Inia geoffrensis

Inia geoffrensis Golfiño do Amazonas Golfiño rosado Boto Rango fósil: oligoceno - actualidade
Comparación co tamaño dun humano
Estado de conservación
DD: datos insuficientes
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Subfilo: Vertebrata Clase: Mammalia Orde: Cetacea Suborde: Odontoceti Superfamilia: Inioidea Familia: Iniidae Xénero: Inia d'Orbigny, 1834 Especie: I. geoffrensis
Nome binomial
Inia geoffrensis (Blainville, 1817)
Distribución de Inia geoffrensis Distribución de Inia geoffrensis
Subespecies
I. g. boliviensis d'Orbigny, 1834 I. g. geoffrensis (Blainville, 1817) I. g. humboldtiana Pilleri et Gihr, 1978
Sinonimia
Referencia: Delphinus frontatus G. Cuvier, 1823 Delphinus geoffrensis Blainville, 1817

Inia geoffrensis é unha especie de golfiño de auga doce, única do xénero Inia e da familia dos iníidos, propia das cuncas dos ríos Amazonas e Orinoco, polo que na bibliografía internacional se coñece como golfiño do Amazonas, golfiño rosado (este último nome debido á súa coloración) e boto, entre outros.

No mioceno, a Amazonia estivo cuberta de auga de mar intermitentemente. Este golfiño descendería de antepasados que poboaban o océano no mioceno e que entraron no Amazonas e que, despois, evolucionarían para adaptarse á auga doce cando o mar se retirou.

Non existe consenso de cando e como penetraron estes golfiños na conca amazónica; é posíbel que o fixeran hai máis de 15 millóns de anos desde o océano Pacífico, antes da formación dos Andes ou, máis recentemente, desde o océano Atlántico.

Inia geoffrensis é o golfiño de río máis grande. O peso dos machos adultos chega aos 185 kg e poden medir até 2,5 m. Como carácter distintivo, os adultos adquiren unha cor rosada, máis acentuada nos machos. É un dos cetáceos con dimorfismo sexual máis evidente, xa que os machos miden e pesan entre un 16% e un 55% máis do que as femias.

Como os outros odontocetos posúe un órgano chamado melón que utiliza para a ecolocación. A aleta dorsal ten pouca altura (realmente, máis que unha aleta é unha especie de crista), pero é moi longa, e as aletas pectorais son grandes; esta característica, xunto ao seu mediano tamaño e á falta de fusión das vértebras cervicais, confírenlle unha gran capacidade de manobra para desprazarse polos bosques inundados para capturar as súas presas.

Ten a dieta máis ampla entre os odontocetos. Aliméntase principalmente de peixes, dos que se identificaron 53 especies diferentes, e entre os que se encontran esciénidos, cíclidos e pirañas (caraciformes). Complementa a súa dieta con tartarugas de río e cangrexos.

Habita no curso dos principais afluentes do ríos Amazonas e Orinoco, por debaixo dos 400 m sobre o nivel do mar. Na temporada de chuvias desprázase ás zonas inundadas da selva, onde existe unha oferta maior de alimento.

En 2008 clasificouse na Lista vermella da UICN como especie con datos insuficientes, debido á incerteza con respecto á cifra total da poboación, a tendencia de variación e o impacto das ameazas, clasificación que se mantén a día de hoxe (2013).

A especie non foi obxecto de caza significativa pero, nas últimas décadas, convertéronse en ameazas principais a perda do hábitat, a contaminación ambiental e as capturas accidentais con artes a aparellos de pesca.

Polo seu rechamante ton rosado é unha das especies de odontoceto mantida en cativerio en varios acuarios do mundo, principalmente nos Estados Unidos, Venezuela e Europa. Porén, é unha especie difícil de adestrar e cunha mortandade alta en catividade.

Taxonomía

Véxase tamén: Iníidos#Taxonomía controvertida.

O naturalista francés Henri Marie Ducrotay de Blainville describiu a especie en 1817 en Nouv. Dict. Hist. Nat., Nouv. ed., 9: 151, designándoa como Delphinus geoffrensis na honra do seu colega Étienne Geoffroy Saint-Hilaire.

Posteriormente sería reclasificada dentro do xénero Inia, que fundara Alcide d'Orbigny en 1834, en Nouv. Ann. Mus. Hist. Nat. París, 3: 31.

