–16.
Haugen, J. D. (2008). Morphology at the interfaces: reduplication and noun incorporation in Uto-Aztecan 117. John Benjamins Publishing.
Heath, J. (1978). "Uto-Aztecan* na-class verbs". International Journal of American Linguistics 44 (3): 211–222. doi:10.1086/465546.
Hill, Jane H. (December 2001). "Proto-Uto-Aztecan". American Anthropologist. New Series 103 (4): 913–934. JSTOR 684121. doi:10.1525/aa.2001.103.4.913.
Hill, Jane H. (2010). "New evidence for a Mesoamerican homeland for Proto-Uto-Aztecan". PNAS 107 (11): E33; author reply E35–6. Bibcode:2010PNAS..107E..33H. PMC 2841890. PMID 20231477. doi:10.1073/pnas.0914473107.
Hill, J. H. (2011). "Subgrouping in Uto-Aztecan. Language Dynamics and Change". Language Dynamics and Change 1 (2): 241–278. doi:10.1163/221058212x643978.
Iannucci, David (1972). Numic historical phonology. Cornell University PhD dissertation.
Kaufman, Terrence (2001). Nawa linguistic prehistory. Mesoamerican Language Documentation Project. Arquivado dende o orixinal o 03 de marzo de 2016. Consultado o 31 de maio de 2023.
Kaufman, Terrence (1981). Lyle Campbell, ed. Comparative Uto-Aztecan Phonology. Unpublished manuscript.
Kemp; González-Oliver; Malhi; Monroe; Schroeder; McDonough; Rhett; Resendéz; Peñalosa-Espinoza; Buentello-Malo; Gorodetsky; Smith (2010). "Evaluating the farming/language dispersal hypothesis with genetic variation exhibited by populations in the Southwest and Mesoamerica". Proc. Natl. Acad. Sci. USA 107 (15): 6759–6764. Bibcode:2010PNAS..107.6759K. PMC 2872417. PMID 20351276. doi:10.1073/pnas.0905753107.
Kroeber, Alfred Louis (1907). Shoshonean dialects of California. The University Press. Consultado o 24 de agosto de 2012.
Kroeber, Alfred Louis (1934). Uto-Aztecan Languages of Mexico 8. University of California Press.
Langacker, Ronald W. (1970). "The Vowels of Proto Uto-Aztecan". International Journal of American Linguistics 36 (3): 169–180. doi:10.1086/465108.
Langacker, R. W. (1977). An overview of Uto-Aztecan grammar. Summer Institute of Linguistics.
Langacker, R. W. (1976). Non-distinct arguments in Uto-Aztecan. Berkeley: University of California Press.
Manaster Ramer, Alexis (1992). "A Northern Uto-Aztecan Sound Law: *-c- → -y-¹". International Journal of American Linguistics 58 (3): 251–268. JSTOR 3519784. doi:10.1086/ijal.58.3.3519784.
Merrill, William L.; Hard, Robert J.; Mabry, Jonathan B.; Fritz; Adams; Roney; MacWilliams (2010). "Reply to Hill and Brown: Maize and Uto-Aztecan cultural history". Proc. Natl. Acad. Sci. USA 107 (11): E35–E36. Bibcode:2010PNAS..107E..35M. PMC 2841871. doi:10.1073/pnas.1000923107.
Merrill, W (2013). "The genetic unity of southern Uto-Aztecan". Language Dynamics and Change 3: 68–104. doi:10.1163/22105832-13030102.
Merrill, William L. (2012). "The Historical Linguistics of Uto-Aztecan Agriculture". Anthropological Linguistics 54 (3): 203–260. doi:10.1353/anl.2012.0017.
Miller, Wick R. (1986). "Numic Languages". En Warren L. d’Azevedo. Handbook of North American Indians, Volume 11, Great Basin. Washington: Smithsonian Institution. pp. 98–106.
Miller, Wick R. (1983). "A note on extinct languages of northwest Mexico of supposed Uto-Aztecan affiliation.". International Journal of American Linguistics 49 (3): 328–333. doi:10.1086/465793.
Miller, Wick R. (1983). "Uto-Aztecan languages". En Ortiz, Alfonso. Handbook of North American Indians 10. Washington, D.C.: Smithsonian Institution. pp. 113–124.
Miller, Wick R. (1984). "The classification of the Uto-Aztecan languages based on lexical evidence.". International Journal of American Linguistics 50 (1): 1–24. doi:10.1086/465813.
Mithun, Marianne (1999). The languages of Native America. Cambridge University Press.
Sapir, E. (1913). "Southern Paiute and Nahuatl, a study in Uto-Aztekan". Journal de la Société des Américanistes 10 (2): 379–425. doi:10.3406/jsa.1913.2866.
Shaul, David L. (2014). A Prehistory of Western North America: The Impact of Uto-Aztecan Languages. University of New Mexico Press.
Shaul, David L.; Hill, Jane H. (1998). "Tepimans, Yumans, and other Hohokam". American Antiquity 63 (3): 375–396. JSTOR 2694626. doi:10.2307/2694626.
Steele, Susan (1979). "Uto-Aztecan: An assessment for historical and comparative linguistics". En Campbell, Lyle; Mithun, Marianne. The Languages of Native America: Historical and Comparative Assessment. Austin: University of Texas Press. pp. 444–544.
Voegelin, C. F.; Voegelin, F.; Hale, K. (1962). Typological and Comparative Grammar of Uto-Aztecan: Phonology. Memoirs of the International Journal of American Linguistics 17. Waverly Press.
Whorf, B. L. (1935). "The Comparative Linguistics of Uto-Aztecan". American Anthropologist 37 (4): 600–608. doi:10.1525/aa.1935.37.4.02a00050.

[FOOTNOTEFowler1983-1] Fowler 1983.

[FOOTNOTECampbell1997137-2] Campbell 1997, p. 137.

[FOOTNOTEHill2001[httpswwwjstororgpss684121-3] Hill 2001, [1].

[FOOTNOTEHill2010[httpwwwpnasorgcontent10711E33fullpdfhtml-4] Hill 2010, [2].

[FOOTNOTEKempGonzález-OliverMalhiMonroe2010[httpwwwpnasorgcontent107156759fullpdfhtml-5] Kemp et al. 2010, [3].

[FOOTNOTEMerrillHardMabryFritz2010[httpwwwpnasorgcontent10711E35fullpdfhtml-6] Merrill et al. 2010, [4].

[FOOTNOTEBrown2010[httpwwwpnasorgcontent10711E34fullpdfhtml-7] Brown 2010, [5].

[FOOTNOTECampbell2003-8] Campbell 2003.

[FOOTNOTECampbellPoser2008346-350-9] Campbell & Poser 2008, p. 346-350.

[10] Wheeler, W. C.; Whiteley, P. M. (2014). "Historical linguistics as a sequence optimization problem: the evolution and biogeography of Uto‐Aztecan languages" (PDF). Cladistics 31 (2): 113–125. doi:10.1111/cla.12078.

[FOOTNOTEMerrill2012-11] Merrill 2012.

[FOOTNOTEShaul2014-12] Shaul 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]