Na máis recente clasificación dos cetáceos (1998) Inia geoffrensis aparece como única especie do xénero, con tres subespecies recoñecidas. A maioría da comunidade científica acepta esta clasificación como especie única, como o fan, entre outros, a UICN, o SIIT, o ou o WoRMS.

Pero en 2012 a Sociedade para a Mastozooloxía Mariña (Society for Marine Mammalogy) considerou as subespecies boliviana (Inia geoffrensis boliviensis) e a amazónica (Inia geoffrensis geoffrensis) como especies independentes, Inia boliviensis e Inia geoffrensis, respectivamente.

Inia

Clasificación maioritariamente aceptada

• Xénero Inia d'Orbigny, 1834
  • Especie Inia geoffrensis (Blainville, 1817) – golfiño do Amazonas
    • Subespecie I. g. geoffrensis (Blainville, 1817)
    • Subespecie I. g. boliviensis d'Orbigny, 1834
    • Subespecie I. g. humboldtiana Pilleri et Gihr, 1978

Clasificación alternativa

• Xénero Inia d'Orbigny, 1834
  • Especie Inia boliviensis d'Orbigny, 1834 – golfiño boliviano
  • Especie Inia geoffrensis (Blainville, 1817) – golfiño do Amazonas
    • Subespecie I. g. geoffrensis (Blainville, 1817)
    • Subsepecie I. g. humboldtiana Pilleri et Gihr, 1978

Características

Parella de Inia geoffrensis no zoo de Duisburgo en 2006.

Golfiño do Amazonas coa boca aberta, nun acuario. Na súa dieta están incluídas 43 especies de peixes diferentes, ademais de crustáceos e tartarugas. Diariamente consomen até o 2,5 % do seu peso corporal.

Inia geoffrensis é o golfiño de río máis grande. Os machos adultos alcanzan unha lonxitude e un peso máximos de 2,55 m (media 2,32 m) e 185 kg (media 154 kg), mentres que as femias, moito menores, chegan a medir e pesar até 2,15 m (media 2,00 m) e 150 kg (media 100 kg). É un dos cetáceos con dimorfismo sexual máis marcado (os machos miden e pesan entre o 16% e o 55% máis que as femias) sendo, neste sentido, único entre os golfiños de río, nos que as femias son polo xeral máis grandes que os machos.

A contextura do corpo é robusta, pero bastante flexíbel. A diferenza dos golfiños oceánicos, as súas vértebras cervicais non están fusionadas, permitiéndolle á cabeza unha ampla gama de movementos. A aleta caudal é ancha e triangular, cos extremos acabados en punta, os bordos posteriorers esgazados e cunha marcada fendedura central separando os lobos. En lugar de aleta dorsal ten unha xiba en forma de quilla, de pouca altura pero moi alongada, estendéndose desde a metade do corpo até a rexión caudal. As aletas pectorais son grandes, curvadas e en forma de remo; a lonxitude destas aletas permítenlle realizar movementos circulares dándolle unha manobrabilidade excepcional para nadar a través da vexetación na selva inundada (aínda que esta característica fai diminuír a velocidade da natación.

A cor do corpo varía coa idade. Os acabados de nacer e os xuvenís teñen un ton gris escuro, que na adolescencia se transforma en gris claro, e os adultos tórnanse en rosados como consecuencia da abrasión repetida da superficie da pel. Os machos tenden a seren máis rosados que as femias debido aos traumatismos máis frecuentes entre eles pola agresión intraespecífica (entre individuos da mesma especie).

Nalgúns adultos a superficie dorsal é máis escura; crese que a diferenza na cor depende da temperatura, da transparencia da auga a da situación xeográfica. Rexistrouse un exemplar albino que foi mantido en catividade durante un ano nun acuario de Alemaña.

O cranio destes golfiños é pouco asimétrico comparado co dos doutros odontocetos. Ten un bico fino, prominente, lixeiramente curvado cara a abaixo, con sedas sensoriais curtas en ambas as mandíbulas, que están armadas con 25 a 28 pares de dentes longos e delgados. A dentición é heterodonte, é dicir, que as pezas dentarias difiren en forma e lonxitude: os dentes anteriores son cónicos, ramatados en agudas puntas, e os posteriores son máis planos e presentan rebordos na parte interna da coroa. Os dous tipos de dentes serven para diversas funcións: agarrar a presa e machucala.

O ollos son pequenos (como en todos os golfiños de río), pero parece ter boa visión dentro e fóra da auga. Na fronte ten un melón de pequeno tamaño, cuxa forma pode modificar mediante control muscular cando o usa para a ecolocación. As meixelas son grandes e avultadas, e poden chegar a impedir a visión cara a abaixo, polo que normalmente nada en posición invertida.

Distribución

Brazo principal do río Amazonas preto da Fonte Boa, Brasil. Obsérvanse as múltiplas zonas inundábeis, lagoas e canles menores, hábitat do golfiño rosado ao longo do ano.

Inia geoffrensis boliviensis en Rurrenabaque, departamento del Beni, Bolivia.

Vive nas concas do río Amazonas e o Orinoco, en Venezuela, Colombia, Ecuador, Bolivia, Güiana e o Brasil, nunha área que comprende ao redor de sete millóns de quilómetros cadrados. Habita en todo o traxecto do río Amazonas e os seus principais tributarios, incluso en afluentes pequenos e lagos próximos, desde a súa desembocadura preto de Belém (Pará), até a súa orixe na confluencia dos ríos Marañón e Ucayali no Perú. Os seus límites están establecidos por cadoiros de auga infranqueábeis, como as dos ríos Xingú e Tapajós no Brasil, e as zonas de augas moi pouco profundas. Unha serie de rápidos e cadoiros no río Madeira illaron a poboación que alí vive, recoñecida como a subespecie I. g. boliviensis, ao sur da conca do Amazonas, en Bolivia.

Recoñécense tres poboacións separadas (que se corresponden coas tres subespecies): a da conca do Orinoco, a do Amazonas e a do Madeira. Estas poboacións amosan diferenzas físicas menores, e están separadas xeograficamente, pero parece que non son xeneticamente diferentes. Nalgunhas zonas pode aparecer a máis de 3000 km río adentro.

Adoita asociarse a Sotalia fluviatilis, o tucuxí, que é o outro único cetáceo da conca do Amazonas (é un golfiño oceánico que, ademais de vivir nas zonas do nordeste de Suramérica, se interna no Amazonas); ás veces comparte zonas de alimentación coa londra xigante (Pteronura brasiliensis).

É máis común nas unións turbulentas dos ríos principais cos seus afluentes, xusto por debaixo dos rápidos e cerca das ribeiras. Na época seca (agosto a novembro) está confinado nos ríos principais e os seus afluentes, pero na época das enchentes (decembro a xuño) adoita entrar nas xunglas e praderías inundadas, nadando con habilidade entre as árbores. Cando a auga descende (a partir de xullo), o seu nivel pode baixar até 10 m, e os golfiños poden quedar varados en charcas.

Bioloxía

Lonxevidade

O golfiño rosado chamado "Apure", que logrou sobrevivir máis de corenta anos e morreu en catividade no zoo de Duisburgo, Alemaña.

A esperanza de vida do golfiño rosado na natureza descoñécese, pero en cativerio rexistrouse a sobrevivencia de individuos saudábeis por espazo de dez a trinta e un anos. Porén, a lonxevidade media en animais cativos é de só 33 meses. Con todo, calcúlase que un individuo chamado Apure conseguiu vivir máis de corenta anos, os últimos trinta e un dos cales no zoolóxico de Duisburgo, Alemaña.

Hábitat

Dentro das concas fluviais nas que está presente o golfiño rosado, ocupa case todos os hábitats, incluíndo os cursos principais dos ríos, as canles, as desembocaduras dos afluentes, os lagos e lagoas, os rápidos e os cadoiros. Os cambios cíclicos no nivel dos ríos durante as temporadas de chuvias e de seca ao longo do ano determinan que zonas poden ser ocupadas e a dispoñibilidade de alimento nelas. Durante a estación seca, a especie sitúase nos leitos principais dos ríos, debido a que as canles menores teñen moi pouca profundidade e as presas se sitúan ao longo das marxes dos ríos. Durante a temporada de chuvias, os botos poden desprazarse con facilidade aos tributarios máis pequenos, á selva e ás planicies inundadas.

Machos e femias parecen ter preferencias selectivas de hábitat; os machos regresan ás canles principais dos ríos cando aínda os niveis de auga permanecen elevados, mentres que as femias coas súas crías continúan nas zonas inundadas durante máis tempo. A razón pola que o dúo nai-fillo permaneza máis tempo pode obedecer a múltiplas razóns. As augas máis mansas permiten aos xuvenís descansar, lactar e propician a consecución de alimento nun ambiente calmo, lonxe das correntes fluviais. Tamén diminúe o risco de agresión por parte dos machos cara ás crías e a depredación por parte doutras especies.

Comportamento

Inia geoffrensis é unha especie que tende a ser solitaria e non é frecuente vela en grupos. Cando o fan, congréganse en asociacións de até catro individuos, excepcionalmente até 15, en zonas onde abunda o alimento, como na confluencia dos ríos, ou tamén poden facelo para descansar e socializar. O máis frecuente é observar parellas nai-fillo, pero os pequenos grupos poden estar formados por machos, femias e xuvenís, ou por machos exclusivamente. Existe unha segregación importante durante a temporada de chuvias, na cal os machos se sitúan nos leitos dos ríos, mentres que as femias e as súas crías aparecen nas zonas inundadas; na temporada seca non existe tal separación.

Os estudos en cativerio mostraron que o golfiño rosado é menos tímido que o arroaz, pero tamén menos sociábel, mostra menor agresividade, fai menos xogos e menos saltos, aínda que ás veces o fai, especialmente os xuvenís, chegando a elevarse até 1 m no aire. Pero o normal é que só saquen a punta do bico, o melón e o espiráculo, seguidos por unha parte da crista dorsal. É máis activo a primeiras horas da mañá e ó final da tarde.

É moi curioso e é notábel a falta de temor que amosa cara aos obxectos estraños. Porén, é posíbel que en cativerio non demostre o mesmo comportamento que no seu medio natural. En liberdade exhiben variedade de comportamentos: suxeitan os remos dos pescadores, fréganse contra os botes, arrincan plantas baixo a auga, lanzan paus e xogan con troncos, arxila, tartarugas, cobras e peixes.

Sopro de Inia geoffrensis.

O golfiño do Amazonas é un nadador lento; a velocidade máis frecuente de desprazamento varía entre 1,5 e 3,2 km/h, pero rexistráronse velocidades máximas de entre 14 e 22 km/h e é capaz de nadar velozmente durante longos períodos. Raramente saca a cola da auga antes de realizar inmersións, que adoitan durar entre 30 e 40 seg. Tamén poden axitar as aletas pectorais, sacar a aleta caudal e a cabeza sobre a auga, isto último para observar o contorno.

O sopro respiratorio pode ser forte e alto, e ás veces chega a acadar os 2 m, pero normalmente é lento e case silencioso, coma un suspiro.

Son máis difíciles de adestrar que a maioría dos outros golfiños.

Migracións

Na Reserva Nacional Pacaya Samiria, Perú, recorreuse á fotoidentificación para recoñecer os individuos, baseándose nos patróns de pigmentación, cicatrices e anormalidades no bico. Recoñecéronse 72 exemplares, dos cales volveron a observarse 25 entre 1991 e 2000. Os intervalos entre cada avistamento variaron entre un día e 7,6 anos. O rango máximo de movemento foi de 220 km, cunha media de 60,8 km. A maior distancia percorrida nun día foi de 120 km, cunha media de 14,5 km. Nun estudo previo levado a cabo no centro do río Amazonas observouse que os golfiños se movían só algunhas decenas de quilómetros entre a temporada de seca e a época de inundacións. Porén, víronse a tres dos 160 animais apuntados a máis de 100 km do sitio onde foran rexistrados.

Reprodución

As femias alcanzan a madurez entre os seis ou sete anos, cando miden entre 1,75 a 1,80 m. Os machos, cando alcanzan aproximadamente 2 m de lonxitude. A época de reprodución é estacional e coincide coa temporada seca, cando o nivel da auga é baixo. O período de xestación prolóngase durante once meses e os nacementos ocorren durante a temporada de inundacións. As crías ao nacer pesan de 7 a 8 kg, e a etapa de lactancia dura un ano. As femias preñan cada dous ou tres anos.

Antes de determinarse que a especie tiña un marcado dimorfismo sexual, postulouse que os golfiños do Amazonas eran monógamos. Posteriormente demostrouse que os machos eran máis grandes que as femias e documentouse que mostraban un comportamento sexual moi agresivo no seu medio natural e en catividade. Os machos adoitan presentar numerosas cicatrices na crista dorsal, nas aletas caudais e pectorais e no espiráculo debido a mordeduras. Isto suxire unha competencia feroz polo acceso ás femias, o que parece indicar un sistema polígamo de apareamento, pero a poliandria e a promiscuidade non poden descartarse.

En animais cativos documentouse un cortexo e xogos previos ao apareamiento. Os machos toman a iniciativa mordendo as aletas da femia que, no caso de non sexa receptiva, pode reaccionar agresivamente. Observouse unha alta frecuencias nas cópulas; nunha parella en catividade contáronse 47 nun período de 3,5 horas, utilizando para iso tres posicións diferentes: contactando o ventre en ángulo recto, xacendo paralelamente cabeza a cabeza ou cabeza a cola.

A época dos nacementos coincide coa temporada de inundaciones, como quedou dito, e é posíbel que isto proporcione unha vantaxe debido a que as femias e as súas crías permanecem nas zonas inundadas máis tempo que os machos. En canto o nivel da auga comeza a decrecer, a densidade de presas nos sectores inundados aumenta debido á perda de espazo, polo que as nais poden ofrecer aos lactantes a enerxía necesaria para cumprir as altas demandas requiridas para o crecemento (duns 20 cm ao ano). A duración da crianza prolóngase de dous a tres anos. Esta duración relativamente prolongada de lactancia e crianza suxiere un forte vínculo nai-fillo.

Alimentación

Comendo un peixe.

A dieta de Inia geoffrensis é a máis diversa da observada en calquera outro odontoceto. Componse de polo menos 43 especies diferentes de peixes de 19 familias diferentes. O tamaño das presas oscila entre os 5 e os 80 cm, cunha media de 20 cm. Os peixes consumidos con maior frecuencia pertencen ás familias dos Sciaenidae (corvinas), Cichlidae e Characidae (pirañas); pero a súa dentadura heterodonta permite acceder a presas provistas de cuncha, como tartarugas de río (como Podocnemis sextuberculata) e cangrexos (como Poppiana argentiniana).

A súa dieta é máis diversa durante a estación húmida, cando os peixes se esparexen polas zonas inundadas fóra dos leitos fluviais facéndose máis difíciles de atrapar, tornándose máis selectiva durante a estación seca, cando a densidade de presas é maior.

Usualmente aliméntanse sós e son activos durante o día e a noite; porén, cazan sobre todo nas primeiras horas da mañá e nas primeiras da tarde. Consomen arredor do 5,5% do seu peso corporal ao día. A miúdo sitúanse para cazar preto dos cadoiros de auga e na confluencia tumultuosa dos ríos, momento en que se disgregan os cardumes de peixes facendo máis fácil a súa captura. Tamén aproveitan as perturbacións producidas polos botes na auga para atrapar ás súas presas desorientadas.

O xuvenil golfiño "Orinoko" (esquerda) xogando co seu colega, o famoso "Apure". Acuario do zoolóxico de Duisburgo, Alemaña.

En ocasións incluso se asocian cos tucuxís (Sotalia fluviatilis) e as londras xigantes (Pteronura brasiliensis) para cazaren en forma coordinada: reúnen e atacan os bancos de peixes ao mesmo tiempo. Aparentemente, existe pouca competencia polo alimento entre estas especies, xa que cada unha delas prefire presas diferentes. Tamén se observou que os golfiños en catividade comparten o alimento.

Comunicación

Esta especie, ao igual que os outros delfínidos, utiliza chíos tonais para comunicarse. A emisión destes sons relaciónase co momento en que regresan á superficie, antes de realizar inmersións, suxirindo que teñen que ver coa alimentación. As análises acústicas revelaron que as vocalizacións son distintas en estrutura ás típicas dos integrantes da familia dos delfínidos.

Ameazas

Caza e mortes deliberadas

Pode dicirse que polo xeral a especie foi respectada no pasado, aínda que hai rexistros do uso do aceite extraído dela como fonte de luz por parte dos colonizadores portugueses. Os indíxenas mura cazaban botos preto de Manaus (Brasil). Durante o século XIX os tikuna e cocama capturábanos preto de Leticia (Colombia) e no baixo Ucayali, respectivamente, polo menos até a década de 1950. Tamén se utilizaron diversos produtos de exemplares capturados accidentalmente para fabricar medicinas e como amuletos de amor. Nos mercados da Amazonia comercialízanse ollos de boto, pero as análises moleculares demostraron que proveñen do golfiño costeiro Sotalia guianensis, ao que lle chaman boto nalgunhas rexións.

Xogando cun gofiño rosado no río Ariaú, Estado do Amazonas, Brasil.

No departamento de Beni (Bolivia), rexistrouse a caza da especie por medio de rifles e redes. En 1996 realizouse unha investigación para cuantificar o número de capturas incidentais e a comercialización de produtos do golfiño rosado, e os resultados mostraron que as capturas foran efectivamente accidentais e só unha pequena cantidade destes cadáveres se utilizaran con propósitos comerciais.

Na Amazonia colombiana algúns pescadores mataron botos (mediante arpóns, disparos e envelenamento) para impedir a interacción cos aparellos de pesca. Na conca do Orinoco e na Amazonia peruana existen algúns informes de mortes, debidas tamén, aparentemente, á interacción cos pescadores.

No río Amazonas os golfiños rosados aprenderon a sacar proveito dalgunhas actividades pesqueiras. Poden romper as redes de pesca (en especial redes de cerco) causando perdas considerábeis de peixes e danos ás artes de pesca. Tamén se reúnen para alimentarse de peixes atordoados polo uso ilegal de dinamita. En ambas as circunstancias os pescadores poden optar por matar os golfiños.

Captura accidental

A moderna implantación de redes de pesca de nailon incrementou as capturas accidentais na especie. Desde mediados da década de 1990 difundiuse o seu uso para capturar "piracatinga" (Calophysus macropterus), converténdose na maior ameaza para a especie. Outra ameaza derívase da construción de centrais hidroeléctricas nos principais ríos tributarios do Amazonas, que provocaron a diminución da dispoñibilidade de certas especies de peixe. Adicionalmente, as presas dos encoros aillan diferentes poblacións, o que fai diminuír o intercambio xenético e aumentar a posibilidade de extincións locais.

Pesca excesiva

O uso de redes de malla de nailon está estendido en toda a Amazonia e coa presión exercida pola pesca, a competencia entre golfiños e pescadores é máis intensa. Porén no centro do Amazonas esta competencia é aínda mínima. As análises da dieta no boto demostraron que só o 43% das 53 especies incluídas no seu menú se comercializan, e que os peixes capturados polos golfiños non teñen o tamaño suficiente como para teren interese comercial.

Degradación do hábitat

Imaxe de satélite do nordeste da selva amazónica. Apréciase a crecente intervención humana con zonas de deforestación cultivadas e vías de comunicación. A deforestación, unha das consecuencias da presenza humana na área de distribución do boto, é unha das pricipais causas da perda do seu hábitat.

A poboación humana estase expandindo rapidamente a través da área de distribución da especie, especialmente en Colombia e Brasil. A presenza destes poboadores implica un incremento da deforestación e das actividades agrícolas e gandeiras. A deforestación de planicies inundábeis para actividades agrícolas e a industria madeireira, afectan o ciclo hidrolóxico e o ecosistema das ribeiras. Unha das peores consecuencias da deforestación é a diminución do desenvolvemento de poboacións de peixes, o que redunda nunha subministración restrinxida de alimento para os golfiños e outros depredadores.

Outra causa potencial de alteración do hábitat é a construción de centrais hidroeléctricas. Estas estruturas supoñen un obstáculo para as migracións da especie e das súas presas, limitando o acceso ao alimento e propiciando o illamento entre as diferentes poboacións. Ademais, as poboacións atrapadas detrás destas barreiras están expostas a un ambiente inadecuado, con baixas concentracións de oxíxeno, diminución do pH e menos alimento. No río Formosa rexistráronse varamentos a consecuencia dos cambios no nivel da auga pola desviación dos leitos para irrigación.

Finalmente, en Colombia, a explotación do petróleo tamén representa unha ameaza potencial para a especie. Isto ocorreu durante as últimas décadas, como resultado dos múltiples derramos de cru a causa de atentados guerrilleiros contra oleodutos na Amazonia e na Orinoquia do país. Algúns deles foron moi extensos con resultados non cuantificados.

Contaminación das augas

Na Amazonia e na Orinoquia incrementouse o uso de grandes cantidades de praguicidas en actividades agrícolas. A contaminación con metais pesados no Amazonas provén sobre todo das minas de ouro, que utilizan, de forma incontrolada, o mercurio para separar o metal precioso da rocha circundante.

Os efluentes das plantas de celulosa son tamén unha fonte potencial de contaminación. Porén, a concentración de mercurio (176 ng/ml) achada no leite dunha femia capturada no río Amazonas preto de Manaus estaba preto do nivel mínimo de toxicidade de metilmercurio en mulleres adultas non embarazadas. Isto suxire que polo menos nesta parte do río, a contaminación é baixa.

Depredadores

Non existen rexistros de depredadores naturais dos botos, pero o caimán negro (Melanosuchus niger), o tiburón touro Carcharhinus leucas, a anaconda (Eunectes murinus) e o xaguar (Panthera onca) eventualmente poderían capturar a un boto. Algúns animais posúen cicatrices en forma de media lúa atribuídas a peixes gato das familias dos Cetopsidae e Trichomycteridae.

Patoloxías

Nun estudo publicado en 2006 referíase á causa de morte en catividade de golfiños, entre 1956 e 2006, establecida segundo os informes médicos, necropsias e estudos histopatolóxicos. Entre os animais nacidos no seu medio natural, a mortandade foi máis alta nos dous primeiros meses posteriores á súa captura, sumado 32 do total das mortes. A causa máis frecuente fueron as pneumonías de diferente orixe e lesiones cutáneas, como úlceras e abscesos, no 42% e o 36% dos casos, respectivamente. En 21 destes animais encontrouse caquexia evidente. Quince animais tiñan evidencias de patoloxía renal, que foi a principal causa da morte en trece deles. Documentouse patoloxía renal en 18 casos, e sepsis ocasionadas por bacterias confirmáronse mediante estudos histolóxicos en 16 mortes. Das lesións cutáneas cultivouse con máis frecuencia Streptococcus e Escherichia coli e, en menor medida, Proteus, Pseudomonas, Klebsiella e Alcaligenes.

En animais cativos nos Estados Unidos documentouse unha síndrome cutánea caracterizada pola presenza de abscesos de aspecto nodular e lento crecemento, secundario a infección por Streptococcus iniae e bacterias gramnegativas, con escasa resposta ao tratamento con antibióticos. O tratamento cirúrxico asociado a tratamento intensivo con antibióticos proporciona unha melloría gradual do cadro clínico. Streptococcus iniae pode ser responsábel de enfermidades dermatolóxicas crónicas dos golfiños rosados.

Medidas de protección e status actual

En 2008 Inia geoffrensis foi catalogada na Lista vermella de especies ameazadas da UICN como en estado "DD" (especie con datos insuficientes), avaliaciòn que se mantén a día de hoxe (2013). Previamente (anos1990) fora catalogada como "vulnerábel, que se cambiou debido á limitada información actual dispoñíbel sobre ameazas, ecoloxía e tendencias da poboación. Nas zonas onde os golfiños se estudaron parece que están ben estendidos e que son relativamente abundantes. Porén estas áreas representan só unha pequena proporción da distribución total da especie e, moitas veces, son lugares onde están protexidos, polo que as informacións destas áreas pode que non sexan representativas, e non ser válidas a longo prazo.

Debido á crecente contaminación e a destrución paulatina da selva amazónica e á vulnerabilidade da especie tomáronse medidas para a súa protección en todos os países en que habita. Os seus maiores inimigos son a deforestación e as actividades humanas que contribúen a perturbar e alterar o seu medio ambiente.

Unha causa de preocupación estriba na dificultade que representa manter exemplares en cativerio con vida, debido á agresión intraespecífica e á escasa lonxevidade. Por iso se a poboación do boto chegase a diminuír até niveis perigosos na natureza, correría un risco aínda más alto de extinguirse pola dificultade de mantelo longo tempo en catividade.

En 2008, a Comisión Baleeira Internacional (CBI) expresou a súa preocupación pola captura de botos para utilizalos como engado para peixes na Amazonia central, un problema emerxente que se estendeu a grande escala recentemente.

A especie está incluída no Apéndice II da Convención sobre o Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora Silvestres (CITES), e no Apéndice II do Convenio sobre a Conservación de Especies Migratorias de Animais Salvaxes.

De acordo coa avaliación feita por parte do Comité científico da CBI en 2000, a poboación do golfiño do Amazonas parece ser grande, sendo escasas as evidencias de decrecemento da poboación en número e área de distribución, se é que hai algunha. Porén, recoñécese a crecente intervención humana sobre o seu hábitat, polo que se cre que no futuro a consecuencia máis probábel sexa a diminución do seu rango e poboación. Por iso emitíronse unha serie de recomendacións para garantir o seguimento apropiado da especie, entre as que figuran a realización e publicación de estudos sobre a estrutura das poboaciones, a elaboración dun rexistro da distribución da especie, documentación sobre ameazas potenciais como a magnitude das operacións pesqueiras e a situación dos oleodutos, rexistros máis detallados sobre os riscos, distribución, cantidade de cada unha das subpoboacións etc.

Relación cos humanos

Cativerio

Gofiño rosado cativo nun acuario de Singapur.

"Zues" e "Maria", dous golfiños rosados do Acuario de Valencia (Venezuela).

O golfiño rosado, principalmente desde a década de 1950 e até principios da década de 1970, foi cazado e exhibido en catividade en diversos acuarios en todo o mundo. A primeira captura rexistrada con este fin data de 1956, en Leticia (Colombia), onde se capturaron catro exemplares que se exportaron aos Estados Unidos. Desde entón, 140 exemplares enviáronse a este país, 5 a Europa e 2 ao Xapón.

A especie ten a reputación de ser moi fráxil ao cativerio; porén, algúns exemplares nacidos en acuarios e individuos subtraídos do seu medio natural lograron sobrevivir durante moitos anos.

Mitoloxía

O golfiño rosado forma parte do folclore dos habitantes da Amazonia, coñecéndose algunhas lendas e mitos ao longo de toda a súa área de distribución. Estas lendas xeralmente atribúenlle poderes sobrenaturais. Nalgunhas rexións crese que os espíritos das persoas afogadas quedan atrapados nos botos.

Pero a lenda máis difundida refírese á súa actividade, especialmente sobre a súa personificación humana e as relacións entre golfiños e mulleres. Por exemplo, na Amazonia crese que o golfiño rosado se transforma nas noites de lúa chea nun garrido varón que acode ás festas e bailes para seducir e levarse ás mulleres coa intención de reproducirse. Por iso moitos e moitas advirten ás mozas de que teñan moito coidado cando se encontren cun hombe lanzal, descoñecido, vestido de branco, xa que pode tratarse dun boto. Este mito utilízase adoito para xustificar embarazos fóra do matrimonio.

Lenda do boto
De acordo com a lenda, um boto cor-de-rosa sai dos rios nas primeiras horas das noites de festa e com um poder especial, transforma-se em um lindo jovem vestido com roupas brancas. Ele usa um chapéu branco para encobrir o rosto e disfarçar o nariz grande. Nas festas, com seu jeito galanteador e falante, o boto dança, bebe, se comporta como um rapaz normal e aproxima-se das jovens solteiras, seduzindo-as. Logo após, consegue convencer as mulheres para um passeio no fundo do rio, local onde costuma engravidá-las. Na manhã seguinte volta a se transformar no boto, pois o seu encantamento só acontece à noite.

Véxase tamén

Bibliografía

• Carwardine, M. (1995): Ballenas, delfines y marsopas. Guía visual de todos los cetáceos del mundo. Barcelona: Omega. ISBN 84-282-1037-3.
• Perrin, William F., Bernd Würsig & J. G. M. Thewissen (eds.) (2002): Encyclopedia of Marine Mammals. 2ª ed. San Diego: Academic Press. ISBN 978-0-12-373553-9
• Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (eds.) (2005): Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference. Third edition. ISBN 0-8018-8221-4.

Outros artigos

• Cetáceos
• Odontocetos
• Iníidos
• Golfiños de auga doce

Ligazóns externas

• Inia geoffrensis en ARKive (en inglés)
• Inia geoffrensis en marine.bio (en inglés)
• Ces dauphins roses qui volent dans les arbresArquivado 22 de outubro de 2013 en Wayback Machine. en dauphinlibre.be (en francés)